ප්ලේටෝ සහ ඔහුගේ දර්ශනය

වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

ප්ලේටෝ  ( ක්‍රි.පූ 427—  ක්‍රි.පූ 347) යනු ලෝකයේ වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධ සහ වඩාත් පුළුල් ලෙස කියවන ලද සහ අධ්‍යයනය කරන ලද දාර්ශනිකයෙකි. ඔහු සොක්‍රටීස්ගේ ප්‍රධාන ශිෂ්‍යයා සහ ඇරිස්ටෝටල්ගේ ගුරුවරයා විය.  

ඩයෝජිනීස් පවසන පරිදි, ප්ලේටෝ සිය වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කළේ ඛේදවාචක රචකයෙකු ලෙසටය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 385 දී ඔහු විසින් ආරම්භ කරන ලද පාසල වූ ඇකඩමිය අනෙකුත් උසස් අධ්‍යාපන පාසල් සඳහාත් පසුව යුරෝපීය විශ්වවිද්‍යාල සඳහාත් ආදර්ශය බවට පත් විය. ඔහු පුරාණ ග්‍රීසියේ දක්‍ෂ ගණිතඥයන්ගෙන් කෙනෙකි. ඔහු තම ඇකඩමිය ආරම්භ කරන විට, ලෝකය හැදෑරීමට විද්‍යාව සහ ගණිතය භාවිතා කළ යුතු බව අවධාරණය කලේය. 

නිදහස් සමාජයක් පිළිබඳ ඔහුගේ විශ්වාසය නිසා ප්ලේටෝ කාන්තාවන්ට පවා තම ඇකඩමියට ඇතුළත් වීමටත්  ඔවුන් කැමති ඕනෑම විෂයයක් හැදෑරීමටත් ඉඩ ලබා දුන්නේය. ප්ලේටෝගේ සමහර ශිෂ්‍යයන් පසුව ග්‍රීක නගර රාජ්‍යවල නායකයින්, උපදේශකයින් සහ ව්‍යවස්ථාදායක උපදේශකයින් බවට පත්විය. ඔහුගේ වඩාත්ම කීර්තිමත් ශිෂ්‍යයා වූයේ ඇරිස්ටෝටල් ය.

සොක්‍රටීස්  ප්ලේටෝගේ දාර්ශනික අදහස් කෙරෙහි බෙහෙවින් බලපෑවේය. බොහෝ සොක්‍රටික් අදහස් ප්ලේටෝගේ වාර්තාගත කෘති වන සංවාදවල විස්තර කර ඇත. ඔහු සොක්‍රටීස්ගෙන් ලබාගත් වඩාත් ජනප්‍රිය මතයක් වන්නේ සොක්‍රටික් විමර්ශන ක්‍රමයයි.

හෙරක්ලිටස්, පර්මෙනිඩීස්  හා පයිතගරස්ගේ අනුගාමිකයන්ගේ ගණිතමය ඉගැන්වීම් ද​ ප්ලේටෝ කෙරෙහි දැඩි බලපෑමක් ඇති කළේය. පයිතගරස් යෝජනා කළේ ගණිතය සහ අදාළ විෂයයන් සියලු සිතුවිලිවල පදනම නියෝජනය කරන අතර යථාර්ථය අවබෝධ කර ගැනීමේ කවුළුවක් ලෙස ගණිතය ක්‍රියා කරන බවයි.  (ප්ලේටෝ කෙරෙහි පයිතගරස්ගේ බලපෑම දාර්ශනික සාහිත්‍යය තුළ සැලකිය යුතු සාකච්ඡාවක් කොට තිබේ).

ප්ලේටෝගේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කෘතිය වන ජනරජය (Republic) ඇතුළුව ප්ලේටෝගේ  පසුකාලීන කෘති සාමාන්‍යයෙන් සැලකෙන්නේ ප්ලේටෝගේම දර්ශනයක් සපයන මූලයන් ලෙසටය. ප්ලේටෝ ගේ කෘති වල  ආචාර ධර්ම, දේශපාලන දර්ශනය, මනෝවිද්‍යාව, ඥානවිද්‍යාව (epistemology)  සහ පාරභෞතික විද්‍යාව අන්තර් සම්බන්ධිත හා ක්‍රමානුකූල දර්ශනය අඩංගු වෙයි.  

ප්ලේටෝගේ ජනරජය (Republic) මූලික වශයෙන් යුක්තිය පිලිබඳව කථිකාවක් අරඹයි. මෙම සංවාදයේදී, ප්ලේටෝ යුක්තිය යනු කුමක්ද සහ යුක්තිසහගත වීම එක් එක් පුද්ගලයාගේ යහපතට හේතුව කුමක්ද යන්න සොයා බලයි. ඔහු මෙම සංවාදය කරන්නේ  සදාචාරාත්මක සහ දේශපාලන සන්දර්භයක් තුළය​. (සදාචාරය යනු මිනිස් හැසිරීම් පාලනය කරන රීති නිර්මාණය කිරීම සහ ඒවා පිළිපැදීම අදහස් කරන යෙදුමකි). ඇතැම් විට ප්ලේටෝගේ සදාචාරාත්මක පරමාදර්ශයන් කර්කශ ස්වභාවයක් ගනියි. නිදසුනක් ලෙස  ග්‍රීකයින් වෙනත් ග්‍රීකයන් වහල්භාවයට පත් නොකළ යුතු බවට ප්ලේටෝ ජනරජයේ තර්ක කළද, මෙය ග්‍රීක නොවන අය සඳහා වූ ග්‍රීක වචනය වූ "ම්ලේච්ඡයන්ගේ" මානවවාදය දක්වා විහිදුනේ නැත. 

ප්ලේටෝ දර්ශනවාදයේ ලිඛිත සංවාදයේ සහ අපෝහක ආකෘතිවල නවෝත්පාදකයෙකි. ඔහු පසුව න්‍යායික දර්ශනය සහ ප්‍රායෝගික දර්ශනය යන දෙකෙහිම ප්‍රධාන ක්‍ෂේත්‍ර බවට පත් වූ දේ සම්බන්ධයෙන් ගැටලු මතු කළේය. ඔහුගේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දායකත්වය වන්නේ ආකෘති න්‍යාය -ප්ලේටෝවාදය (Theory of forms ) වෙයි. 

ප්ලේටෝනීය යථාර්ථවාදය යනු වියුක්ත වස්තූන්ගේ පැවැත්ම පිළිබඳ යථාර්ථවාදයේ අදහස හැඳින්වීමට භාවිතා කරන දාර්ශනික යෙදුමකි. මෙම ස්ථාවරය  ප්ලේටෝනික් විඥානවාදය ලෙසද හැඳින්වේ. ප්ලේටෝගේ ආකෘතිවලට සංඛ්‍යා සහ ජ්‍යාමිතික රූප ඇතුළත් වන අතර, ඒවා ගණිතමය යථාර්ථවාදයේ න්‍යාය බවට පත් කරයි. ඒවා ආචාරධාර්මික යථාර්ථවාදයේ න්‍යායක් බවට පත් කරමින්, යහපතෙහි ස්වරූපය ද ඇතුළත් කරයි.  ඔහු අවට ලෝකයේ ත්‍රෛපාර්ශ්වික ව්‍යුහයන් (tripartite structures)  දුටුවේය  ඔහු දර්ශනවාදයේ විඥානවාදයේ පියා ලෙස හැඳින්වේ -father of idealism in philosophy. තවද  ප්ලේටෝ ආත්මයේ අමරණීයභාවය පිළිබඳ විශ්වාසයක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටියේය​. 

ප්ලේටෝගේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දර්ශනය වූයේ ද්‍රව්‍යමය ලෝකය පිළිබඳ අදහසයි. ඔහු පාරභෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ නව න්‍යායක් යෝජනා කළේය. ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය ද්‍රව්‍යමය ලෝකය හුදෙක් සංයුක්ත හා වියුක්ත වස්තූන්ගෙන් සමන්විත සත්‍ය යථාර්ථයේ පිටපතක් බව තර්ක කරයි. ප්ලේටෝගේ කෘති සදාචාර බුද්ධිවාදය සඳහා තර්ක කළේය. 

ප්ලේටෝනික් ආකෘති යනු සැබවින්ම පවතින දේවල් පිළිබඳ අදහස් පමණි. ප්ලේටෝනික් ආකෘති නියෝජනය කරන්නේ එක් එක් තනි වස්තුව  නිශ්චිත දෙයක් වීම සඳහා එය කෙබඳු විය යුතුද යන්නයි. නිදසුනක් වශයෙන්, මනුෂ්‍යයාගේ ස්වරූපය මනුෂ්‍යයෙකු වීමට යමෙකුට තිබිය යුතු ගුණාංග සලකා බලයි. එය මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ අදහස නිරූපණය කිරීමකි. නමුත් කිසිම සැබෑ මිනිසෙක් මානව ස්වරූපයේ පරිපූර්ණ නියෝජනය නොවේ. ඔවුන් සමාන ය, නමුත් සෑම මිනිසෙක්ම වෙනස් වන අතර කිසිවෙකු පරිපූර්ණ මිනිසුන් නොවේ. ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය සැබෑ ලෝකය මිත්‍යාවක් පමණක් බවත්, වඩාත් සැබෑ, නොවෙනස්වන සහ පරිපූර්ණ වූ, පරමාදර්ශී ලෝකය ලෙස හැඳින්වෙන ක්‍ෂේත්‍රයක් ඇති බවත්‍ පවසයි. ප්ලේටෝ පවසන්නේ භෞතික ලෝකය අදහස් ලෝකයේ සෙවනැල්ලක් පමණක් බවය. 

ප්ලේටෝගේ  Republic (ජනරජය)  බටහිර දර්ශනයේ වඩාත්ම බලගතු කෘතිවලින් එකක් වන අතර එය දේශපාලන න්‍යාය, ආචාර ධර්ම සහ ඥානවිද්‍යාවේ මූලික ග්‍රන්ථයක් ලෙස පවතී.  ජනරජයේ ප්‍රධාන තේමාව වන්නේ යුක්තියේ ස්වභාවය සහ ආණ්ඩුවේ පරමාදර්ශී ස්වරූපයයි. ප්ලේටෝ විශ්වාස කළේ පරමාදර්ශී සමාජයක් යනු සෑම පුද්ගලයෙකුටම සාධාරණ වන අතර පාලකයින් සමාජයේ වඩාත්ම ගුණවත් හා ප්‍රඥාවන්ත සාමාජිකයන් වීමයි. ප්ලේටෝ පුද්ගල සදාචාරය සහ දේශපාලන පර්‍යාය අතර සම්බන්ධය ගවේෂණය කරන අතර, ඔහු දෙකම ඇතුළත් යුක්තිය පිළිබඳ පුළුල් න්‍යායක් වර්ධනය කරයි. 

ප්ලේටෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය දැඩි ලෙස විවේචනය කරන අතර ඔහු දාර්ශනික-රජුන් විසින් පාලනය කරන රදල පැලැන්තියක් යෝජනා කරයි. ඔහු කියා සිටින්නේ අධික නිදහස නිසා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය රාජ්‍ය​ට අනතුරක් බවයි.  සෑම කෙනෙකුටම පාලනය කිරීමට අයිතියක් ඇති ක්‍රමයක් තුළ, මිනිසුන් ගැන කිසිවක් නොතකන නමුත් තම පුද්ගලික ආශාවන් පමණක් තකන ආත්මාර්ථකාමී පුද්ගලයින්ට බලය ලබා ගත හැකි බව ඔහු තර්ක කරයි. ප්ලේටෝ  නිගමනය කරන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ඒකාධිපතියන්, කුරිරු පාලකයන් සහ මුග්ධ​ දුබලයන් බලයට ගෙන ඒමේ අවදානමක් ඇති බවය

ප්ලේටෝට අනුව, රාජ්‍යය පැන නගින්නේ මිනිසුන්ගේ පැවැත්මේ කොන්දේසි පහසු කිරීම සඳහා එක්සත් වීමට ඇති ස්වාභාවික අවශ්‍යතාවයෙනි. යුක්තිය ප්ලේටෝගේ ජනරජයේ කේන්ඳ්‍රීය තේමාවයි. ප්ලේටෝගේ යුක්තිය පිළිබඳ න්‍යාය පදනම් වී ඇත්තේ එක් එක් පුද්ගලයාට ස්වභාවික භූමිකාවක් හෝ කාර්‍යයක් ඇත යන අදහස මත වන අතර එය ඔවුන්ගේ සහජ දක්‍ෂතා සහ හැකියාවන් අනුව තීරණය වේ. ප්ලේටෝට අනුව, වඩාත් සාධාරණ සමාජයක් වනුයේ, එක් එක් පුද්ගලයා තම ස්වභාවික කාර්‍යභාරය අන් අයගේ මැදිහත්වීම්වලින් තොරව, ඔවුන්ගේ හැකියාවෙන් උපරිම ලෙස ඉටු කරන සමාජයකි. එවැනි සමාජයක පාලකයන් වනු ඇත්තේ තම උසස් ප්‍රඥාව සහ ගුණය මත පදනම්ව නායකත්වය දීමට වඩාත් සුදුසු පුද්ගලයෝ වෙති. 

ප්ලේටෝ ප්‍රකාශ කළේ ජනතාව පාලනය කළ හැක්කේ  නිසි අධ්‍යාපනය ලැබූ පුද්ගලයන්ට පමණක් බවයි.  ප්ලේටෝ  ලියූ පරිදි දාර්ශනිකයන් දේශපාලන බලය ලබා ගන්නා තෙක් හෝ දේශපාලන අධිකාරිය ඇති පුද්ගලයන් සැබෑ දාර්ශනිකයන් බවට පත් වන තුරු මානව වර්ගයාට නපුරෙන් සහනයක් නොලැබේ.  ඔහු දේශපාලනයේ සදාචාරාත්මක හා අධ්‍යාත්මික මානය පෙන්වා දෙයි.  

සොක්‍රටීස්ගේ අදහස වූයේ නරක හැසිරීම හුදෙක් දැනුම නොමැතිකමේ ප්‍රතිඵලයක් බවයි. කිසිවෙකු කැමැත්තෙන් වැරදි කිරීමට යොමු නොවන බව සොක්‍රටීස් විශ්වාස කළේය. මෙයින් අදහස් කරන්නේ මිනිසෙකුට කැමැත්තෙන් වැරදි කළ නොහැකි බවයි. ස්වයං උනන්දුව සඳහා සහජ බුද්ධිය ඔවුන් වැරදි කිරීමෙන් වළක්වයි. ප්ලේටෝ මෙම අදහස ජනරජයේ දීර්ඝ කළේය. ප්ලේටෝ  ගුණධර්ම මත පදනම් වූ( eudemonistic) ආචාර ධර්ම පවත්වාගෙන යයි. එනම්, මානව යහපැවැත්ම (eudaimonia) සදාචාරාත්මක චින්තනයේ සහ හැසිරීමේ ඉහළම අරමුණයි. ප්ලේටෝගේ දර්ශනය බුද්ධිමය හා සදාචාරාත්මක සාපේක්ෂතාවාදයට ප්‍රතිචාර දක්වයි..

ප්ලේටෝගේ පරමාදර්ශී සමාජය "කැලිපොලිස්" ලෙස හැඳින්වේ. කැලිපොලිස්හි පුරවැසියන් පන්ති තුනකට බෙදා ඇත: පාලකයන්, සොල්දාදුවන් සහ කම්කරුවන්. සෑම පංතියක්ම සමාජය තුළ නිශ්චිත කාර්යයක් ඉටු කරන අතර, ඒ සෑම එකක්ම සමස්ත යහපැවැත්ම සඳහා අත්යවශ්ය වේ. පරිපූර්ණ යුක්තිය මෙම පන්ති තුන අතර “සංහිඳියාව” වෙයි. 

කැලිපොලිස් සමාජ පදනම ලෝහ පිළිබඳ මිථ්‍යාව තුළ පවතී. පාලකයන් රන් (පාලකයන් හෝ භාරකරුවන්), රිදී (උපකාරක) වන අතර කම්කරුවන් පිත්තල සහ යකඩ විය යුතුය. ප්ලේටෝ පවසන්නේ චරිත වර්ග තුනක් ඇති බවයි: රන් වලින් සාදන ලද ආත්මයන් ඇති (තාර්කික කොටසෙහි ආධිපත්‍යය ඇති), රිදී (උද්යෝගිමත් කොටස මගින් ආධිපත්‍යය දරන) ආත්මයන් ඇති  සහ ලෝකඩ ආත්මයන් ඇති (ආහාර රුචිය ඇති කොටස විසින් ආධිපත්යය දරන) පුද්ගලයෝ වෙති.   ස්වර්ණමය පන්තියට අණ කිරීමේ බලයක් සහ විශාලතම ගෞරවය හිමි වේ. මිනිසුන්ගේ පන්ති අතර මැදිහත් වීම තහනම් කර ඇති අතර එය කුරිරු පාලනයකට මග පාදයි.

ප්ලේටෝ කියා සිටින්නේ සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට යථාර්ථය දැනගත නොහැකි බවයි. දාර්ශනිකයින්ට පමණක් යථාර්ථය කුමක්දැයි දැනගත හැකිය. එබැවින් ඔවුන් පරමාදර්ශී නගරයේ (කලිපොලිස්) පාලකයන් විය යුතුය. රජය තුළ ප්‍රඥාවේ සහ ගුණධර්මයේ වැදගත්කම පිළිබඳ ප්ලේටෝගේ අවධාරණය කරයි. සැබෑ දැනුම,  යථාර්ථයේ ස්වභාවය අවබෝධ කර ගැනීමට සහ සාධාරණ සමාජයක් සාක්ෂාත් කර ගැනීමට යතුර බව ඔහුගේ විශ්වාසයයි. 

ප්ලේටෝ, සොක්‍රටීස් මෙන් ප්‍රඥාව සහ දැනුම අතර වෙනසක් සොයා ගනී. ප්ලේටෝ සිතුවේ මිනිස් මනස කොටස් තුනකට බෙදා ඇති බවයි: තාර්කික කොටස (ලොජිස්ටිකොන්), උද්යෝගිමත් කොටස (තුමෝයිඩ්ස්) සහ ආහාර රුචිය කොටස (epithumêtikon) යනුවෙනි.  ප්ලේටෝ නිගමනය කළේ ශරීරය හෝ පදාර්ථය අසම්පූර්ණ බවත් මනස පරිපූර්ණ බවත්ය.  ප්ලේටෝ  හට යහපත යනු හුදෙක් බුද්ධිමය නිර්මාණයක් හෝ පරමාදර්ශයක් නොවීය, එය සෘජුවම අත්විඳිය හැකි දෙයක් විය​. ප්ලේටෝ සිතන්නේ ප්‍රඥාව යනු ආකෘති පිළිබඳ දැනුම බවයි.

 

ප්ලේටෝ ද්විත්වවාදියෙකි (dualist). ප්ලේටෝ විසින් හඳුන්වා දුන් ද්විත්වවාදය යනු ද්‍රව්‍ය වර්ග දෙකක් පවතින බවට න්‍යායකි: භෞතික ද්‍රව්‍ය සහ මානසික ද්‍රව්‍යය. භෞතික ද්‍රව්‍ය යනු අපගේ ශරීරය නියෝජනය කරන ද්‍රව්‍යයකි. මිනිසා තුළ ඇති මානසික හෝ අභෞතික ද්‍රව්‍ය ආත්මය (පුද්ගලයෙකුගේ සාරය) ලෙස හැඳින්වේ.  මිනිසුන්ගේ මනස හෝ ආත්මය භෞතික ශරීරය සමඟ හඳුනාගත නොහැකි බව ප්ලේටෝ පවසයි. ප්ලේටෝට අනුව ශරීරය ආත්මයේ සිරගෙයකි. ප්ලේටෝ පැවසුවේ මරණයෙන් පසුව පවා ආත්මය පවතින බවත් සිතීමට හැකි බවත්ය. ශරීර මිය යන විට, ආත්මය අඛණ්ඩව නැවත ඉපදෙන බව ඔහු විශ්වාස කළේය. 

ප්ලේටෝගේ  ගුහාව පිළිබඳ උපමාවේ ප්‍රධාන තේමාව වන්නේ මානව සංජානනයට සැබෑ දැනුම ලබා ගත නොහැකි බවත්, ඒ වෙනුවට සැබෑ දැනුම ලබා ගත හැක්කේ දාර්ශනික තර්කනය හරහා පමණක් බවත් ය. ප්ලේටෝගේ උදාහරණයට අනුව, සිරකරුවන් පිරිසක් ඔවුන්ගේ මුළු ජීවිතයම ගුහාවක ගත කරයි. ඔවුන්ට සෙවනැලි පමණක් දැකිය හැකිය. ඔවුන්ට මෙම සෙවනැලි යථාර්ථයකි. මෙම පුද්ගලයින් සෙවනැලි සැබෑ බව විශ්වාස කරන අතර ඔවුන්ට බාහිර ලෝකය පිළිබඳ සංකල්පයක් නොමැත. එක් සිරකරුවෙකු ගුහාවෙන් පැන ගොස් ආලෝකය සූර්‍යයාගෙන් පැමිණෙන බව තේරුම් ගත් විට, මිනිසාගේ සංජානනය මත පදනම් වූ යථාර්ථය පිළිබඳ ඔහුගේ පෙර දැක්ම වැරදි බව ඔහුට වැටහේ. ඔහු අනෙක් සිරකරුවන්ට සත්‍ය පැවසීමට ආපසු පැමිණෙන විට, ඔවුන් ඔහුව විශ්වාස කරන්නේ නැත, මන්ද ඔවුන් තවමත් ඔවුන්ගේ සාවද්‍ය සංජානනය මත රඳා සිටින බැවිනි. මෙම උපමාව පෙන්වා දෙන්නේ බොහෝ මිනිසුන් ජීවත් වන්නේ සමාන නොදැනුවත්කමක බවත්, පෙනුම යථාර්ථය ලෙස වරදවා වටහාගෙන බාහිර පරිසරයේ සැබෑ ස්වභාවය හඳුනා ගැනීමට අපොහොසත් වන බවත්‍ ය​.

ගුහාවේ උපමාව නිරූපණය කරන්නේ ප්ලේටෝගේ සත්‍යය සහ යථාර්ථය පිළිබඳ දර්ශනයේ ප්‍රකාශනයකි. (එය ප්ලේටෝනික් අයිඩියලිසම් ලෙස හැඳින්විය හැක). ස්වභාවික ලෝකය - පරමාදර්ශී යථාර්ථයක සුදුමැලි සහ අසම්පූර්ණ පිළිබිඹුවකි. ඔහුට අවශ්‍ය වන්නේ විද්‍යාවට වඩා දර්ශනය උසස් බව පෙන්වීමටය.​මිනිසුන් යනු ඔවුන් දකින දෙයට තනි පුද්ගල නැඹුරුතාවයක් යොදන පක්‍ෂග්‍රාහී පුද්ගලයන් වේ. මීට අමතරව, මිනිසුන් දෙදෙනෙකුට එකම වස්තුවක් වටහා ගත හැකි අතර එයින් වෙනස් අර්ථයක් ලබා ගත හැකිය. නිදසුනක් වශයෙන්, වැසි කුණාටුවක් ගොවියෙකුගේ ආශීර්වාදයක් ලෙස හෝ නාවිකයෙකුගේ ශාපයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. අවසාන වශයෙන්, ප්ලේටෝගේ අදහස නම්, දැනුම පිළිබඳ සැබෑ අවබෝධයක් ලබා ගැනීම සඳහා, මානව සංජානනයේ සීමාවන්  ඉක්මවා යන නිශ්චිත සහ සාධාරණ දාර්ශනික තර්කනය පිළිබඳ අදහසට මිනිසුන් යටත් විය යුතු බවයි. ඔහු ජනරජයේ පවසන පරිදි අදහස් යනු අවසාන යථාර්ථයයි. 

මානව සංජානනය සහ හැසිරීම් තුළ ආකෘති ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය පිළිබඳ ප්ලේටෝගේ පැහැදිලි කිරීම සඳහා ගුහාවේ උපමාව මූලික වේ. ප්ලේටෝගේ දර්ශනය ප්‍රකාශ කරන්නේ ක්‍ෂේත්‍ර දෙකක් ඇති බවයි. එනම් භෞතික ක්‍ෂේත්‍රය සහ අධ්‍යාත්මික ක්‍ෂේත්‍රයයි. භෞතික ක්‍ෂේත්‍රය යනු අප දිනපතා දකින සහ අන්තර් ක්‍රියා කරන ද්‍රව්‍යමය දේවල් ය; අප හොඳින් දන්නා පරිදි මෙම භෞතික ක්‍ෂේත්‍රය වෙනස් වන අතර අසම්පූර්ණය. කෙසේ වෙතත් අධ්‍යාත්මික ක්‍ෂේත්‍රය පවතින්නේ භෞතික ක්‍ෂේත්‍රයෙන් ඔබ්බට ය. 

සොක්‍රටික් සංවාදවලදී ප්ලේටෝ (සොක්‍රටීස් හරහා) තර්ක කරන්නේ ද්‍රව්‍යමය ලෝකය වෙනස් වන සහ වෙනස් කල හැකි බැවින් ද්‍රව්‍යමය ලෝකය ද විශ්වාස කළ නොහැකි බවයි. ප්ලේටෝ පවසන්නේ සත්‍ය සහ විශ්වාසදායක දැනුම රැඳී ඇත්තේ එදිනෙදා අත්දැකීම් ලෝකය පිටුපස ඇති සැබෑ යථාර්ථය අවබෝධ කර ගත හැකි පුද්ගලයන්ට පමණක් බවයි. ආකෘති ලෝකය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා පුද්ගලයන් අධ්‍යාපනයක් ලබා ගත යුතුය.  ආකෘති ලෝකය සමඟ අපගේ සම්බන්ධතාවය පැහැදිලි කිරීම සඳහා ගුහාවේ උපමාව ඔහු ඉදිරිපත් කලේය​. 

 සොක්‍රටීස් ප්ලේටෝ කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් ඇති කලද ඔවුන් දෙදෙනාගේ දර්ශනයන් අතර වෙනස්කම් තිබේ. මෙම දාර්ශනිකයන් දෙදෙනා අතර ඇති එක් මූලික වෙනසක් නම් සොක්‍රටීස් මනුෂ්‍යයාගේ ආත්මය ගැන කතා කරන්නේ කලාතුරකිනි, ප්ලේටෝ මිනිසාගේ ශරීරයට වඩා ඔහුගේ ආත්මයට විශාල වැදගත්කමක් ලබා දුන්නේය​. සියලු මනුෂ්‍යයන් සත්‍යය සොයා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු අතර, එහි සතුට හා ගුණවත් බව තිබේ යැයි සොක්‍රටීස් පවසයි. ප්ලේටෝ තර්ක කරන්නේ සත්‍යය ඇත්තේ තෝරාගත් කිහිප දෙනෙකුට, බුද්ධිමය වශයෙන් ඉහළ පන්තියට පමණක් බවයි. අනෙක් සෑම පුද්ගලයෙකුම තම අදාල ස්ථානය දැන සිටිය යුතු බවත් බුද්ධිමය වශයෙන් ඉහළ පන්තියේ විනිශ්චය පිළිගත යුතු බවත් ඔහු ප්‍රකාශ කරයි. ප්ලේටෝ පුද්ගල නිදහස ගැන උනන්දු වූයේ නැත. ඔහුට අවශ්‍ය වූයේ සෑම කෙනෙකුටම නිශ්චිත කාර්‍යයක්  ඇති සමාජයකි. එහෙත් සොක්‍රටීස්ට වඩා ඉදිරියට යමින් ප්ලේටෝ සාහිත්‍යය, අධ්‍යාපනය, සමාජය, ආදරය, මිත්‍රත්වය,  කලාව  පිලිබඳව  බෙහෙවින් සැලකිලිමත් විය​. 

ප්ලේටෝ සහ ඔහුගේ දර්ශනය පිළිබඳ බොහෝ විවේචන තිබේ. එක් විවේචනයක් නම් ප්ලේටෝගේ පරමාදර්ශී ස්වරූපයන් ඉතා වියුක්ත හා තේරුම් ගැනීමට අපහසු බවයි. බොහෝ දාර්ශනිකයන් තර්ක කරන්නේ ඔහුගේ ආකෘති න්‍යාය ඉතා සංකීර්ණ බවත්, එම ආකෘති භෞතික ලෝකයට සම්බන්ධ වන්නේ කෙසේදැයි සිතීම අපහසු බවත්ය. තවත් විවේචනයක් වන්නේ ප්ලේටෝ තර්කයේ සහ තාර්කිකත්වයේ වැදගත්කම පිළිබඳව අවධාරණය කිරීමේදී හැඟීම් පිලිබඳ වැදගත්කම නොසලකා හැරීම සිදු කල බවයි. ඔහුගේ "ජනරජය" කෘතියේ විස්තර කර ඇති පරිදි ප්ලේටෝගේ පරමාදර්ශී රාජ්‍යය ඕනෑවට වඩා ඒකාධිපති වන අතර පුද්ගල නිදහසට ඉඩ නොදෙයි. ඇතැම් විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ ප්ලේටෝගේ දර්ශනය ප්‍රභූ බවින් වැඩි බවයි - Plato's philosophy is too elitist. නීට්‍ෂේ ගේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන්, ප්ලේටෝ වංශාධිපති චින්තන ක්‍රමයේ පුද්ගලාරෝපණය කිරීමක් ලෙස පෙනී යයි. කාල් පොපර් විසි වන සියවසේ ඒකාධිපතිවාදයේ නැගීම ගැන ප්ලේටෝට දොස් පැවරුවේය.   

ප්ලේටෝනික ද්විත්වවාදය ද(Platonic dualism)  විවේචනයට බඳුන් වූ මාතෘකාවකි. ප්ලේටෝනික ද්විත්වවාදය (Platonic dualism) ද්‍රව්‍යමය ලෝකය සහ ආකෘති හෝ අදහස් ලෝකය අතර මූලික වෙනසක් ඇති බව ප්‍රකාශ කරයි. මෙම න්‍යාය තුළ ද්‍රව්‍යමය ලෝකය යනු අපගේ ඉන්ඳ්‍රියයන් හරහා අප අත්විඳින ලෝකය වන අතර, ආකෘති ලෝකය යනු භෞතික ලෝකයේ සෑම දෙයකටම පදනම වන සදාකාලික, නොවෙනස්වන සහ පරිපූර්ණ අදහස් හෝ සංකල්පවල ක්‍ෂේත්‍රයකි. ප්ලේටෝ විශ්වාස කළේ ආකෘති ලෝකය පිළිබඳ දැනුම මිනිස් ආත්මය තුළ සහජයෙන්ම පවතින බවත්, දර්ශනයේ කාර්‍යභාරය මෙම දැනුමට ප්‍රවේශ වීමට සහ තේරුම් ගැනීමට උපකාර කිරීම බවත්‍ ය.  

ප්ලේටෝ සඳහා ආත්මය යනු වෙන් කළ හැකි ද්‍රව්‍යයකි. ශරීරයේ මරණයෙන් ආත්මයට ගැලවිය හැකි බවට ප්ලේටෝගේ තර්කය  චින්තනයට බාධා කරන මනස හා ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ ද්විත්ව ආකෘතියක් ස්ථාපිත කළේය. මේ සඳහා René Descartes හ​ට බොහෝ විට දොස් පවරනු ලැබේ, නමුත් ඔහු cogito ergo sum ("I think, therefore I am")  යනුවෙන් තර්ක කරන කාලය වන විට අභෞතික ආත්මය එම කාලයේ  ප්රධාන ධාරාවේ අදහසක් විය.   (ද්විත්වවාදය  René Descartes -1641 ගේ චින්තනය සමඟ සමීපව සම්බන්ධ වී ඇත. මනස-ශරීර ද්විත්වවාදය පෙන්වා දෙන්නේ මානසික සංසිද්ධි භෞතික නොවන බව, හෝ මනස සහ ශරීරය වෙනස් සහ වෙන් කළ හැකි ය යන මතයයි  ප්ලේටෝනික ද්විත්වවාදය විසඳීමට අපහසු න්‍යායික ගැටලුවක් මතු කල අතර නූතන න්‍යායන් ඒකවාදයට පක්‍ෂව ද්විත්වවාදය ඉවතලයි). 

විවේචනයන් තිබුනද ප්ලේටෝගේ දර්ශනය ලෝකයට ඉමහත් බලපෑමක් සිදු කලේය​. ප්ලේටෝ මානව ඉතිහාසයේ වැදගත්ම චින්තකයන්ගෙන් කෙනෙකි. ප්ලේටෝ ලෝකයේ පළමු උසස් අධ්‍යාපන ආයතනයක් වන ඇකඩමිය ආරම්භ කළේය. යුරෝපය පුරා පැතිරී ගිය පුනරුදයට  (Renaissance) ප්ලේටෝ ගේ අදහස් බලපෑවේය​. පුනරුදය කලාවේ  සමෘද්ධිමත් කාලයක් විය. එය මානව සුභසාධනය සහ අභිමානය කෙරෙහි වැදගත්කමක් තැබූ මානවවාදයේ වර්ධනය ඇතුළු දාර්ශනික නවෝත්පාදන කාලයක් ද විය.

ප්ලේටෝ යුක්තිය, ආචාර ධර්ම, දේශපාලනය සහ පාරභෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ බොහෝ අදහස් ඉදිරිපත් කළ අතර, ආකෘති පිළිබඳ න්‍යාය ද ඇතුළත් විය. ප්ලේටෝ දේශපාලන දර්ශනයේ නිර්මාතෘ ලෙස සලකනු ලබන අතර ඔහුගේ දර්ශනයේ වැඩි කොටසක් දේශපාලනය කෙරෙහි යොමු කළේය.  ඔහු දේශපාලනය සහ යුක්තිය පිළිබඳ නවීන අදහස් සඳහා අඩිතාලම දැමූ අතර චින්තනයේ වැදගත්කම ඉගැන්වීය. 

ප්ලේටෝ අධ්‍යාපනය සලකන්නේ පුද්ගල යුක්තිය සහ සමාජ සාධාරණත්වය යන දෙකම යුක්තිය සාක්ෂාත් කර ගැනීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස ය. ප්ලේටෝ ගේ "the Symposium" කෘතිය, ප්‍රේමයේ ස්වභාවය පිළිබඳ සංවාද මාලාවක් වන අතර, ප්ලේටෝ යෝජනා කරන්නේ ආදර ආශාව වඩාත් හොඳින් ප්‍රකාශ වන්නේ මිත්‍රශීලී සත්‍ය සෙවීමේ සම්බන්ධතාවයක් ලෙස බවයි. 

ඇල්ෆ්‍රඩ් නෝර්ත් වයිට්හෙඩ් බටහිර දර්ශනය කෙරෙහි  ප්ලේටෝගේ ගැඹුරු බලපෑම සඳහන් කරයි. ප්ලේටෝගේ  අදහස් පසුකාලීන දේශපාලන න්‍යාය කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේය.  

ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට ඇති ප්ලේටෝනීය බලපෑම සුවිශේෂීය​. පරිපූර්ණ ආකෘතිවල සදාකාලික ලෝකය පිළිබඳ ප්ලේටෝගේ අදහස් ක්‍රිස්තියානි දාර්ශනිකයන්ට බලපවත්වන ලදි. ප්ලේටෝ ගේ අදහස් ක්‍රිස්තියානි දාර්ශනිකයෙකු වූ තෝමස් ඇක්වයිනාස් හට බලපෑවේය. 

ප්ලේටෝගේ ආකෘති න්‍යාය තුළ මුල් බැසගත් අපෝහක අදහස් සහ ඓතිහාසික භෞතිකවාදය පිළිබඳ සංකල්පය කාල් මාක්ස්ට දැඩි ලෙස බලපැවැත්වූ බව පෙනී යයි. ධනේශ්වර සමාජය පිලිබඳ මාක්ස්ගේ විවේචනය සහ සමාජ හා දේශපාලන වෙනස තුල කම්කරු පන්තියේ භූමිකාව පිලිබඳ ඔහුගේ අවධාරනය, පුරාණ ග්‍රීසියේ වංශාධිපතිත්වය පිලිබඳ ප්ලේටෝගේ විවේචනයේ දිගුවක් ලෙස සැලකිය හැකිය. ප්ලේටෝගේ බලපෑමට ලක් වූ අනෙකුත් දාර්ශනිකයන් අතර ඩෙකාට්, කාන්ට්, හේගල් සහ නීට්ෂේ ඇතුළත් වේ.

References 

Annas. J. (1981).An introduction to Plato's Republic. Oxford: OUP.

Burnet, J. (1911). Plato's Phaedo. Oxford University Press.

Guthrie, W (1978). “A History of Greek Philosophy: The Later Plato and the Academy”, New York: University of Cambridge. 

Nails, D.(2006). "The Life of Plato of Athens". In Benson, Hugh H.  A Companion to Plato. BlackwellPublishing.