ඇරිස්ටෝටල් චින්තනයේ බලපෑම

වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

ඇරිස්ටෝටල් (ක්‍රි.පූ. 384-322) පුරාණ ග්‍රීක දර්ශනවාදයේ ප්‍රබල චරිතයකි. ඔහු  ප්ලේටෝගේ ශිෂ්‍යයෙකු වූ නමුත් ඔහු ප්ලේටෝ සහ ප්ලේටෝගේ ගුරුවරයා වූ සොක්‍රටීස් යන දෙදෙනාටම වඩා ආනුභවික මනසකින් යුක්ත විය. ඇරිස්ටෝටල් බටහිර දර්ශනය කෙරෙහි සදාකාලික බලපෑමක් ඇති කළේය. ඔහුගේ කෘති ගණිතය, පාරභෞතික විද්‍යාව, ජීව විද්‍යාව, වෛද්‍ය විද්‍යාව, මනෝ විද්‍යාව රංග කලාව, ආචාර ධර්ම සහ දේශපාලනය ඇතුළත් විය. ඔහු විද්‍යාත්මක චින්තනය සඳහා පදනම දැමුවේය. 

ඇරිස්ටෝටල් තම​ ජීවිත කාලය තුළ සංවාද සහ නිබන්ධන 200 ක් පමණ ලියා ඇති අතර ඉන් ඉතිරිව ඇත්තේ 31 ක් පමණි. ඔහුගේ ලේඛන ස්වභාවික විද්‍යාව, දර්ශනය, වාග් විද්‍යාව, ආර්ථික විද්‍යාව, දේශපාලනය, යන විෂයයන් රාශියක් ආවරණය කරයි. නවීන විද්‍යාවේ දියුණුව සඳහා පදනම සැකසුවේ ඇරිස්ටෝටල් විසිනි. විධිමත් තර්ක ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ මුල්ම අධ්‍යයනයට ගෞරවය හිමිවන්නේ ඇරිස්ටෝටල්ටය. තර්කය පිළිබඳ ඔහුගේ ක්‍රමානුකූල සංකල්පය වැදගත් වෙයි. ඔහුගේ පරමාර්ථය වූයේ යථාර්ථය පිළිබඳ සිතිය හැකි සෑම දෙයක්ම ඉගෙන ගැනීමට මිනිසාට ඉඩ සලසන විශ්වීය තර්කානුකූල ක්‍රියාවලියක් ඉදිරිපත් කිරීමයි.  

ජීවිතයේ අරුත සහ සදාචාරාත්මක ජීවිතයක් ගත කිරීම ගැන ඇරිස්ටෝටල් අදහස් දැක්වීය. ඔහු සතුන් ගැනද අධ්‍යයනය කර එම සතුන් විවිධ  කණ්ඩායම් වලට  වර්ග කිරීමට උත්සාහ කළේ  සත්ව විද්‍යාවට අඩිතාලම දමමිනි. ඇරිස්ටෝටල් මිනිස් මනස  සහ එහි ගුණාංග පිළිබඳ ඔහුගේ ලිවීම තුළින් නූතන මනෝ විද්‍යාව සඳහා පදනම දැමීය.

ඇරිස්ටෝටල් ප්ලේටෝගේ ශිෂ්‍යයෙකු වූ නමුත් ඔහු ප්ලේටෝගේ සියළු න්‍යායන් සඳහා එකඟතාවය පළ කලේ නැත. ඇරිස්ටෝටල් ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය  (Plato's Theory of Forms) ප්‍රතික්‍ෂේප කලේය​. ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය අනුව සියලුම ද්‍රව්‍යමය වස්තූන් විශ්වීය, වෙනස් කළ නොහැකි සංකල්ප මත පදනම් වී ඇති බව පවසයි. (ආකෘති යනු වියුක්ත වස්තූන් වන අතර, සම්පූර්ණයෙන්ම අවකාශයෙන් හා කාලයෙන් පිටත පවතී). එබැවින් ඒවා දැනගත හැක්කේ මනසින් මිස ඉන්ද්‍රිය අත්දැකීමෙන් නොවේ.අවසාන වශයෙන්, මෙම න්‍යාය පවසන්නේ දැනුම ව්‍යුත්පන්න කළ නොහැකි බවයි. නමුත් ඇරිස්ටෝටල් තර්ක කරන්නේ විශ්වීය සාරාංශ (ආකෘති) මත නොව, භෞතික ද්‍රව්‍ය මත රඳා පවතින බවයි. එසේම  ඇරිස්ටෝටල් තර්ක කරන්නේ ආකෘතිවලට ද්‍රව්‍යයක් සෑදිය නොහැකි බවයි. ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන්, ඇරිස්ටෝටල් ඔහුගේ ආනුභවික ප්‍රවේශය (empirical approach) සඳහා මාර්ගය පැහැදිලි කරයි. ආනුභවික ප්‍රවේශය  පළමුව නිරීක්‍ෂණ සහ දෙවනුව වියුක්ත තර්කනය (abstract reasoning) අවධාරණය කරයි. 

ඇරිස්ටෝටල්  ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය ඉතා වියුක්ත බව පෙන්වා දෙයි. (ආකෘති න්‍යාය පවසන්නේ අපට පෙනෙන යථාර්ථය යථාර්ථයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් බවයි).  ප්ලේටෝට අනුව, ආකෘති යනු පරමාදර්ශී, වියුක්ත ආයතන (abstract entities) වෙති. ඇරිස්ටෝටල් ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය ප්‍රතික්‍ෂේප කළේ එය ඉතා වියුක්ත හා යථාර්ථයට පදනම් නොවන බව ඔහු විශ්වාස කළ බැවිනි. ඇරිස්ටෝටල් විශ්වාස කළේ වෙනම, සදාකාලික ස්වරූපයන් නොමැති බවත්, ඒ වෙනුවට සෑම දෙයක්ම පදාර්ථයෙන් සහ ස්වරූපයෙන් සෑදී ඇති බවත්, මෙම ආකෘති ඒවා සම්බන්ධ වූ භෞතික වස්තූන්ගෙන් වෙන් නොවන බවත්‍ය. දැනුම සදාකාලික ස්වරූපයන් ගැන මෙනෙහි කිරීම  (contemplating eternal forms) වෙනුවට අත්දැකීම් සහ නිරීක්‍ෂණ වලින් ලැබෙන බව ඔහු විශ්වාස කළේය.

{සාම්ප්‍රදායික මතයන්ට අනුව, ප්ලේටෝගේ දර්ශනය වියුක්ත සහ මනෝරාජික (abstract and utopian) වන අතර, ඇරිස්ටෝටල්ගේ දර්ශනය ආනුභවික, ප්‍රායෝගික සහ සාමාන්‍ය බුද්ධිමය වේ (empirical, practical, and commonsensical)}

ඇරිස්ටෝටල් ඔහුගේ උපදේශකයා වූ ප්ලේටෝගේ විඥානවාදයෙන් බැහැරව යථාර්ථයේ ස්වභාවය පිළිබඳ වඩාත් ආනුභවික සහ අඩු ගුප්ත දෘෂ්ටියකට ගමන් කළේය.  ඔහු භෞතික ශරීරයෙන් පිටත පැවති ආත්මයක් පිළිබඳ අදහස ද ප්‍රතික්ෂේප කළේය; ඒ වෙනුවට ඔහු විශ්වාස කළේ මිනිස් විඥානය සම්පූර්ණයෙන්ම භෞතික ස්වරූපය සමඟ පවතින බවයි.  ඔහුගේ ස්වාභාවික දර්ශනය තුළ, ඇරිස්ටෝටල්  හේතු ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා නිරීක්‍ෂණ සමඟ තර්කනය ඒකාබද්ධ කරයි.

සොක්‍රටීස්ට අනුව, ප්‍රඥාව යනු තමන්ගේ දැනුම සහ එහි සීමාවන් පිළිබඳ දැනුවත්භාවය සහ නිහතමානීකමයි. (ඇරිස්ටෝටල් තවදුරටත් ප්‍රඥාව නිර්වචනය කළේ පසුතැවිල්ලකින් තොරව සැලැස්ම සහ ක්‍රියාව අතර එකඟතාවයේ බුද්ධිමය ගුණාංගයක් ලෙසය). ඇරිස්ටෝටල්ට අනුව ප්‍රඥාව බුද්ධිමය ගුණයන්ගෙන් එකක් ලෙස සැලකේ. බුද්ධිමය ගුණයක් යනු ආත්මයේ පුරුද්දක් වන අතර එමඟින් සත්‍යය තහවුරු කිරීම හෝ ප්‍රතික්‍ෂේප කිරීම මගින් ප්‍රකාශ වේ. බුද්ධිමය ගුණ පහක් ඇත: කලාව, විද්‍යාව, විචක්‍ෂණභාවය, ප්‍රඥාව සහ අවබෝධය වෙති. ඇරිස්ටෝටල් ප්‍රඥාවේ ස්වභාවය දැනුමේ වඩාත්ම පරිපූර්ණ මාදිලිය ලෙස තේරුම් ගනියි.  "සියලු ප්‍රඥාවේ ආරම්භය ඔබ ගැන දැනගැනීමයි." ඇරිස්ටෝටල් පවසයි.

ඇරිස්ටෝටල්ගේ ද්‍රව්‍ය න්‍යාය (Aristotle's substance theory) පාරභෞතික සිද්ධාන්තයක් ලෙසට අර්ථ දක්වා තිබේ. ඔහුගේ පාරභෞතික විමර්ශනයන්හි දී, ඇරිස්ටෝටල් සියලු ඉන්ඳ්‍රියයන් වර්ගීකරණය කිරීමට උත්සාහ කළේය. ඇරිස්ටෝටල් ක්‍රියාව සහ විභවය  (the concepts of act and potency) යන සංකල්ප හඳුන්වා දෙන්නේ සත්‍ය වශයෙන්ම පවතින ආකාරය පැහැදිලි කිරීමටය. ඇරිස්ටෝටල් ද්‍රව්‍යය  (substance ) යනු අවසාන යථාර්ථය ලෙස නිර්වචනය කරයි. ඔහු ද්‍රව්‍යය විධිමත් හා ද්‍රව්‍යමය යථාර්ථය ලෙස විස්තර කරන අතර විභවතාව සහ යථාර්ථය අතර සම්බන්ධය (relation between potentiality and actuality) සාකච්ඡා කරයි.

ඇරිස්ටෝටල් ප්ලේටෝගේ ලෝකෝත්තරවාදය Transcendentalism (එනම් මනසින් පමණක් ග්‍රහණය කර ගත හැකි උසස් යථාර්ථයක් ඇතැයි යන​ අදහස) ප්‍රතික්‍ෂේප කළේය. යථාර්ථයේ ස්වභාවය තීරණය කිරීමට ඇරිස්ටෝටල්ට අවශ්‍ය විය, නමුත් ප්ලේටෝ තර්ක කළේ යථාර්ථය යනු අපගේ අත්දැකීම්වලින් ඔබ්බට ගිය දෙයක් බවයි. තවද ප්ලේටෝ  නිරපේක්ෂ යථාර්ථයක් තුළ පරමාදර්ශී ස්වරූපයන් පවතින බව  (ideal forms existing in an absolute reality) කියයි. ප්ලේටෝ පවසන පරිදි අප ජීවත් වන භෞතික ලෝකයේ, සියලු වස්තූන් සහ සංසිද්ධි මෙම පරමාදර්ශවල අසම්පූර්ණ නියෝජනයන් වේ.

ඇරිස්ටෝටල් දර්ශනවාදය දකින්නේ විද්‍යාවේ දිගුවක් ලෙසයි, එයින් අදහස් කරන්නේ ඔහු විශ්වය, මනුෂ්‍යත්වය සහ සංස්කෘතිය යන සියල්ල තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ කරන බවයි. ඔහු  ලෝකයේ වෙනස්වන සහ ගැටුම්කාරී පැති සියල්ල තුළ යටින් පවතින රටාව හෙළි කරන මූලික මූලධර්ම සොයා ගැනීමට උත්සාහ කරයි.

ඇරිස්ටෝටල්ට පාරභෞතික විද්‍යාව (Metaphysics)  යනු ස්වභාවධර්මය සහ මිනිසා  ගැන අධ්‍යයනය කිරීමයි. දාර්ශනික ඉතිහාසයේ "පාරභෞතික විද්‍යාව" යන මාතෘකාව දැරූ පළමු ප්‍රධාන කෘතිය වූයේ ඇරිස්ටෝටල්ගේ නිබන්ධනයයි. දැනුම අත්දැකීම් තුළින් සහ මතකයෙන් ලබා ගන්නා බව ඇරිස්ටෝටල් තර්ක කරයි.  අපට සත්‍යය දැනගත හැක්කේ නිරීක්‍ෂණයෙන් හෝ "සාදෘශ්‍යයෙන්"  (analogy) පමණක් බව ඔහු කියයි. 

විද්‍යාව පිළිබඳ ඇරිස්ටෝටල්ගේ පර්යේෂණයට ජීව විද්‍යාව පිළිබඳ අධ්‍යයනයක් ඇතුළත් විය. මුල් ජීව ස්වරූපයේ වර්ධනය මත ඇරිස්ටෝටල් උපකල්පනය කළේ උසස් ජීවීන් දැන් මෙන් සදාකාලික සිටම පැවති බවයි. ශාක හා අපෘෂ්ඨවංශීන් වැනි වඩාත් ප්‍රාථමික ජීව ස්වරූප පමණක් අජීවී ද්‍රව්‍ය වලින් ව්‍යුත්පන්න වූ බව ඔහු කීවේය​. ගසකින් පොකුණකට වැටෙන මැරුණු කොළ මසුන් බවටත් පස මත වැටෙන ඒවා පණුවන් හා කෘමීන් බවටත් පරිවර්තනය වන බව ඔහු විශ්වාස කළේය. ඔහු ජීව උත්පාදනය (abiogenesis) විශ්වාස කළේය. ඇරිස්ටෝටල් පවසන පරිදි ආත්මයක් යනු "ජීවය ඇති ශරීරයක සත්‍යය" වන අතර එහිදී ජීවිතය යනු ස්වයං පෝෂණය, වර්ධනය සහ ප්‍රජනනය සඳහා ඇති හැකියාවයි.  

ප්‍රොටෝ-මනෝවිද්‍යාව පිළිබඳ න්‍යායක් වර්ධනය කළ පළමු චින්තකයා වීමේ සම්පූර්ණ ගෞරවය ඇරිස්ටෝටල්ට හිමි වෙයි. ඇරිස්ටෝටල්ගේ මනෝවිද්‍යාව සියලු ජීවීන් අධ්‍යයනය කරයි. ජීවිතයේ ස්වභාවය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය කෙරෙහි පවා ඔහු අවධානය යොමු කරයි.  මනෝවිද්‍යාව සහ ආත්මය පිළිබඳ ඔහුගේ කෘතියේ දී, ඇරිස්ටෝටල් ඉන්ද්‍රිය සංජානනය තර්කයෙන් වෙන්කර හඳුනා ගනී, එය ඉන්ද්‍රිය සංජානන ඒකාබද්ධ කර අර්ථ නිරූපණය කරන අතර සියලු දැනුමේ මූලාශ්‍රය වේ. ඔහු මනෝවිද්‍යාවේ ඉතිහාසයේ දිශානතිය තීරණය කරන තර්ක අධ්‍යයනයේ පළමු මූලධර්ම ඉදිරිපත් කළේය. ඇරිස්ටෝටල් මිනිස් මනස තුළ ඇති ආවේගයන් සහ පෙළඹවීම් අතර සම්බන්ධතා ආමන්ත්‍රණය කිරීමට උත්සාහ කළේ,   උපතේදී මිනිස් මනස හිස් බවත්, පුද්ගලයා දැනුවත් කිරීම සහ අත්දැකීම් වලට නිරාවරණය කිරීමෙන් මනස  දැනුම ගබඩාවක් ගොඩනඟන බවත් ප්‍රකාශ කළේය.

අධ්‍යාපනඥයෙකු ලෙස ඇරිස්ටෝටල් ගේ දායකත්වය සුවිසල් ය​. අධ්‍යාපනයේ සාරධර්ම ශක්තිමත් කිරීමට සහ විමර්ශන පදනම් කරගත් ඉගෙනුම් ප්‍රවේශයන් සහ ප්‍රායෝගික අත්දැකීම්වල වටිනාකම සඳහා න්‍යායික තාර්කිකත්වයක් ලබා දීම ඔහු විසින් සිදු කලේය​. ඇරිස්ටෝටල් පෙන්වා දුන්නේ තාර්කික, ක්‍රමානුකූල සොයාගැනීම් තුළින් අප අවට ලෝකය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා ගන්නා බවයි.  " හදවත දැනුවත් නොකර මනස දැනුවත් කිරීම කිසිසේත්ම අධ්‍යාපනයක් නොවේ" ඇරිස්ටෝටල් පැවසීය​. අධ්‍යාපනයේ අරමුණ සදාචාරාත්මක චරිතයක් වර්ධනය කිරීම බව ඔහු අවධාරණය කලේය​. සතුට ළඟා කර ගත හැක්කේ අධ්‍යාපනය තුළින් පමණක් බව ඔහුගේ අදහස විය​. ඇරිස්ටෝටල්ගේ අධ්‍යාපන න්‍යාය හොඳින් උගත් පුද්ගලයෙකු ලෙස සලකන්නේ සමබර ජීවිතයක් සොයන, සංගීතය, ප්‍රසිද්ධ කථා, දර්ශනය යනාදිය ඇතුළු විවිධ රුචිකත්වයන් අනුගමනය කිරීමට හැකියාව ඇති පුද්ගලයාය​.

ඇරිස්ටෝටල්ගේ වඩාත්ම බලගතු කෘතිවලින් එකක් වන්නේ Nicomachian Ethics වන අතර, එහිදී ඔහු වසර 2,300 කට පසුවත් අදටත් අදාළ වන සතුට පිළිබඳ න්‍යායක් ඉදිරිපත් කරයි. ඇරිස්ටෝටල් සිතුවේ සතුට සෙවීමේදී මිනිසුන්ගේ ඉලක්කය Eudemonia නොහොත් සමෘද්ධිමත් තත්වයකට පැමිණීම බවයි.සාමාන්‍යයෙන් “සතුට” ලෙස පරිවර්තනය වන ග්‍රීක වචනය eudaimonia වෙයි. ඇරිස්ටෝටල් සඳහා, සන්තෝෂය යනු කෙනෙකුගේ ජීවිතයේ සම්පූර්ණත්වය ආවරණය වන අවසානය හෝ ඉලක්කයයි.  

ඔහුගේ Nicomachian Ethics හි ඇරිස්ටෝටල් දේශපාලන ප්‍රජාව විසින් ඉටු කළ යුතු කාර්යභාරය විස්තර කරයි. දේශපාලන දර්ශනයේ ඇරිස්ටෝටල්ගේ මූලික අදහස නම් රජය පවතිනුයේ එහි පුරවැසියන්ගේ 'යහපත් ජීවිතයක්' පෝෂණය කිරීම සඳහාය​. මිනිසා දේශපාලන සත්වයෙකි" ඇරිස්ටෝටල් පවසයි. ඇරිස්ටෝටල් නිතරම දේශපාලනඥයා ශිල්පියෙකුට සංසන්දනය කරයි. ඇරිස්ටෝටල් ව්‍යවස්ථාව නිර්වචනය කරන්නේ “නගර රාජ්‍යයේ වැසියන්ගේ නියෝගයක්” ලෙසයි. ඇරිස්ටෝටල් ප්‍රකාශ කරන්නේ, "දේශපාලකයා සහ නීති සම්පාදකයා නගර රාජ්‍යයේ මුලුමනින්ම නියැලී සිටින අතර, ව්‍යවස්ථාව නගර රාජ්‍යයේ වාසය කරන්නන් සංවිධානය කිරීමේ එක්තරා ක්‍රමයකි.

ප්‍රබල ලේඛකයෙකු සහ බහුශ්‍රැතඥයෙකු වූ ඇරිස්ටෝටල්, ඔහු ස්පර්ශ කළ දැනුමේ බොහෝ ක්‍ෂේත්‍ර රැඩිකල් ලෙස පරිවර්තනය කළේය. ඇරිස්ටෝටල්ගේ බුද්ධිමය ජයග්‍රහණය අතිවිශිෂ්ටය. ඔහු ඉතිහාසයේ පළමු නියම විද්‍යාඥයා විය. විද්‍යාත්මක ක්‍රමවේදය තුළ නිරීක්‍ෂණ සහ න්‍යාය අතර සම්බන්ධතාවය පිළිබඳ මනා අවබෝධයක් ලබා ගත් පළමු දාර්ශනිකයා ඔහු විය. මානව දැනුමේ ක්‍ෂේත්‍ර ගණිතය, ජීව විද්‍යාව සහ ආචාර ධර්ම වැනි විවිධ විෂයයන් ලෙස වර්ගීකරණය කළ පළමු පුද්ගලයා ඇරිස්ටෝටල් ය.​ඇරිස්ටෝටල්ගේ ලේඛන ඉස්ලාමීය ස්වර්ණමය යුගයේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුදෙව් සංස්කෘතියේ ස්වර්ණමය යුගයේ ප්‍රධාන සාධකයක් විය​. ඇරිස්ටෝටල් කිසිදා ජීවත් නොවූයේ නම්, බටහිර දර්ශනය බෙහෙවින් වෙනස් වනු ඇත. 

 

References 

 

Charles, D .( 2017). “Aristotle on Virtue and Happiness.” In The Cambridge Companion to Ancient Ethics, ed. Christopher Bobonich, 105–123. Cambridge: Cambridge University Press.

 

Cherry, K.  M.(2012). Plato, Aristotle and the Purpose of Politics, Cambridge: Cambridge University Press.

Deslauriers, M.(2013).The Cambridge Companion to Aristotle’s Politics, Cambridge: Cambridge University Press.

Everson, S.(1988)., “Aristotle on the Foundations of the State,” Political Studies, 36 , 89–101.

Loux, M. J. (1973). Aristotle on the Transcendentals. Phronesis, 18(3), 225-239.