Thursday, June 25, 2020

What Shakespeare Teaches Us About Living With Pandemics

  

by Emma Smith    

Plague erased social, gender and personal differences. Shakespeare responded by emphasizing people’s unique and inerasable difference. His work is a narrative vaccine.  What did Shakespeare actually do during the plague, where was he and what can it teach us about living with pandemics?   Shakespeare’s life was marked by plague. Just weeks after his baptism at Holy Trinity Church in Stratford – upon – Avon in 1564, the register read, “Hic incepit pestis” (Here begins the plague). Shakespeare, the son of the town’s glover, survived it and many further outbreaks. Much of his work was composed, if not in lockdown, then in the shadow of a highly infectious disease without a known cure. Man and woman, to be sure, die in any number of inventive ways in Shakespeare’s plays. In “Othello,” Desdemona is smothered in her bed. John of Gaunt dies of old age exacerbated by the absence of his exiled son in “Richard II.” In “Hamlet,” Ophelia drowns. But no one in Shakespeare’s plays dies of the plague.  Rene Girard, the French critic, wrote in a famous essay that “the distinctiveness of the plague is that it ultimately destroys all forms of distinctiveness.” Plague was indifferent to the boundaries erected by society, and its appetite was ravenous. Thousands of husbands, wives and children were led to the grave.  Shakespeare’s response to plague is not to deny mortality but rather to emphasize people’s unique and inerasable difference. Elaborate plots, motives, interactions and obscurities focus our attention on human beings. No one in Shakespeare’s plays dies quickly and obscurely. Rather, last words are given full hearing, epitaphs are soberly delivered, bodies taken offstage respectfully.  Shakespeare is not interested in the statistics – what in his time were called the bills of mortality. Maybe, like Shakespeare, we should focus not on statistics but on the wonderfully, weirdly, cussedly, irredeemably individual.

Wednesday, June 24, 2020

බටහිර සාහිත්‍යයේ පියා - හෝමර්

   
වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

මහා කවි හෝමර් විසින් රචිත ඉලියඩ් (The Iliad) හා ඔඩිසි (The Odyssey) නම් වූ වීර කාව්‍ය දෙක ලෝකයේ මෙතෙක්‌ පළ වූ කාව්‍යයන් අතරින් උත්තරීතර  කාව්‍යයන් වෙති. මෙම කාව්‍යන් දෙක මයිසීනියානු සංස්කෘතියේ නිෂ්පාදනයකි. ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි සාම්ප්‍රදායිකව ක්‍රි.පූ 8 වන සියවසේ අගභාගයේ හෝ 7 වන සියවසේ මුල් භාගයට අයත් වේ.  බටහිර සාහිත්‍යයේ පළමු කෘති ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකෙන පුරාණ ග්‍රීක වීර කාව්‍යයන් වන " ඉලියඩ්” සහ “ඔඩිසි  යන හෝමරික්  වීර කාව්‍යයන් දෙක ග්‍රීක භාෂාවෙන් රචනය කර තිබෙන අතර  සම්භාව්‍ය යුගය පුරා ග්‍රීක අධ්‍යාපනය හා සංස්කෘතියේ පදනම සපයයි. හෝමර් ගේ නිර්මාණ සාහිත්‍යයට පමණක් නොව ආචාර ධර්ම හා සදාචාරය කෙරෙහි ද බලපෑවේය. ග්‍රීක මිථ්‍යාව සහ ආගම පිළිබඳ තොරතුරු සෙවූ පළමු ප්‍රභවය හෝමර් විය. 

හෝමර් යනු බටහිර සංස්කෘතියේ මුල්ම කවියාය.  හෝමර් බොහෝ ග්‍රීක ලේඛකයින් අතර මුල්ම හා වැදගත්ම තැනැත්තා ලෙස සලකනු ලබන අතර සමස්ත බටහිර සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදායේ ආරම්භකයා විය. හෝමර්ව පුරාණ ලෝකයේ ෂේක්ස්පියර් ලෙස නම් කොට තිබේ.  හෝමර් ඔහුගේ වීර කාව්‍යයන් සඳහා වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වී ඇති නමුත් ඔහු වෙනත් කාව්‍යද ලියා ඇත. ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි ලිවීමට අමතරව ඔහු  තීබ්ස් නමින් හැඳින්වෙන පද රචනා කළේය. අනෙකුත් කෘති අතර හෝමරික් ගීතිකා, බෙට්‍රකොමියෝමාචියා -Betrachomyomachia හැඳින්විය හැකිය. අඳුරු යුගයේ ග්‍රීක සමාජය හා සංස්කෘතික ප්‍රකාශනය පිළිබඳ තොරතුරු රාශියක් ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි යන දෙකම හෙළි කරයි. පුරාණ ග්‍රීකයන් තමන් ගැන සිතන හා හැඟෙන ආකාරය ඔහු ලොවට ඉගැන්වීය.

හෝමර් උපත ලැබුවේ ක්‍රි.පූ 12 සහ 8 වන සියවස් අතර කාලයකදී අයෝනියාවේ බව සලකනු ලැබේ.  හෝමර්, සුප්‍රසිද්ධ ග්‍රීක කවියෙකු ටෙලිමචස් සහ එපිකාස්ට දාව උපත ලැබීය. හෙරෝඩෝටස්ගේ කාලයට අවුරුදු 400 කට පෙර හෝමර් ජීවත් වූ බව හෙරෝඩෝටස් ගණන් බලා ඇති අතර එය ක්‍රි.පූ. 850 දී පමණ ස්ථානගත වනු ඇත. ක්‍රි.පූ 12 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී ඔහු ට්‍රෝජන් යුද්ධය යැයි කියනු ලබන කාලයට වඩා බොහෝ සමීපව ජීවත් වූ බව වෙනත් පුරාණ මූලාශ්‍රවලින් කියැවේ. හෝමර්ට උපතේදී මෙලෙසිජෙනස්, මෙලසගොරස් හෝ මෙලෙසියානාක්ස් යන නම ලැබුණි. ඔහු උපත ලැබුවේ ස්මර්නා හි කයිමේනියානු ජනපදයට ආසන්නව පිහිටි මෙල්ස් නමින් හැඳින්වෙන ගඟ අසල ය. සම්ප්‍රදායට අනුව හෝමර් අන්ධව සිටි නමුත් මෙම අදහස සඳහා සාක්ෂි විශ්වාස කළ නොහැකි ය. මෙම සාක්ෂි පදනම් වී ඇත්තේ ට්‍රෝයි වැටීම පිලිබඳ කවියක් ගායනා කරන අන්ධ පුද්ගලයෙකු  ඔඩිසි හි නිරූපණය මත ය.   

බොහෝ දෙනෙක් විශ්වාස කරන්නේ හෝමර් උපත ලැබුවේ ක්‍රි.පූ 750 දී පමණ බවයි. ක්‍රි.පූ 6 වන සියවසේදී හෝමර්ගේ පරම්පරාව යැයි විශ්වාස කරන පවුලක් චියොස් හි ජීවත් වන බව සොයා ගන්නා ලදී. කෙසේ වෙතත් සමහරු එය හඳුන්වන්නේ හෝමරිඩේ හෝ හෝමර්ගේ පුතුන් ලෙස හඳුන්වන පුවරු වල නාමික සංසදයක් ලෙස ය. ප්ලේටෝ, ඔහුගේ කෘති වල  හෝමර් පිලිබඳව ලියයි. හෝමර් සියලු අධ්‍යාපනයේ පියා බව ප්ලේටෝ කීවේය. ඇරිස්ටෝටල්  හෝමර් ගැන  මෙසේ ලියුවේය: “ඔහු බොහෝ ප්‍රශංසාවට සුදුසු ය" යූරිපිඩීස් ඔහුව “විශිෂ්ට හා දිව්‍යමය” ලෙස හඳුන්වයි. හෝමර්ගේ සැබෑ ජීවිතය අභිරහසක් ලෙස පැවතිය හැකි නමුත් ඔහුගේ කෘතිවල සැබෑ බලපෑම අද අපේ ලෝකය ආලෝකවත් කරයි. හෝමර් ගේ මරණය පිලිබඳව විවිධ කතා පවතියි. හෝමර් අයෝස් දූපතේදී මිය ගිය බවත් මිය යාමට පෙර ගැඹුරු මානසික අවපීඩනයකට ඇද වැටී සිටි බවත් සඳහන් වෙයි. ඔහුගේ සොහොන පිහිටා තිබෙන්නේ ප්ලකෝටෝ හි යැයි කියනු ලැබේ.

රිචඩ් බෙන්ට්ලි  ගේ අදහස අනුව හෝමර්  අපැහැදිලි, ප්‍රාග් ඓතිහාසික වාචික කවියෙකි. හෝමර් යන චරිතය මිත්‍යාවක් යන අදහස අභියෝගයට ලක් කරන විද්වතුන් කියා සිටින්නේ කවියෙහි භූගෝලීය නිරවද්‍යතාවය නිසා හෝමර්ට ට්‍රෝයි තැනිතලාව පෞද්ගලිකව හුරු වී ඇති ප්‍රදේශයක් වූ බවයි.  සමෝත්‍රේස් දූපතේ උසම කඳු මුදුනේ හිඳගෙන සිටින මුහුදු දෙවියා වන පොසෙයිඩන් “ප්‍රියාම් නගරය සහ අචේන්වරුන්ගේ නැව්” නැරඹූ බව හෝමර් ලියයි. සිතියම් අනුසාරයෙන් පමණක් හෝමර්ට එය ලිවිය නොහැක.  එසේම හින්රිච් නමින් හැඳින්වෙන ස්ථානයක ප්‍රාග් ඓතිහාසික බලකොටුවක් පවතින බව හෝමර්ට දැන සිටියේය. මෙම ප්‍රදේශය පිළිබඳ පෞද්ගලික දැනුමක් නොමැතිව ඔහුගේ පරිකල්පනයෙන් ඒවා නිර්මාණය කර ඇතැයි සිතිය නොහැකිය. 

හෝමර් ගේ පුරාවෘත්තයට අනුව, ට්‍රෝයි යනු වසර 10 ක් වටලනු ලැබූ නගරයක් වන අතර අවසානයේ අගමෙමොන් රජුගේ නායකත්වයෙන් යුත් ග්‍රීක හමුදාවක් විසින් නගරය යටත් කර ගන්නා ලදී.  හෝමර්ගේ "ඉලියඩ්" ට්‍රෝයිට එරෙහි වටලෑමේ 10 වන වසර තුළ සකස් කර ඇති අතර සති කිහිපයක් තුළ සිදුවී ඇති බව පෙනෙන සිදුවීම් මාලාවක් ගැන කියයි.  ට්‍රෝයිගේ නගරයේ කීර්තිය  රෝම පාලන සමය දක්වාම පැවතියේය . ට්‍රෝයි වීරයන්ගෙන් කෙනෙකු වන ඊනියාස් රෝමයේ ජනප්‍රිය ආරම්භකයින් වන රොමුලස් සහ රෙමස්ගේ මුතුන් මිත්තෙකු බව රෝමවරු විශ්වාස කළහ. එස්කිලස්ගේ ඔරෙස්ටියා කෘතියේද ට්‍රෝයි නගරය පිලිබඳ විස්තර තිබේ. ට්‍රෝයි නගරය පිලිබඳ හෝමරික් පුරාවෘත්තය රෝමානු කවියෙකු වන වර්ජිල් විසින් ඔහුගේ ඇනයිඩ් හි විස්තර කර ඇත. පැරණි ග්‍රීක වීර කාව්‍යයක් වන "ක්වින්ටස් ඔෆ් ස්මර්නා" හිද ට්‍රෝයි යුද්ධය පිලිබඳව සඳහන් කරයි. මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් ක්‍රි.පූ. 334 දී මෙම ස්ථානයට ගිය බව වාර්තා වෙයි. 

දහනව වන ශතවර්‍ෂයේ අගභාගයේදී හෙන්රිච් ෂ්ලෙයිමන් විසින් කරන ලද කැණීම් මගින් ට්‍රෝජන් යුද්ධයට ඉතිහාසික පදනමක් ඇති බව පෙන්වා  දී තිබේ. පුරාවිද්‍යාඥයන් විශ්වාස කරන ආකාරයට පැරණි ට්‍රෝයි නගරය පිහිටා තිබී ඇත්තේ හිසාර්ලික් කන්ද ආසන්නයේ ය. ට්‍රෝයි තැනිතලාව, පැතලි කෘෂිකාර්මික භූමියක් වන අතර එය පහළ ස්කැමැන්ඩර් ගඟ සමුද්‍ර සන්ධිය දක්වා ගෙන යයි. ට්‍රෝයි  නගරය ඒජියන් මුහුද, මාමාරා මුහුද සහ කළු මුහුද අසල පිහිටා ඇති නිසා එය හමුදා ක්‍රියාකාරකම් හා වෙළඳාම සඳහා කේන්ද්‍රීය මධ්‍යස්ථානයක් වූ බවට මතයක් තිබේ. ක්‍රි.පූ 3000 ත් 2600 ත් අතර ලෝකඩ යුගයේ ප්‍රථම වරට ඉදිකරන ලද ට්‍රෝයි හි ප්‍රාකාරය නගරය ආරක්‍ෂා කලේය. ට්‍රෝජන් යුද්ධය ස්කැමැන්ඩර් තැනිතලා භූමියේ සිදු වන්නට ඇත. මෙම නටබුන් ප්‍රදේශය 1998 දී යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ලැයිස්තුවට ඇතුළත් කරන ලදී. මෙම ප්‍රදේශය යුරෝපයේ පැරණිතම සාහිත්‍ය කෘතිය වන ඉලියඩ් හි විස්තර කර ඇති නගරය විය හැකි බව බොහෝ දෙනෙකු විශ්වාස කරති. මහාචාර්‍ය මැන්ෆ්‍රඩ් කෝර්ෆ්මන්ගේ මඟ පෙන්වීම යටතේ 1988 දී ටුබින්ගන් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහ සින්සිනාටි විශ්ව විද්‍යාලයේ කණ්ඩායමක් විසින් කරන ලද කැනීම් වලදී ලෝකඩ ඊතල සහ ගින්නෙන් හානියට පත් නටබුන් හමු විය. මහාචාර්ය මැන්ෆ්‍රඩ් කෝර්ෆ්මන්ගේ කණ්ඩායම විසින් මෑතකදී අනාවරණය කරගත් පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි මත පදනම්ව, මෙය සැබවින්ම හෝමරික් නගරය ට්‍රෝයි බව යෝජනා වී ඇත. මේ අනුව ට්‍රෝයි  නගරය හා ට්‍රෝජන් යුද්ධය මිත්‍යාවක් විය නොහැක.   ට්‍රෝජන් යුද්ධය ක්‍රි.පූ 12 වන සියවසේ  සිදුවූ බවට අනුමාන කෙරේ.

උපකල්පිත න්‍යාන් අනුව ට්‍රෝයි විනාශ වී වසර 400 කට පමණ  පසු " ද ඉලියඩ් " කාව්‍ය සම්පාදනයකරන ලදි. ඉලියඩ්හි සැකසුම ට්‍රෝයි තැනිතලාව සහ එහි ආසන්න පරිසරයයි. භූ විෂමතා තොරතුරු  නිරවද්‍යතාවයකින් යුතුව හෝමර් ඉදිරිපත් කරයි. සෙරෝනියානු කඳුකරය, ඇඩ්‍රියාටික් මුහුද, පොසිඩෝනියා බොක්ක සහ ටිර්නේනියාවට ඔබ්බෙන් වූ දූපත් යන ප්‍රදේශ හෝමර් දැන සිටියේය. හෝමර්ගේ ප්‍රකාශයන් ප්‍රදේශයේ භූගෝලීය නියමයන් මගින් සනාථ කොට තිබේ.  

හෝමර් වාචික කවියෙකි. හෝමර්ගේ කාව්‍ය වසර දහස් ගනනක් පුරා පාඨකයෝ ආකර්ෂණය  කර ගන්නා ලදි. හෝමර්ගේ කවි නාටකාකාර වූ අතර සැබෑ චිත්තවේගයන්ගෙන් ඉස්මතු කලේය. හෝමර් යථාර්ථවාදය ගැන සැලකිලිමත් වේ.  ඉලියඩ් හි තේමාවන් විශ්වීය මානව හැඟීම්, සම්බන්ධතා සහ ප්‍රකාශන සමඟ සම්බන්ධ වේ. හෝමර්ගේ වීර කාව්‍යයේ තවත් ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් වන්නේ ඔහු මූලික වශයෙන් තනි පුද්ගල නාට්‍ය හා චිත්තවේගයන් කෙරෙහි සැලකිලිමත් වීමයි. සෑම චරිතයක්ම, ඔවුන්ගේ මනුෂ්‍යත්වය සහ සියුම් හැඟීම් පරීක්‍ෂාවට ලක් කෙරේ. දෙවිවරුන්ද මෙම කාව්‍යමය නිරූපණයෙන් පෙන්වා දෙයි.දෙවිවරුන් විවිධ චරිතවල ඉරණම තීරණය කරයි. දෙවිවරු හෙක්ටර් සහ ඩයොමෙඩීස් වැනි පුද්ගලයන්ට අසාමාන්‍ය කාය බලයක් ලබා දුන්නද අමරණීයභාවයෙන් ඔවුන්ට ආශීර්වාද නොකලේය. හෝමර් යුද්ධය උත්කර්‍ෂයට නැංවූයේ නැත. ජීවිතය හෝ මරණය යුද්ධයක ප්‍රතිලාභ යැයි හෝමර් පවසයි. හෝමර්ට අනුව මනුෂ්‍යත්වය යනු මානව ආශාවන්, දයානුකම්පාව සහ සියුම් හැඟීම් විදහා දැක්වීමයි.  යුද්ධයේ විනාශය මධ්‍යයේ මනුෂ්‍යත්වය නැති වී නැති බව ඇතැම් උදාහරණ මගින් හෝමර් පෙන්වා දෙයි.

හෝමර්ගේ මරණයෙන් සියවස් ගණනාවකට පසු ඉලියඩ් පිටපත් කරන ලදි. එය කොතරම් මතකයේ රැඳී ඇත්ද යත්, එය ක්‍රි.පූ 750 සිට ක්‍රි.පූ 700 අතර කාලය දක්වා  මිනිසුන් මුඛ පරම්පරාවෙන් කථාන්තර ගෙන ආහ.  ඇතීනියානු   පාලක හිපර්කස් විසින්  පැනතේනියානු උත්සවයේදී හෝමරික් කවි කියවීම කළේය.  මෙම කවි රඟ දැක්වීමට විශේෂ රැප්සෝඩ් නමින් හැඳින්වෙන වෘත්තීය ගායකයින් සිටියහ. ප්ලේටෝ  සංවාදයකට අනුව, පීසිස්ට්‍රාටෝස්ගේ පුත් හිපර්කෝස් මුලින්ම හෝමරික් කවි ඇතන්ස් වෙත විධිමත් ලෙස හඳුන්වා දුන්නේය. ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි හි ව්‍යුහය සහ වාග් මාලාව විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පෙනී යන්නේ කවි නිත්‍ය, පුනරාවර්තන වාක්‍ය ඛණ්ඩ වලින් සමන්විත බවයි; සම්පූර්ණ පද පවා පුනරාවර්තනය වේ. එබැවින් ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි වාචික-සූත්‍ර කවි විය හැකි යැයි අනුමාන කර ඇති අතර, කටපාඩම් කරන ලද සාම්ප්‍රදායික පද හා අදියර එකතුවක් භාවිතා කරමින් කවියා විසින් එම ස්ථානයේදීම රචනා කරන ලදී. හෝමර්ගේ පළමු මුද්‍රිත සංස්කරණය ක්‍රි.ව. 1488 දී ෆ්ලොරන්ස් හි ඇතන්ස්හි චල්කොන්ඩයිල්ස් විසින් සිදු කරන ලදී. 

හෝමර් මූලික වශයෙන් මහා කවි වල ප්‍රක්ෂේපණයකි. ඇතැමෙකු පවසන පරිදි “ඉලියඩ්” රචනා කර ඇත්තේ හෝමර්ගේ පරිණතභාවයේ දී වන අතර “ඔඩිසි” ඔහුගේ මහලු වියේ කෘතියක් විය. එහෙත් ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි විවිධ කතුවරුන් විසින් ලියන ලද්දක් බවට න්‍යායට අනුබල දීමට බොහෝ සාක්ෂි තිබේ. මෙම කෘති දෙකේ ප්‍රබන්ධය කැපී පෙනෙන ලෙස වෙනස් වන අතර, ඉලියඩ් වඩාත් විධිමත්, නාට්‍යමය ශෛලියක් සිහිගන්වන අතර ඔඩිසි වඩාත් නව්‍ය ප්‍රවේශයක් ගනියි. ඔඩිසි හි වඩාත් නිදර්ශනීය ලෙස භාෂාව භාවිතා කරයි. මෙම කාව්‍යන් දෙකේ වෙනස්කම් ද තිබේ. උදාහරණයක් ලෙස ඔඩිසියස් ඉලියඩ් හි හෙල්ලයක් භාවිතා කරන නමුත් ඔඩිසි හි අසාමාන්‍ය දුනුවායෙකි. හෝමර් සාක්‍ෂරතාවයෙන් තොර බැවින් මෙම කවි ලියා ඇති ආකාරය විවාදාත්මක ය. සමහරවිට ඔහු තම කවි අන් අයෙකුට දී ලියවා ගන්නට ඇත. හෝමර් සැබවින්ම ග්‍රීසියේ බුද්ධිමතෙකු බව ප්ලේටෝ එකඟ වන අතර හෝමර් “ඛේදජනක කවීන් අතරින් වඩාත්ම කාව්‍යමය හා පළමුවැන්නා” බව  ප්ලේටෝ  පවසයි.

හෝමර් මෙතරම් දිගු කවි රචනා කළේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව ද බොහෝ විවාද පවතී, මන්ද එවැනි දිගු කාව්‍ය කෙසේ මතකයේ තබාගත්තේද යන ප්‍රශ්නය නැගේ.  සමහර කතුවරු  ඔහුගේ සියලු කෘති එක් වීර කාව්‍යයක් ලෙස ඒකාබද්ධ කළ බව පැවසේ.  හෝමර් මුලින් ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි යන කෙටි සංස්කරණ රචනා කර ඇති අතර පසුව වෙනත් කවියන් විසින් එය පුළුල් කර සංශෝධනය කරන ලද බවට සැලකේ.   සැමුවෙල් බට්ලර් තර්ක කළේ තරුණ සිසිලියානු කාන්තාවක් විසින් ඔඩිසි කාව්‍යය ලියා ඇති බවයි.  අපි දිගටම “හෝමර්” ගැන සඳහන් කරන විට, අප කතා කරන්නේ අනිවාර්‍යයෙන්ම විශේෂිත පුද්ගලයකු ගැන නොව, සියවස් ගණනාවක් පුරා ලෝකයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම  මිථ්‍යාවන් දෙකක් හැඩගස්වා ඇති කවියන් හා රංගන ශිල්පීන් ගැන ය. ඇත්ත වශයෙන්ම අප කතා කරන්නේ පුරාණ ග්‍රීක ජනතාව ගැන ය.    

හෝමර්ගේ ශෛලියේ ප්‍රධාන ගුණාංග මැතිව් ආර්නෝල්ඩ් විසින් මනාව ප්‍රකාශ කර ඇත:  ඔහු ඉතා වේගවත්ය; ඔහුගේ චින්තනයේ පරිණාමය සහ එය ප්‍රකාශ කිරීම, එනම් ඔහුගේ වාක්‍ය ඛණ්ඩය සහ ඔහුගේ වචන යන දෙකෙහිම ඔහු ඉතා පැහැදිලිව හා සෘජු ය; ඔහු තම චින්තනයේ සාරය තුළ ඉතා පැහැදිලිව හා සෘජුව සිටින බව, එනම්, ඔහුගේ කාරණය හා අදහස්; අවසාන වශයෙන්, ඔහු විශිෂ්ට  බව  පෙන්නුම් කරයි. චින්තනයේ පරිණාමය හෝ වාක්‍යයේ ව්‍යාකරණ ස්වරූපය පදයේ ව්‍යුහය මගින් මෙහෙයවනු ලැබීම මුල් සාහිත්‍යයේ ලක්ෂණයකි. හෝමර්ගේ කෘති වාචික සංස්කෘතියේ නිෂ්පාදනයක් වන බැවින්, ඔහුගේ අභිප්‍රායන් තීරණය කිරීම සඳහා, ඒවා ව්‍යුත්පන්න වූ සම්ප්‍රදායේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන් බැලීම අවශ්‍ය වේ

ලෝකඩ යුගය තිබුනේ ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි මුලින්ම ලිවීමට වසර 400 කට පමණ පෙරය. ග්‍රීක හෝඩිය හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ 8 වන සියවසේ මුල් භාගයේදීය. හෝමර් ජීවත් වූයේ මුල් පුරාණ යුගයේ යැයි සිතුවද, ඔහුගේ වීර කාව්‍යයන්හි මාතෘකාව වන්නේ පෙර, ලෝකඩ යුගය, මයිසීනියානු යුගයයි. මුලදී, මයිසීනියානුවන් මුහුදු කොල්ලකරුවන් වූහ. ඔවුන්ගේ බලය හා ප්‍රගතිය අත්පත් කර ගනු ලැබුවේ සාමාන්‍යයෙන් රාජධානි කිහිපයකින් සංවිධානය වූ කණ්ඩායම් විසිනි. ඔවුන් යුද්ධ කළහ. මෙම යුද්ධ වල අරමුණ වූයේ භාණ්ඩ, අමුද්‍රව්‍ය සහ වහලුන් අත්පත් කර ගැනීමයි. මයිසීනියානු චාරිත්‍රය වූයේ යටත් කරගත් රාජ්‍යයක සිටින සියලුම පිරිමින් ඝාතනය කර කාන්තාවන් සහ ළමයින් අල්ලා ගැනීමයි.  මයිසීනියානු රාජ්‍යය තුළ දේශපාලන තීරණ ගනු ලැබුවේ සාකච්ඡාව හා විවාද කිරීමෙනි.

හෝමර් නම් මිනිසෙක් ඇත්ත වශයෙන්ම ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි රචනා කළේ නම් ඔහු එය කරන ලද්දේ වර්ජිල් විසින් ඇනයිඩ් රචනා කළ පරිදි මුල් හා මුළුමනින්ම තනි සංයුතියක් ලෙසය. මෙම කාව්‍ය වාචික සම්ප්‍රදායක් ලෙස යම් කාලයක් තිස්සේ පැවතිය  අතර, අවසානයේ දී තනි කාව්‍යමය බුද්ධිමතෙකු විසින් අවසාන, ලිඛිත ස්වරූපයට පත් කරන ලදී.  

හෝමරික් වීර කාව්‍යයන්  වන  ඉලියඩ් (ට්‍රෝජන් යුද්ධය) සහ ඔඩිසි (ඔඩිසියස් නැවත ඉටාකා වෙත පැමිණීම)  විස්තර කරයි. ඉලියඩ් සහ  ඔඩිසි සදාකාලික වීර කාව්‍යයන් ලෙස සැලකේ. සෑම කාව්‍යයකම සංවාද හා කථා වලින් සමන්විත වීම දැකිය හැකිය.  වීර කාව්‍යය නිර්මාණය කිරීමේදී සාහිත්‍ය (ලිඛිත) මෙන්ම ජන හෝ සාම්ප්‍රදායික බලපෑම් ද තිබුනේය. ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි යන භාෂා ලියා ඇති උපභාෂාව ආසියාතික ග්‍රීක ලෙස සැලකේ. මහාචාර්‍ය ෆ්‍රෙඩ්‍රික් ඔගස්ට් වුල්ෆ් ගේ මතය අනුව ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි හි එන භාෂා විලාසය වඩාත් සමීප කුඩා ආසියාවේ අයනික හා අයෝලියන් භාෂාවලට බවයි. ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි කොතරම් ජනප්‍රිය වීද යත්, මෙම විශේෂිත උප භාෂාව ග්‍රීක සාහිත්‍යයේ බොහෝමයක් ඉදිරියට යාමේ සම්මතය බවට පත්විය.හෝමර් සිය විස්තරාත්මක කථාව උපමා භාවිතයෙන් පොහොසත් කලේය.  ඔහුගේ ව්‍යුහාත්මක උපකරණය වූයේ මැද සිට මධ්‍යයේ ආරම්භ කිරීම සහ පසුව නැතිවූ තොරතුරු මතකයන් හරහා පුරවා ගැනීමයි. 1930 මුල් භාගයේදී ඇමරිකානු විශාරදයකු වූ මිල්මන් පැරී, ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි සම්ප්‍රදායන් මත පදනම් වූ වාචික, සූත්‍රමය ශෛලියකින් රචනා කර ඇති බවත්, රැප්සෝඩ් මතකයෙන් දිගු කොටසක් රඟ දැක්වීමට අතීත ග්‍රීකයන් පුරුදුව සිටි බවටත් පෙන්වා දුන්නේය.

ක්‍රි.පූ 1190 දී පමණ සිදු වූ ට්‍රෝජන් යුද්ධයේ කතාව ඉලියඩ් කාව්‍යය පවසයි. ට්‍රෝජන් යුද්ධයට" හේතුව, හෝමර්ගේ "ඉලියඩ්" ට අනුව, ස්පාටා හි රැජිනක් වූ හෙලන් පැහැර ගැනීමයි. මෙම පැහැර ගැනීම සිදු කළේ ට්‍රෝයි රජුගේ ප්‍රියාම්ගේ පුත් පැරිස් විසිනි. හෝමර්ගේ නම සැම විටම ට්‍රෝජන් යුද්ධය හා සම්බන්ධ වනු ඇත. මන්ද ට්‍රෝජන් යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන ග්‍රීකයන් සහ ට්‍රෝජන් අතර ගැටුම සහ ග්‍රීක නායකයින්ගේ   පැමිණීම පිළිබඳව හෝමර් ලියා ඇති බැවිනි. ට්‍රෝජන් යුද්ධයේ සම්පූර්ණ කතාව පැවසීමේ ගෞරවය ඔහුට හිමිව තිබේ. 

ඉලියඩ් පද 15,693 කින් සමන්විත වෙයි. එය යුරෝපයේ පැරණිතම කාව්‍යය වන අතර යුරෝපීය සාහිත්‍යයේ පළමු සම්භාව්‍ය කෘතිය වේ.  ඉලියඩ් යනු ලොව පැරණිතම යුද කාව්‍යයයි. ඉලියඩ්හි  ට්‍රෝයි වටලෑමේ කාලය දහවන වර්ෂයේ දින හතරක් සහ රාත්‍රී දෙකක්  ලෙස විස්තර කරයි. යුද්ධය ආරම්භ වූයේ හේරා, ඇතීනා සහ ඇප්‍රොඩයිට් දේවතාවියන් අතර ඇති වූ ආරවුලකිනි. මයිසෙනේහි රජු සහ හෙලන්ගේ ස්වාමිපුරුෂයා වන මෙනෙලාවුස්ගේ සහෝදරයා වන අගමෙම්නොන්, ට්‍රොයි වෙත අචේන් හමුදා ගවේෂණය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර  පැරිස් කුමරු විසින් හෙලන්ව පැහැර ගෙන ඒම හේතුවෙන් වසර දහයක් ට්‍රෝයි නගරය වටලනු ලැබීය. ඉලියඩ්ට අනුව අචිලස් නැව් 50 ක් සමඟ ට්‍රෝයි වෙත පැමිණියේය.  ග්‍රීකවරුන් විසින් ට්‍රෝයි වෙත තෑග්ගක් වූ ‘ට්‍රෝජන් අශ්වයා’ කපටි ලෙස භාවිතා කිරීමෙන් පසු ට්‍රෝයි නගරය අල්ලා ගත් ආකාරය ඉලියඩ් විස්තර කරයි. හෝමර්ගේ ඉලියඩ් හි ප්‍රධාන චරිතය වන්නේ ග්‍රීක වීරයා වන ඇචිලිස්  ය. වීර කාව්‍යයේ සඳහන් වන්නේ එය ඇචිලිස් ගේ උදහසේ කතාව බවයි.  

ඉලියඩ්” සාමාන්‍යයෙන් සමස්ත බටහිර සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදායේ පැරණිතම කෘතිය ලෙස සලකනු ලැබේ. ඉලියඩ්” පැරණි වාචික සම්ප්‍රදායක් මත රඳා  තිබෙන කාව්‍යකි. ට්‍රෝජන් යුද්ධයේ වීර කාව්‍යය, ලේවැකි සටනේ සිත් ඇදගන්නා සුළු දර්ශන, ඇචිලිස් ගේ කෝපය සහ දෙවිවරුන්ගේ නිරන්තර මැදිහත්වීම් තුළින් එය මහිමය, උදහස, නැවත පැමිණීම සහ ඉරණම යන තේමාවන් ගවේෂණය කර විෂයයන් සහ කථා මෙහි ඇතුලත් වෙයි. ට්‍රෝයි යුද්ධය පිළිබඳ විචිත්‍රවත්, අසීමිත විස්තරයක් මගින් කවියා විසින් මෙම දස අවුරුදු යුද්ධයේ අවසාන වසර තුළ සිදු වූ සටන් ඉදිරිපත් කරයි. දස අවුරුදු යුද්ධය උච්චතම අවස්ථාව කරා ළඟා වෙත්ම දෙවිවරුන් පවා සටනට එක්වන අතර සටනේ ඝෝෂාව සමඟ පොළොව දෙදරුම් කයි.   

පුරාණ ග්‍රීක මිථ්‍යාවේ, වීරයන් යනු අධිමානුෂික හැකියාවන්ගෙන් හෙබි, අමරණීය දෙවිවරුන්ගෙන් පැවත එන්නන් ය. ඇචිලීස් එවැනි වීරයෙකි. ඔහු තීටිස්ගේ පුත්‍රයාය. ඇය ප්‍රසිද්ධ මුහුදු දේවතාවියකි. ඔඩිසි යනු අමරණීයකරණය පිළිබඳ වඩාත් දීර්ඝ විස්තරයකි.   

හෝමරික් සංස්කෘතියේ  වීරයාට ඔහුගේ ගෞරවය අතිශයින්ම වැදගත් විය. ඔහුට අපහාස දරාගත නොහැකි වූ අතර, මරණය දක්වා ඔහුගේ කීර්තිය ආරක්‍ෂා කර ගැනීමට ඔහු පෙලඹිනි. වීරයාගේ රාජකාරිය වූයේ සටන් කිරීමයි. ඔහුට තේජස හා අමරණීයභාවය ලබා ගත හැකි එකම ක්‍රමය වූයේ යුධ පිටියේ වීරෝදාර ලෙස ක්‍රියා කිරීමයි. මේ අනුව, ඔහු යුද්ධයේ ජීවිත හා මරණ අවදානම සඳහා සිය ජීවිතය නිරතුරුවම සූදානම් කළේය.  ඔහු  අයුක්තිය පිළිකුල් කළේය.  මේ නීති අනුගමනය කිරීමෙන්  වීරයකුට තම ප්‍රජාවේ සමාජ මතකයේ තම ස්ථානය සහතික කෙරෙන ගෞරවය සහ ගෞරවය පිළිබඳ කීර්තියක් ලබා ගත හැකි විය. ඔහුගේ ප්‍රජාව විසින් ඔහුට පිරිනමන ලද පුද්ගලික ගෞරවය හෝ මහිමය ඔහුට අහිමි වුවහොත්, ජීවිතයේ අර්ථය නැති වී ඇති බව ඔහුට හැඟුණි.

පුරාණ ග්‍රීක වීරයන්ගේ කථා වල මරණීයභාවය ප්‍රමුඛ තේමාව වන අතර, ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි ද ව්‍යතිරේකයක් නොවේ. යුධ පිටියේ මරණ දෙසිය හතළිහක් ඉලියඩ් හි සවිස්තරව පැවසේ. මරණීයභාවය යනු මෙම වීර කාව්‍යයන්ගේ වීරයන්ට සහ විශේෂයෙන් ඇචිලිස් ගේ සහ ඔඩිසියස්ගේ දැවෙන ප්‍රශ්නයයි. මරණයේ මිනිස් තත්වය, එහි සියලු දුෂ්කරතා සමඟ, වීරෝදාර ජීවිතයම අර්ථ දක්වයි. යම් දවසක ඔබ මිය යනු ඇති බවට නිසැකකම ඔබව මනුෂ්‍යයෙකු බවට පත් කරයි, ඔවුන්ගේ අනාගත මරණය ගැන නොදන්නා සතුන්ගෙන් සහ අමරණීය දෙවිවරුන්ගෙන් වෙනස් වේ. මිනිස් තත්වයේ සියලු පීඩා අවසන් වන්නේ රණශූර වීරයෙකුගේ යුද්ධයේ දරුණු මරණයක් වන අතර, එහි සියලු භයානක ප්‍රභේදයන් ඉලියඩ් කාව්‍යයන් මගින් විස්තර කෙරේ. 

හෝමරික් කවි, රණශූරයන්ගේ මරණ පිලිබඳව හෙළි කරයි. වීරයෙකුගේ ප්‍රචණ්ඩකාරී මරණය සහ සතෙකු බිළි දීමේ විස්තර ඉලියඩ් හි 18 වන ලියවිල්ලේ අඩංගු වෙයි.  පැට්‍රොක්ලස්ගේ මරණය හෝමර්ගේ 'ඉලියඩ්' හි ප්‍රබලම දර්ශනයකි. පැට්‍රොක්ලස් මහා රණශූර ඇචිලීස් ගේ සන්නාහය පැලඳ ගෙන හෙක්ටර් සමග සටනට එලැඹෙයි. ට්‍රෝජන් වීරයා වන හෙක්ටර් විසින් පැට්‍රොක්ලස් මරා දමන බව සියුස් දෙවියන් ප්‍රකාශ කර තිබේ. ඇචිලීස් පැට්‍රොක්ලස්ට අනතුරු අඟවන්නේ ග්‍රීක නැව් ආරක්‍ෂා කිරීමට මිස ට්‍රෝජන්වරු ලුහුබැඳ  නොයන ලෙසයි.  පැට්‍රොක්ලොස් ඇචිලීස් ගේ සන්නාහය  පැළඳ සිටින නිසා ට්‍රොජන්වරු විශ්වාස කරනුයේ ඇචිලීස්   නැවත යුද්ධයට පැමිණ ඇති බවය.  පැට්‍රොක්ලස් ට්‍රෝයි ප්‍රාකාරය ආසන්නයටම පහර දෙමින් පැමිනේ. පැට්‍රොක්ලස් හෙක්ටර්ගේ අස් රිය පදවන සෙබ්‍රියන්ස්ව මරා දමයි.  හෙක්ටර් සියුස්ගේ අනාවැකිය ඉටු කරමින් පැට්‍රොක්ලස්ව  හෙල්ලයකින් ඇන මරා දමයි. පැට්‍රොක්ලස්ව   මරා දමන විට  හෙක්ටර් ඔහුට කියන්නේ උකුස්සන් ඔබව අනුභව කරනු ඇති බවය. ඇචිලීස් විසින් හෙක්ටර්ව මරා දමනු ඇතැයි මිය යන  පැට්‍රොක්ලස් පවසයි.  

පැට්‍රොක්ලොස් ගේ අවමංගල්‍ය උත්සවය පිලිබඳව හෝමර් සඳහන් කරයි. අචිලස් සහ මීමිඩොන්ස් පැට්‍රොක්ලස්ගේ ශරීරයට ගෞරව කරති. පැට්‍රොක්ලොස් ගේ අවමංල උත්සවයේදී ගොනෙකු බිළි දෙන ලදිට්‍රෝජන් වහලුන් දොළොස් දෙනෙකුද මෙහිදී බිළි දුන් බව හෝමර් කියයි. පැට්‍රොක්ලස්ගේ ඇටකටු භූමදානය කිරීමෙන් පසු දින, ඇචිලීස් පැට්‍රොක්ලස්ගේ ගෞරවය වෙනුවෙන් තරඟ මාලාවක් පවත්වයි.

පැට්‍රොක්ලොස් යනු ඔහුගේ මිතුරා මෙන්ම සහකරුවාය. පැට්‍රොක්ලොස් ගේ මරණය නිසා ඇචිලීස් කම්පණයට පත්වී තිබේ. වඩාත් පෞද්ගලික මට්ටමින් ගත් කල, ඇචිලීස්  යනු ආතති සහගත ප්‍රතිවිරෝධයන්ගේ ප්‍රතිමූර්තියකි. මුලදී, ඇචිලීස් කාන්තාවක් ලෙස වෙස් මාරු කරගෙන ට්‍රෝජන් යුද්ධයෙන් වැළකී සිටීමට උත්සාහ කරයි.  එහෙත් ඔහු පසුව යුද්ධයට එකතු වෙයි. පැට්‍රොක්ලොස් ගේ මරණය නිසා ඇචිලීස්  තුළ වරදකාරී බවක් ඇතිවෙයි. ඇචිලීස්  තමා  වෙනුවට පැට්‍රොක්ලොස්ව සටනට යැව්වේය. දැන් ඇචිලීස්   තම මිතුරාගේ මරණය පිළිබඳ වගකීම  දරයි. ඔහු තුල ඇති ශෝකය සහ කෝපය ඇචිලීස්ව මනුෂ්‍යත්වයේ සීමාවෙන් ඔබ්බට ගෙන යයි. 

ඇචිලීස්ට හෙක්ටර් ගෙන් පළි ගැනීමට අවශ්‍ය වෙයි. ඇචිලීස් ගේ කෝපය සහ පළිගැනීමේ අවශ්‍යතාවය ඔහුව නැවත යුද්ධයට ඇද දමයි. ඔහු  මාරාන්තික අරමුණක් සහිතව හෙක්ටර් පසුපස හඹා යයි. හෙක්ටර් ට්‍රෝජන් හමුදාවට අණ දුන්නේය. ඔහු ප්‍රියාම් රජු සහ හෙකූබා රැජිනගේ කුලුඳුල් පුත්‍රයාය. එසේම පියාගේ සිංහාසනයට උරුමක්කාරයා විය. ඔහු විවාහ වූයේ ඇන්ඩ්‍රොමාච් සමඟ ය. ඔහුට ළදරු පුතෙකු සිටි අතර ඔහුව ඇස්ටියානාක්ස් (ස්කැමැන්ඩ්‍රියස්)  ලෙස නම් කරන ලදි. හෝමර් හෙක්ටර්ව සාමයට ලැදි, කල්පනාකාරී මෙන්ම නිර්භීත, හොඳ පුතෙකු, ස්වාමිපුරුෂයෙකු හා පියෙකු ලෙස හා අඳුරු චේතනා නොමැති වීරයෙකු බව කියයි. හෙක්ටර් යුද විරුවෙකි. ඔහු යුද්ධයේ ආරම්භයේ දී ග්‍රීක ශූර ප්‍රොටෙසිලස් සමඟ තනි සටනක දී සටන් කොට ඔහුව මරා දැමීය.

ඇචිලීස් හෙක්ටර්ට අභියෝග කරයි. හෙක්ටර් ට්‍රෝයි ප්‍රාකාරයෙන් පිටත  ඇචිලීස්ට මුහුණ දීමට තීරණය කරයි.  දෙවිවරු හෙක්ටර්ගේ ඉරණම ගැන විවාද කරති. ද්වන්ධ සටනේදී  ඇචිලීස් හෙක්ටර්ව මරා දමයි. ඇචිලීස් හෙක්ටර්ව මරා දමන්නේ හෙක්ටර්ගේ පියා ප්‍රියාම් රජු සහ ඔහුගේ මව වන හෙකුබා රැජින ගේ දෑස් ඉදිරිපිටදීය.  හෙක්ටර්ගේ මරණය  ඉලියඩ් හි හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් බවට පත්වේ. 

යුද භූමියේදී හෙක්ටර්ව මරා දැමීමෙන් පසුව ඇචිලීස්  හෙක්ටර්ගේ මෘත දේහය විකෘති කරයි. ඉන් පසු හෙක්ටර්ගේ මෘත දේහය  ඔහුගේ අශ්ව කරත්තයේ බැඳ ට්‍රෝයිහි ප්‍රාකාරය වටා ඇදගෙන යයි. මෙය යුද විරුවාගේ සීමාව ඉකුත් කිරීමකි. ඇචිලිස්  දරුණු සහ සම්මුති විරහිත මිනිසෙකු වෙයි. ඇචිලිස් ගේ  හැසිරීම හා ගති ලක්‍ෂණ  සලකා බැලීමේදී ඔහු රණ ශූරයෙකු වූවද ඔහු සමාජ විරෝධී  පෞරුෂත්ව ලක්‍ෂණ පෙන්වන බව රිචඩ් එම් රට්සාන් පවසයි. වියට්නාමයේ යුද්ධයේ ප්‍රවීණයන් සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡා කිරීම හා ප්‍රතිකාර කිරීම පිළිබඳ අත්දැකීම් බහුල මනෝචිකිත්සකයෙකු වන  ජොනතන් ශේ ට අනුව  ඇචිලීස් යනු පශ්චාත් ව්‍යසන කලමථ අක්‍රමතාවයෙන් (PTSD) පෙළෙන සොල්දාදුවෙකි.  ඔහු ක්‍රියා කරන්නේ “දැනටමත් මිය ගොස් ඇති” ලෙසය.     

ඇචිලීස් තුල නිරන්තර අධි කෝපය තිබේ. ඇචිලීස් ගේ කෝපය මහා තරංග දෙකකින් හට ගනී. පළමු රැල්ල, අගමෙමොන් සමඟ ඇති වූ ගැටුම නිසාය. අගමෙමොන් සහ අචිලස් අතර ආරවුල මූලික වශයෙන් ගෞරවය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයකි.  ඇචිලීස් ගේ දෙවන කෝපයේ රැල්ල පැට්‍රොක්ලොස්ගේ මරණය සමගය.  ඇචිලීස්  ගේ අධි කෝපය  හෙක්ටර්ගේ දේහය ඔහුගේ පියා වූ ප්‍රියාම් රජු  වෙත භාර දෙන විට අවසන් වේ. ප්‍රියාම් සමඟ ඔහු නැවත මනුෂ්‍යත්වයේ කවයට සම්බන්ධ වේ.  

ට්‍රෝජන් වීරයා වන හෙක්ටර්  තුල වඩා මානුෂික ගති තිබේ.  ඔහුට බිරිඳක් සහ පුතෙක් සිටී. ආරවුලේ පදනම ඔහු දැන සිටියද ඔහු තම නගරය බේරා ගැනීමට සටන් කරයි. සමාජය රඳා පවතින්නේ ආදරය හා පවුලේ බැඳීම් මත වන අතර, හෙක්ටර් එම බැඳීම් සඳහා සටන් කොට සටන් කරයි. යුද්ධයේදී පවා හෙක්ටර් ඇචිලීස්ට වඩා මානව ගුණාංග විදහා දක්වයි. 

හෝමර්, ඇචිලීස් මිය යන්නේ කෙසේදැයි නිශ්චිතව සඳහන් නොකරයි. ඇචිලීස් මරණය සිදුවන්නේ  ඇපලෝ දේවමාළිගාවේ පැරිස්දී විසින් ඇචිලීස් ගේ විලුඹ  ප්‍රදේශයට ඊතලයකින් විදීමෙනි.  විලුඹ ප්‍රදේශය ඇචිලීස් ගේ සිරුරේ දුර්වළම හා මාරාන්තිකම කොටසයි. ඇචිලීස් පුරාවෘතය අනුව ඔහුගේ මව තේටිස් දේවතාවිය ඇචිලීස්ව බිහි කරයි, ඇය මෙන් නොව ඇචිලීස් මනුෂ්‍ය  ශරීරයකින් හෙබිය. එනම් ඔහු මෘත්‍යුතාවයෙන් යුක්තය.  තේටිස් දේවතාවිය ඇචිලීස්   බිලිඳාව අමරණීය කිරීමට  උත්සාහ කරන්නේ ඔහුව ස්ටයික්ස් ගඟේ (පාතාලය හරහා දිවෙන ගංගාව) ගිල්වීමෙනි. ඇය ඔහුගේ  විලුඹෙන් අල්ලාගෙන ඔහුව ස්ටයික්ස් ගඟේ ගිල්වයි. ස්ටයික්ස් ගඟේ  ගිලුන ශරීර කොටස්  අමරණීය වන අතර විලුඹ  ඔහුගේ දුර්වලතාවයේ මර්මස්ථානය වෙයි.

නිර්භීත රණශූරයෙකු නොවූ පැරිස් යුදකාමියෙකු වන්නේ අපරාජිත රණශූර ඇචිලීස්ව මරා දැමීමෙනි. ඇචිලීස් ඔහුගේ වැඩිමහල් සොයුරු හෙක්ටර්ව මරා දමා ඔහුගේ මෘත ශරීරය විකෘති කලේය. ට්‍රෝජන් යුද්ධය හට ගන්නේ පැරිස් විසින් හෙලන් කුමරිය පැහැරගෙන ඒම නිසාය. ලෝකයේ ලස්සනම කාන්තාව වූයේ ස්පාටන් හි රැජින වූ හෙලන් සහ මෙනෙලාවුස් රජුගේ බිරිඳයි. ඔහු හෙලන්ව ස්පාටා වෙතින් පැහැරගෙන යාම නිසා  නැව් දහසක් ට්‍රෝයි නගරය ආක්‍රමණය කලේය.මේ අනුව යුද්ධය ආරම්භ විය. යුද පෙරමුනේ සටන් කලේ හෙක්ටර්ය. හෙක්ටර් සිංහාසනයේ උරුමක්කාරයා සහ සියලු ට්‍රෝජන්වරු  අතර වඩාත් කීර්තිමත් වීරයා විය. 

පැරිස්  නිර්භීත හා වීරයන්ගේ ආයුධයක් නොවන දුන්නක් හා ඊතලයක් භාවිතා කිරීමට කැමති විය.  පැරිස් අරිතෝස් සහ ෆිලෝමෙඩූසාගේ පුත් මෙනෙතියස් යුද්ධයේදී මරා දැමුවේය. එසේම දක්‍ෂ සටන් සෙබලෙකු වූ ඩෙනෝකස්ට පැරිස් විසින් හෙල්ලයකින් ඇණ මරා දමන ලදී. මේ අනුව පැරිස් කුමරු බියගුල්ලෙකු ලෙස සැලකිය නොහැක. යුධ සමයේදී පැරිස්ට ද්විතීයික කාර්‍යභාරයක් පැවරී තිබුණි. මෙනෙලාවුස් සමග ද්වනධ සටනකදී පැරිස් පරාජය විය. නමුත් ඔහු දිවි බේරා ගත්තේය. හෙක්ටර් ගේ මරණයෙන් පසු යුද්ධය තීරණාත්මක විය. ට්‍රෝයි විනාශයට හේතු වූයේ පැරිස් ය. පැරිස් මිය යන්නේ සතුරු ඊතලයක් මගිනි.  ප්‍රතිවාදී දුනුවායෙකු වූ  ෆිලොක්ටෙටෙස් විසින් විශ පෙවූ ඊයකින් පැරිව මරා දමන ලදි. මේ ඊතලය හයිඩ්‍රාගේ රුධිරයෙන් පොඟවා තිබූ බව හෝමර් කියයි.

ග්‍රීක සමාජය යුද්ධය ජීවිතයේ ට්‍රෝජන් යුද්ධයේ තුවාල සිදුවීම් හෝමර් යථාර්ථවාදී විස්තර සහිතව විස්තර කරයි .ඉලියඩ් හි අඛණ්ඩව උරස් තුවාල 54 ක් වාර්තා වේ.  මහා කවියා,  ඇචිලීස්    ගේ කඩුවෙන් ට්‍රෝජන් රණශූරයකුගේ අක්මාවට මාරාන්තික තුවාල සිදුවීම ගැන සඳහන් කරයි. අඳුරු ලේ වලින් ඔහුගේ සිරුර ගලා ගියේය.   කාව්‍යයේ  විස්තරයෙන් ලේඛකයාට මානව ව්‍යුහ විද්‍යාව පිළිබඳ දැනුමක් ඇති බව පෙනී යයි.  යුද ආතතිය සහ යුද කම්පනය පිළිබඳ පළමු වාර්තා හෝමර්ගේ ග්‍රීක වීර කාව්‍යයන්ගෙන් හමු වේ.  තම  මිතුරා වූ පැට්‍රොක්ලස්ගේ මරණය නිසා ඇචිලීස් තුල ශෝකය කම්පනය මතුවේ. මෙම ප්‍රතික්‍රියාව survivor's guilt ලෙස හැඳින්විය හැකිය. ට්‍රෝයි වටලෑමේදී හෝමර්ගේ ඉලියඩ්  යුද කම්පන පිළිබඳ  ගැඹුරු  අවබෝධයක් ලබා දෙයි . ඇතැම් සෙබළු යුද්ධයේදී සංග්‍රාමික පශ්චාත් ව්‍යසන ක්ලමථ අක්‍රමතාවේ ලක්‍ෂණ පෙන්වති.

හෝමර්ගේ මහා වීර කාව්‍යය වන ඉලියඩ් හි  පුරාණ හෙලනික් සටන්කරුවන් විසින් අත්විඳින ලද යුද ආතතීන්ගේ වේදනාකාරී අත්දැකීම් මාලාවක් විස්තර කරයි. හෝමර් යුද්ධයේ භීෂණය විස්තර කරන්නේ විවිධ ප්‍රකාශයන් භාවිතා කරමිනි.  යුධ දර්ශන සහ මිනිසුන් විඳින දුක් වේදනා ඉලියඩ් හි වැඩි ප්‍රමාණයක් අත්පත් කර ගනී. සටනට නිරාවරණය වන විට සොල්දාදුවන්ට වඩාත් තීව්‍ර හා අනපේක්‍ෂිත හැඟීම් ඇති වේ. ඉලියඩ්හිදී, සමහර සටන්කරුවන් අතිශයින් ව්‍යාකූලත්වයට පත්වන අතර අනාරක්‍ෂිතභාවයේ හැඟීම් අත්විඳිති. හෝමර්  මිනිස් මනෝභාවය ආන්තික අවස්ථාවන්ට ප්‍රතික්‍රියා කරන ආකාරය කාව්‍යමය ලෙස කියවයි.

හෝමර් විසින් නිරූපණය කරන ලද ලෝකයේ, කාන්තාවන් යුද්ධයේ විශේෂ ගොදුරු බවට පත්වන්නේ ඔවුන් නගරයේ බිඳවැටීමෙන් බේරී සිටින හෙයිනි. එම අවස්ථාවේදී, ඔවුන්ගේ තත්වය වෙනස් වන අතර ඔවුන් විවිධ දුක් ගැහැට වලට ලක්වන නමුත් ඔවුන් ජීවත්ව සිටිති.  සතුරා කෙරෙහි කෝපයෙන් හා වෛරයෙන් පිරී ඇති අගමෙමොන් තම සහෝදර සතුරන්ට දයාව දැක්වීම ගැන ඔහුගේ සහෝදර මෙනෙලස්ට තරවටු කරයි. 

ග්‍රීක අවමංගල්‍ය චාරිත්‍රයේදී කාන්තාවන්ගේ විලාපය අනිවාර්ය වේ. ඔවුන්ගේ ශෝකය ඉක්මවා යාමෙන්, ඔවුන් ආරක්ෂා කරන්නෙකු අහිමි වී ඇති බව පෙන්නුම් කරයි. හෝමරික් කවි වල යුද්ධයෙන් වහල්භාවයට පත්ව සිටින කාන්තාවන් ගේ ඉරණම හෙළි කරයි.  යුද්ධයේදී පුරුෂයන් මිය ගිය ට්‍රෝජන් කාන්තාවන් සතුරන් ගේ භීෂණයට ලක් වෙති. ප්‍රියාම් රජුගේ සහ හෙකූබා රැජිනගේ වැඩිමහල් දියණිය වන කැසැන්ඩ්‍රා සතුරු සේනාවෝ දූෂණය කරති. ප්‍රියාම් රජුව නියොප්ටොලෙමස් විසින් මරා දමන ලදි. 

ට්‍රෝජන් යුද්ධයේදී ඇන්ඩ්‍රොමාච්  හෙක්ටර්ගේ දරුවා හෙක්ටර්ගේ සොහොන තුළ සඟවා තැබූ නමුත් දරුවා සොයා ගන්නා ලදී. ඔහුගේ ඉරණම ග්‍රීකයන් විසින් විවාදයට ලක් කරන ලදී. මක්නිසාද යත් ඔහුට ජීවත් වීමට අවසර ලැබුණහොත් ඔහු තම පියාගෙන් පළිගැනීමට හා ට්‍රෝයි නැවත ගොඩනඟනු ඇතැයි යන බියෙනි. ඔඩිසියස් ඇස්ටියානාක්ස් මරා දමයි. ළදරුවාව මරා දමන්නේ පවුරෙන් බිමට විසි කිරීමෙනි. හෙක්ටර්ගේ මව වන හෙකුබාට ඇස්ටියානාක්ස් එකම බලාපොරොත්තුව හා සැනසීම වූ අතර ඔහුගේ මරණය පිළිබඳ නිවේදනය මහා ව්‍යසනයේ උච්චතම අවස්ථාවකි.ට්‍රෝජන් කාන්තාවන්ගෙන් එක් අයෙකු නොවූවත් හෙලන් බොහෝ සෙයින් දුක් විඳිය යුතුය: මෙනෙලාවුස් ඇයව නැවත ග්‍රීසියට රැගෙන යාමට පැමිණෙන්නේ මරණීය දණ්ඩනය නියම වන තෙක්ය. හෙලන්ගේ වෙනත් නිරූපණයන් ඇය සියදිවි නසාගැනීමේ පසුතැවිල්ලෙන් පිරී ඇති බව පෙන්නුම් කරයි. 

ඇගමෙමොන් යනු ස්පාටා හි මෙනෙලාවුස්ගේ සහෝදරයා අතර ඔහු විවහා වූයේ හෙලන්ගේ නිවුන් සහෝදරිය වන ක්ලයිටෙම්නෙස්ට්‍රා සමඟ ය. ට්‍රෝජන් යුද්ධයේදී ග්‍රීකයන්ගේ අණ දෙන නිලධාරියා වූයේ අගමෙමොන් ය. ඇගමෙමොන් “ශක්තියෙන් හා හෙල්ලය විසි කිරීමේ හොඳම තැනැත්තා ලෙස නමක් දිනා තිබේ. යුද්ධයේ අවසන් වසර තුළ අගමෙමොන් සහ ඇචිලීස් අතර ඇති වූ ආරවුල පිළිබඳ කතාව ඉලියඩ් පවසයි. ඔහුගේ ප්‍රධාන වරද වූයේ ඔහුගේ අධික උඩඟුකමයි.  මානසික අවපීඩනය හා අධෛර්යමත් කාලය තුළ ඔහු වැරදි තීරණ ගන්නා අතර සමහර විට ඔහු අසාධාරණ වේ. රජෙකු තමාගේ ආශාවන්ට හා හැඟීම්වලට යටත් නොවිය යුතු බව තේරුම් ගැනීමට ඔහු අසමත් වේ.රණශූරයෙකු ලෙස අගමෙමොන්ගේ දක්ෂතාවය තිබියදීත්, රජෙකු වශයෙන් ඔහු ද මුරණ්ඩුකම, බියගුලුකම සහ නොමේරූකම යන ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. අගමෙමොන් නිර්දය චරිතයකි. ඔහුගේ හැඟීම් නිර්වින්දනය වී ඇත. ඔහු තමාගේ දියණිය බිළිපූජාවක් ලෙස දීමට නොමැලි විය. හෝමර් විස්තර කරන්නේ අගමෙමොන් රජු යුද්ධයෙන් ආපසු සිය මව්බිමට පැමිණෙන්නේ මිනීමැරීමට පමණක් බවයි.  යුද්ධය නිසා ඔවුන් සියළුමදෙනා තිරිසන්කරණය වී ඇත.  අගමෙමොන් නිරුවත් අධිරාජ්‍යවාදියෙකි. ඇගමෙමොන් ට්‍රෝයි වෙතින් ආපසු පැමිණි පසු, ඔහුගේ බිරිඳ ක්ලයිටෙම්නෙස්ට්‍රාගේ පෙම්වතා වූ ඊගිස්ටස් විසින් ඔහුව  මරා දමන ලදී.

හෙලන් සියුස්ගේ දියණියක් බව හෝමර් පවසයි. ක්‍රි.පූ 5 වන සියවසේ අග භාගයේ ලියන ලද යූරිපිඩීස්ගේ නාට්‍යයක  හෙලන්ගේ උපත පිළිබඳව විස්තර සඳහන් වෙයි. හෙලන් විවාහ වීමට කාලය පැමිණි විට, ලොව පුරා බොහෝ රජවරු සහ කුමාරවරු ඇයගේ අත ගැනීමට ආවෝය. මෙනෙලාවුස් හෙලන්ගේ ස්වාමිපුරුෂයා ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී. හෙලන් සහ මෙනෙලාවුස්ගේ විවාහය වීරයන්ගේ යුගයේ අවසානය සනිටුහන් කරයි.ට්‍රෝජන් කුමාරයෙකු වන පැරිස්, ස්පාටාවට පැමිණියේ මෙනෙලාවුස්ගේ රාජකීය අමුත්තෙකු ලෙසටය. පැරිස් මෙනෙලාවුස්ගේ බිරිඳ වූ හෙලන්ව පැහැරගෙන ඇයව ට්‍රෝයි වෙත ගෙනාවේය. 

හෝමර් හෙලන්ව හඳුන්වා දෙන්නේ කාන්තා සුන්දරත්වයේ උත්තරීතර ප්‍රතිමූර්තිය ලෙසිනි. එහෙත් ස්ත්‍රී බලය පුරාණ ග්‍රීක සංස්කෘතියට කුප්‍රකට ගැටලු මතු කරයි. ග්‍රීක දෘෂ්ටිවාදය සහ සංස්කෘතික භාවිතයන් යන දෙකම කාන්තා නියෝජනයට දැඩි සීමාවන් පනවා තිබේ. ඇගේ දේවත්වයට සමාන සුන්දරත්වය පිරිමින් කෙරෙහි ඇයගේ උත්තරීතර කාමුක බලය ලබා දෙයි. එහි ප්‍රතිඑලය මෙතෙක් පැවති දරුණුතම යුද්ධයයි. ට්‍රෝජන් යුද්ධයේ දැවැන්ත විනාශයට හේතුවක් ලෙස හෙලන්ව නම් කෙරේ.   ට්‍රෝජන් යුද්ධයට ඇය සංකල්පමය වශයෙන් අත්‍යවශ්‍ය වූ චරිතයකි. 

ට්‍රෝයි නගරයේ වැටීම තුළ හෙලන්ගේ භූමිකාව අපැහැදිලිය. හෙක්ටර් සහ පැරිස්ගේ මරණයෙන් පසු, හෙලන් ඔවුන්ගේ බාල සොහොයුරු ඩීෆොබස්ගේ අනියම් බිරිඳ බවට පත් වූවාය. එහෙත් ට්‍රෝයි  වටලෑම අවසානයේදී ඇය ඩීෆොබස්ගේ කඩුව සඟවා ඔහුව මෙනෙලාවුස් සහ ඔඩිසියස්ගේ ගොදුරක් බවට පත් කලාය. වර්ජිල්ගේ ඇනයිඩ් හි ඩීෆොබස් හෙලන්ගේ ද්‍රෝහී ස්ථාවරය ගැන විස්තරයක් සපයයි. හෝමර් හෙලන්ව නිරූපණය කරන්නේ පැරිස් සමග පලා යාම පිලිබඳව පසුතැවිලි වී මෙනෙලාවුස් සමඟ නැවත එක්වීමට කැමති වූ බුද්ධිමත්, ශෝකජනක චරිතයක් ලෙස ය. මෙනෙලාවුස් අවසානයේ ඇයව සොයාගත් විට ඔහු ඇයව මරා දැමීමට කඩුව ඔසවා ගත්තේය. මෙනෙලාවුස් හෙලන්ට පහර දීමට අදහස් කරයි; ඇයගේ සුන්දරත්වයට හසු වූ ඔහු කඩුව බිම හෙළයි. හෝමර්ගේ වාර්තාව අනුව හෙලන් මෙනෙලාවුස් සමඟ නැවත එක්වූවාය. හෙලන් නැවත ස්පාටාවට පැමිණ මෙනෙලාවුස් සමඟ ජීවත් වූවාය.

ඔඩිසි ආරම්භ වන්නේ දස අවුරුදු ට්‍රෝජන් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසුවය."ඔඩිසි" සාමාන්‍යයෙන් බටහිර සාහිත්‍යයේ දෙවන කෘතිය ලෙස සැලකේ. එය බොහෝ විට රචනා කර ඇත්තේ ක්‍රි.පූ. 8 වන සියවසේ අග භාගයේදී වන අතර එය අර්ධ වශයෙන් “ඉලියඩ්” හි අනුප්‍රාප්තිකයකි.  ඔඩිසි හි ප්‍රධාන චරිතය වන්නේ   නුවණැති ඔඩිසියස් ය. ඔඩිසියස් අයෝනියන් මුහුදේ ඉතාකා නම් කුඩා දූපතක රජු විය. ඔඩිසි රේඛීය කාලානුක්‍රමයක් අනුගමනය නොකරයි.  මෙම කවිය ග්‍රීක වීරයා වන ඔඩිසියස් ( රෝමානු මිථ්‍යාවන්හි දන්නා පරිදි යුලිසෙස්)  ට්‍රෝයි  නගරයේ ඇද වැටීමෙන් පසු ඉටාකා වෙත ඔහුගේ දිගු ගමන ගැන අවධානය යොමු කරයි.  

15 වන ශතවර්ෂය වන තෙක් ඔඩිසි සංසරණය වූ සියලුම වෙළුම්  ග්‍රීක භාෂාවෙන් අතින් ලියන ලද පිටපත් වූහ.  හෝමර්ගේ මුල් ග්‍රීක භාෂාව පදනම් කරගත් ඉංග්‍රීසි භාෂාවට පළමු පරිවර්තනය 1616 දී ලන්ඩනයේ ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද්දේ නාට්‍ය රචක සහ කවියෙකු වන ජෝර්ජ් චැප්මන් විසිනි. ඔඩිසි පසුකාලීන යුරෝපීය, විශේෂයෙන් පුනරුදය, සාහිත්‍යය කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කර තිබේ. 

ග්‍රීක වීරයා වන ඔඩිසියස් ට්‍රෝජන් යුද්ධයෙන් පසු නැවත සිය රට බලා යාමට වසර 10 ක් ගත කළේය. ඔහු එක් ඇසක් සහිත සයික්ලොප්ස් රැවටූ ආකාරය, මස් අනුභව කරන ලැස්ට්‍රිගෝනියානුවන් මග හැරීම සහ ඉටාකා වෙත ළඟා වීමට වෙහෙසෙද්දී මායාකාරී සංගීතයේ  ආකර්‍ෂණයට එරෙහි වීම යන කතා හෝමර්ගේ ඔඩිසි හි සඳහන් වෙයි.  මෙම කථා ප්‍රබන්ධ විය හැකි නමුත් ඒවා සදාකාලික සත්‍යයන්ගේ යාත්‍රාවක් ලෙස සියවස් ගණනාවක් පුරා ගමන් කරයි. 
 
ඔඩිසියස් බොහෝ විට හැඳින්වෙන්නේ ඔඩිසි හි නාමික වීරයා ලෙස ය.  ඔඩිසියස් ට්‍රෝජන් යුද්ධයේදී වඩාත් බලගතු ග්‍රීක ශූරයන්ගෙන් අයෙකි. ස්වයං පාලනයක් නොමැති  ඇචිලීස් සහ අගමෙමොන් යන දෙදෙනා මෙන් නොව ඔඩිසියස් තුල ස්වයං විනයක් තිබේ. ඔහුගේ තීරණ සෑම විටම පාහේ හොඳ සහ සාර්ථකය. ඔහු සැමවිටම තාර්කික හා රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ය.හෝමර් සෑම විටම පාහේ ඔඩිසියස්ව හඳුන්වන්නේ “මහා උපායකරුවා” ලෙස වන අතර අවසානයේ යුද්ධය ජය ගන්නා ට්‍රෝජන් අශ්වයාගේ උපාය මාර්ගය ඉදිරිපත් කරන්නේ ඔඩිසියස් ය. ඔහුගේ බුද්ධිමත් බව ධෛර්‍යය සහ විඳදරාගැනීමේ ශක්තිය හෝමර් ගේ කාව්‍ය වලින් පෙන්වා දෙයි. ඔඩිසියස් සාම්ප්‍රදායිකව ඉලියඩ්හි ඇචිලීස් ගේ ප්‍රතිවිරෝධය ලෙස සලකනු ලැබේ. ඔහු අගමෙමොන් සහ ඇචිලීස් අතර ප්‍රතිසන්ධානය සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.   ග්‍රීක යුද ප්‍රයත්නය සඳහා ඔඩිසියස්ගේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දායකත්වය ට්‍රෝජන් අශ්වයාගේ උපායමාර්ගය සැලසුම් කිරීම විය හැකිය, එමඟින් ග්‍රීක හමුදාවට අට්‍රෝයි වෙතට යාමට ඉඩ සලසයි. නගරයේ සැබෑ විනාශකරුවා වන්නේ ඔඩිසියස් ය.හෝමර්ගේ ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි, කාව්‍යන්හි  ඔඩිසියස් සංස්කෘතික වීරයෙකු ලෙස නිරූපනය කරයි.  

හෝමර් තම වීර කාව්‍යය පුරාම ඔඩිසියස් ගැන සඳහන් කරන්නේ "උපායශීලී ඔඩිසියස්" යනුවෙනි. ඔඩිසියස්ව විස්තර කිරීම සඳහා හෝමර් බොහෝ යෙදුම් භාවිතා කරයි.  ඔහු පසුබසින්නේ නැති අතර ඔහුගේ සිතීමේ මනස ඔහුගේ හැඟීම, සංවේදනය සහ ප්‍රතිභානය යන අනෙක් අංග සමඟ සමපාත වේ. ඔහුට ප්‍රවීණත්වයක් ඇත. ඔහු තම පෞරුෂයේ අංශ සමබර කර ඇති නිසා ඔහුට ඔහුගේ අභියෝග ජය ගත හැකිය. පෙන්ලෝප් සහ ඔඩිසියස් විශේෂයෙන් නොපසුබට උත්සාහයේ තේමාව මූර්තිමත් කරයි. රැවටීම, මායාව, බොරු කීම හා උපක්‍රම බොහෝ විට ඔඩිසි හි ප්‍රශංසනීය ගති ලක්‍ෂණ ලෙස සැලකේ. ඔඩිසියස් මෙම කලාව ප්‍රගුණ කල අයෙකි. ඔඩිසියස් ට්‍රෝජන් යුද්ධයේදී   හිඟන්නෙකු ලෙස වෙස් වෙලාගෙන සතුරාගේ නගරයට ඇතුළු විය. ඔහු සතුරාගේ දුර්වල මර්මස්ථාන හඳුනා ගත්තේය. ග්‍රීක සොල්දාදුවන්ගෙන් පිරුණු යෝධ ලී අශ්වයාගේ උපායේ නිර්මාපකයාද ඔඩිසියස් ය.  ඔඩිසියස් ට්‍රෝයි බලා පිටත්ව යන විට ඔහු වීරයෙකු ලෙස ඔහුගේ කීර්තිය තහවුරු කර ගෙන තිබුණි. ඔහු යුද්ධයට සහභාගී වීම ග්‍රීකයන්ගේ ජයග්‍රහණයට තීරණාත්මක විය. ඔඩිසියස්ට බොහෝ විට ඇත්තේ තේරීම් දෙකක් පමණි: මරණය හෝ ජයග්‍රහණය. ඇතීනා ඔහු වෙනුවෙන් මැදිහත් වූ විට පවා ඇය බොහෝ විට අවසාන සාර්ථකත්වය හෝ අසාර්ථකත්වය ඔඩිසියස් ගේ උර මත තබන්නීය. සමහර විචාරකයින් ඔහුව පළමු "නූතන මිනිසා" ලෙස හඳුන්වති.  

ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ සේනාංකය ට්‍රෝයි සිට නැව් දොළහකින් පිටත් විය. මෙම දස අවුරුදු ගමනේදී දිව්‍ය හා ස්වාභාවික බලවේගයන් ජය ගැනීමට ඔහුට සිදු විය. ට්‍රෝයි සිට ඉටාකා බලා යාත්‍රා කල ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ ග්‍රීක රණශූරයන් මුලින්ම ට්‍රෝයි නගරයට උතුරින් පිහිටි ඉස්මරෝස් නම් දේශයට පැමිණියෝ‍ය.  ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ මිනිසුන් නගරයේ සිටි සියලුම මිනිසුන් මරා දමා  නගරය කොල්ල කෑහ.  නගර කොල්ලකෑමේ ඔඩිසියස්ගේ දක්ෂතාවයේ ප්‍රකාශනයක් විය හැකිය. එහෙත් සිකෝනියානු බලකායන් පැමිණ ඔවුන්ව නගරයෙන් පලවා හැර ඔඩිසියස්ගේ මිනිසුන් විශාල ප්‍රමාණයක් මරා දැමුවෝය.

ඉස්මාරෝස්ගෙන් බේරී දින 10 ක් පුරා දරුණු සුළං හමන විට ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ කාර්‍ය මණ්ඩලය ලෝටස් දිවයිනට ගොඩ බැස්සහ. පංකජ භෝජකයන් ලෙස හඳුන්වන දූපත්වාසීන් ගේ නෙළුම් මල් අනුභව කල සෙබළු බොහෝ දෙනෙක් මත් වූහ.  ඔවුන් නැවත සිය රට බලා යාමේ ඉලක්කය අමතක කළහ. නෙළුම් කන්නන් අතර සදහටම රැඳී සිටීමට ඔවුන්ට අවශ්‍ය විය. පංකජ භෝජකයන් ගේ භූමියෙන් නැව් ආරක්ෂිතව ඉවතට යන තෙක් ඔඩිසියස් මෙම මිනිසුන් නැව්වලට ඇදගෙන ගොස් බැඳ තබන ලදී. අවසානයේදී ඔඩිසියස් පංකජ භෝජකයන් ගෙන් බේරී ඉදිරියට යාත්‍රා කලේය. 

ඔඩිසි හි මීළඟ වැදගත් සලකුණ වන්නේ ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ කාර්ය මණ්ඩලය පොලිපෙමස් හමුවූ අවස්ථාවයි. පොලිෆෙමස් දැවැන්ත ස්වභාවයක් ලෙස දුටු අතර ඔහුගේ නළල මැද ඇත්තේ එකම ඇසක් පමණි.  ඔඩිසියස්  පොලිෆෙමස් ගෙන් ආගන්තුක සත්කාරය බලාපොරොත්තු වූ නමුත් පොලිෆෙමස් ඔඩිසියස්ගේ මිනිසුන් දෙදෙනෙකු අල්ලා මරාගෙන කෑවේය. ඔඩිසියස් පොලිපෙමස්ට වයින් පොවා මත් කොට ඔහුගේ ඇස අන්ධ කොට තම පිරිවර සමග ගුහාවෙන් පළා ගියේය.

සයික්ලොප් දූපතේ සිට යාත්‍රා කිරීමෙන් පසු, ඔවුන් සියුස්ගේ සුළං පාලකයා වන ඊයොලස්ගේ දේශය වන පාවෙන අයෝලියාව වෙත පැමිණේ. අයොලස් යනු සියුස්ට ප්‍රිය කරන හිපොටාස්ගේ පුත්‍රයාය. තම කාර්ය මණ්ඩලය නැව්වල නවතා  ඔඩිසියස් පමණක් අයෝලස්ගේ මාළිගාවට ගියේය. අයෝලස්  ඔඩිසියස්ට සුළං මල්ලක් ලබා දුන්නේය. ඔවුන්  සුළං මල්ල භාවිතා කරමින් දින නවයක් ඉටාකා දෙසට යාත්‍රා කළහ. දින නවයක් තනිවම යාත්‍රා කිරීමෙන් පසු ඔඩිසියස් නින්දට වැටුණේය. ඔහුගේ  පිරිවර  සුළං මල්ල අයෝලස්ගේ නිධානයක් යැයි සිතා එය විවෘත කලෝය. ඉන් සියලු සුළං මුදා හැරුනු අතර ඔවුන් ගේ යාත්‍රා යළි අයෝලියාවට පැමිණියෝය.
නැවත අයෝලියාවට පැමිණි විට ඔඩිසියස් තවත් සුළං මල්ලක්  අයෝලස්ගෙන් අයැද සිටියේය. ඉන් අයෝලස් කෝපයට පත් වූ අතර  වහාම දිවයිනෙන් පිටව යාමට ඔවුන්ට බල කළේය. එබැවින් ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ කාර්‍ය මණ්ඩලය ආපසු අයෝලියාවෙන් යාත්‍රා කළහ.

අයෝලියාව දූපතෙන් පිටව ගිය පසු ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ කණ්ඩායම දින හයක් යාත්‍රා කළහ. හත්වන දවසේදී ඔවුහු ලැස්ට්‍රිගෝනියන්වරුන්ගේ දේශය වන ටෙලිපිලෝස් වෙත පැමිණියහ. මේ දේශයේ යෝධයන් ජීවත්වූ අතර ඔවුන් වරාය අසල කඳු මුදුනට විත් ගල් විසි කොට ග්‍රීක නැව් විනාශ කරමින් නැව්වල සිටි සියල්ලන්ම මරා දැමූහ. ඔඩිසියස්ට සිය නෞකාව දිවයිනෙන් පිටතට යාත්‍රා කිරීමට හැකිවූ නමුත් ඔහුගේ සෙසු සොල්දාදුවන් සහ නැව් සියල්ලම විනාශ විය.

ලැස්ට්‍රිගෝනියානුවන්ගෙන්  පලායාමෙන් පසු, ඉතිරි කාර්‍ය මණ්ඩලය ඔයායා දූපතට සේන්දු වෙයි. මේ දූපතේ සර්ස් නම් මායාකාරියක් ජීවත් වූ අතර ඇයට මිනිසුන් සතුන් බවට පත් කිරීමේ හැකියාවක් තුබුණාය. ඇය  ඔඩිසියස් ගේ පිරිවර සිරකර ගත්තාය. එහෙත් ඔඩිසියස් ඇයගේ මායා බලයට හසු නොවී තම පිරිවර බේර ගත්තේය. පිරිවර බේරාගත් ඔඩිසියස්  සර්ස් සමඟ දිවයිනේ වසරක් වාසය කලේය. 

ඉන් පසු ඔහු පාතාලය (නිරය ) වෙත ගමන් කලේය. ඔඩිසියස් සහ ඔහුගේ කාර්ය මණ්ඩලය පාතාලයට ප්‍රවේශය ලබා ගැනීම සඳහා ලෝකයේ අවසානය දක්වා යාත්‍රා කළහ. ටයිරියාස් නම් අනාගතවක්තෘවරයා ඔඩිසියස්ට ඉටාකා වෙත යන මාර්ගය හෙළි කළේය. ට්‍රෝජන් යුද්ධයෙන් මියගිය ඔහුගේ සහෝදරවරුන් කිහිපදෙනෙකු සමඟ ඔඩිසියස් සංචාරය කළේය. 

පාතාලයේදී ඔඩිසියස්ට අගමෙමොන්, ඇචිලීස් සහ තවත් බොහෝ අයගේ අවතාරවලට මුහුණ දීමට සිදුවේ.  ඉන් පසු ඔඩීසියස් සයිරන් දූපත පසුකර යාත්‍රා කරයි. සයිරන් ගීතයට සවන් දෙන කෙනෙකුට නැවත පැමිණීමක් නොමැති බවට සර්ස් ඔඩිසියස්ට අනතුරු අඟවා තිබුණි. මේ නිසා ඔහු සයිරන් ගීත වසඟයෙන් බේරුණි. වසඟයෙන් බේරීමට ඔඩිසියස් සයිරන් පසුකර යෑමට පෙර  ඔහුගේ කන්වලට ඉටි දමන්නැයි ඔහු තම මිනිසුන්ට උපදෙස් දෙයි. තවද, නැවේ කුඹගසට ඔහුව බැඳ තබන ලෙසද ඔහු ඔවුන්ට පවසයි. 

සයිරන් මායාවෙන් බේරී ගිය පිරිසට  මීලඟ අභියෝගය වන්නේ යෝධ සුළි සුළඟක් වන චරිබ්ඩිස් හෝ මුහුදු රාක්‍ෂයා වන ස්කයිලාය. ඉදිරියට යාත්‍රා කිරීම සඳහා ඔහුට තම පිරිසේ සිටි මිනිසුන් හය දෙනෙකු ව්‍යසනයට ඇද දමන්නට සිදු විය. කෙසේ වෙතත්, අනෙක් සාමාජිකයින්ට ඉදිරියට යා හැකි පරිදි ඔහු මිනිසුන් හය දෙනෙකු අහිමි කරගත්තේය. එහෙත් ඔවුන් අහිමි වීමේ ශෝකය ඔහුට තදින් බලපෑවේය.

ඔඩිසියස්ගේ ගමනේ ඊළඟ නැවතුම හීලියෝස් දූපතයි.කාර්ය මණ්ඩලය හීලියෝස් දූපතට පැමිණි විට, ඔවුන් සියලු දෙනාම එකඟ වන්නේ සර්ස් ඔවුන්ට දුන් ආහාර පමණක් අනුභව කිරීමට ය. කෙසේ වෙතත්,, ඔවුන් මාසයකට වැඩි කාලයක් දිවයිනේ සිරවී සිටිති. ඔඩිසියස්ට සහ ඔහුගේ මිනිසුන්ට අනතුරු අඟවා ඇත්තේ හීලියෝස්ගේ ගවයන් අනුභව නොකරන ලෙසයි. නමුත් ඔඩිසියස්ගේ මිනිසුන් කුසගින්නේ සිටින අතර ඔවුන්ට වෙනත් විකල්පයක් නොපෙනේ. කුසගින්නෙන් පෙළෙන කාර්ය මණ්ඩලය මංමුලා සහගතව සූර්‍ය දෙවියන්ගේ පූජනීය ගවයන් මරා අනුභව කලෝය. ඒ නිසා පිරිස වෙත හීලියෝස් ගේ ශාපය පතිත විය. ඔවුන් මුහුදේ සිටියදී දැවැන්ත කුණාටුවක් ඇතිවී පිරිස මුහුදු බත් වූහ.

කුණාටුවෙන් පසු දින නවයක් ඉලක්ක රහිතව පාවී ගිය ඔඩිසියස්ව කැලිප්සෝ දූපතට ගසාගෙන ආවේය. කැලිප්සෝ තම දූපතේදී ඔඩිසියස්ව හමු වූ විට, ඇය ඔහුව රැගෙන ගොස් ඔහුට   සාත්තු සප්පායම් කරන අතරම, ඔහු සමඟ ආදරයෙන් බැඳී සිටියාය. ඔඩිසියස් ඇය සමඟ දිවයිනේ රැඳී සිටියහොත් ඇය සදාකාල ජීවනය  ඔඩිසියස්ට ලබා දීමට පොරොන්දු වූවාය. කැලිප්සෝ යනු වීරයාට අධිමානුෂික පරීක්‍ෂාවක් විය. ඔඩිසියස් ඇය සමඟ තබා ගැනීම කැලිප්සෝගේ ඉලක්කය වුවද, වීරයාට  රැඳී සිටිනවාද නැද්ද යන්න තෝරා ගැනීමේ  නිදහස ඇත.  ඔඩිසියස් කැලිප්සෝ සමඟ අවුරුදු හතක් රැඳී සිටියද, ඔහු  තම බිරිඳ පෙන්ලෝප්  වෙත පැමිණීමට ආශාවෙන් සිටී. ඔඩිසියස් තම බිරිඳ වෙනුවෙන්  වැලපෙන අතර, සියුස් වීරයාට අනුකම්පා කරයි, කැලිප්සෝට ඔඩිසියස් නිදහස් කරන ලෙස නියෝගයක් සමඟ හර්මීස් යවයි. කැලිප්සෝ ඔඩිසියස්ට නැවත සිය නිවසට යාමට ඉඩ දුන්නාය.

අවසානයේදී කැලිප්සෝ දූපතෙන් පිටත් වූ පසු ඔඩිසියස් නැවත වරක් මුහුදට පැමිණේ. ඔහු ඉටකා බලා යාත්‍රා කරයි. යලිත් දැවැන්ත කුණාටුවකට මුහුණ දෙන ඔඩිසියස් ෆේසියානුවන්ගේ දේශය වන ෂෙරියා වෙරළට ගසාගෙන යයි.  එහිදී ඔහුට නෞසිකා කුමරිය හමුවෙයි . ඇය ඔහුව අරේට් රැජින සහ ඇල්සිනස් රජු වෙත ගෙනියන්නීය. ඉටාකා වෙත ආපසු යාමට පෙර ඔහුගේ අවසාන නැවතුම මෙය වන අතර, ෆේසියානුවන්ගේ මෘදු, කාරුණික ස්වභාවය ඔහුගේ නොසන්සුන් ගමනෙන් සුවය ලබා ගැනීමට උපකාරී වේ. ඔඩිසියස්, ෆේසියානුවන්ගේ නෞකාවක් භාවිතා කරමින් ඉටාකා බලා යාත්‍රා කරයි.

ඔඩිසියස්ගේ සියලු මිනිසුන් අවසානයේදී මරණයට පත් වන අතර, ඔහු පමණක් ආපසු නිවසට පැමිණෙන්නේ ඔහුගේ බහුකාර්යතාව සහ දක්ෂතාවය නිසාය. ඔඩිසියස් සිය නිවෙසට යන ගමනේදී මුහුදු රාක්ෂයා වන ස්කයිලා සහ වර්ල්පූල් චරිබ්ඩිස්, යෝධ සයික්ලොප්ස් පොලිෆෙමස් සහ කැලිප්සෝ දූපතේ වසර ගණනාවක් සිරවී සිටීම ඇතුළු අභියෝග රැසකට මුහුණ දුන්නේය. පෘථිවියේ හා මුහුදේ දෙවියා වන පොසෙයිඩන්ගේ සතුරුකම හමුවේ ඔඩිසියස් හට තම නිවසට යාම පමා විය. පළිගැනීමේ තේමාවේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන නියෝජිතයන් වන්නේ පොසෙයිඩන් සහ ඔඩිසියස් ය. සයික්ලොප්ස් (පොලිෆෙමස්) ගුහාවෙන් බේරීම සඳහා ඔඩිසියස් එක් ඇසක් ඇති යෝධයා අන්ධ කලේය. සයික්ලොප්ස් යනු මුහුදු දෙවි පොසෙයිඩන්ගේ පුතෙකි. පොසෙයිඩන් ඔඩිසියස්ට ශාප කරයි. පොසෙයිඩන්ට ඔඩිසියස්ව මරා දැමිය නොහැක.  එහෙත් ඔහුගේ නැව් යාත්‍රා කැඩී බිඳී ගොස් ඔහුගේ සගයන් මුහුදු බත් වූහ. ඔහුගේ යුද සගයන් සියළුදෙනා මිය ගියෝය. අවසානයේදී ඔඩිසියස් ඉටාකා වලට පැමිනෙන්නේ තනිවමය.  හිඟන්නෙකු ලෙස වෙස්වළාගත් ඔඩිසියස් අවුරුදු 20 කට පසු නැවත පැමිණෙන විට, ඔහුව හඳුනාගත හැක්කේ ඔහුගේ විශ්වාසවන්ත සුනඛයා වන ආගෝස්ට පමණි. ඔහුගේ බිරිඳ පෙන්ලෝප් මෙම අමුතු යාචකයා ගැන උනන්දුවක් දක්වයි, ඔහු ඇගේ දිගුකාලීන අහිමි වූ ස්වාමිපුරුෂයා විය හැකි බවට සැක කරයි. 

මෙම වීර කාව්‍යයේ තවත් එක්  ප්‍රධාන තේමාවක් මෙන්ම පෞද්ගලික ගුණාංගයක් වන්නේ පක්‍ෂපාතීත්වයයි. ඔඩිසියස්ගේ බිරිඳ වන පෙනිලෝප් වසර 20 ඔහු එන තෙක් බලා සිටින්නීය. තම සිහසුනට මාන බැලූ සතුරන් විනාශ කිරීමෙන් පසු  ඔඩිසියස් තම අනන්‍යතාවය සනාථ කොට  ඉටාකා  සිංහාසනය නැවත ලබා ගනියි. ඔහුගේ බලය සුරක්‍ෂිත වීම සහ ඔහුගේ පවුල යළිත් එක්වීමත් සමඟ ඔඩිසියස්ගේ දිගුකාලීන අත්දැකීම අවසන් වේ.  ඔඩිසි යනු ට්‍රෝජන් යුද්ධයෙන් නැවත පැමිණීමට අරගල කරමින් වසර දහයක් තිස්සේ මුහුදේ සැරිසැරූ ඔඩිසියස්ගේ කතාවයි .

ඔඩිසියස් ගේ මරණය සිදුවන්නේ මහළු වියේදීය. ඔඩිසියස් ගේ මරණය හෝමර් විස්තර නොකරයි. ඔඩිසියස්ට වෙනත් කාන්තාවකගෙන්  ටෙලිගොනොස්  නම් පුතෙකු සිටි අතර ඔහු වැඩුණු පසු ඔහුගේ මව ඔහුගේ පියා කවුදැයි ඔහුට හෙළි කළ කළාය.  තම පියා හමුවීමට ටෙලිගොනොස් ඉටකා වෙත ආවේය. හාමතින් සිටි ටෙලිගොනොස් නොදැනුවත්කමින් ඔඩිසියස්ගේ ගවයෙක් ආහාර සඳහා කොල්ල කෑවේය. වයස්ගත ඔඩිසියස් ඔහුගේ දේපළ ආරක්‍ෂා කිරීමට පැමිණි අතර ටෙලිගොනොස් ඔඩිසියස්ට  හෙල්ලයෙන් ඇන්නේය. මරණීය තුවාල ලැබූ ඔඩිසියස් තම පුතාව හඳුනාගත්තේය. නොදැනුවත්කමින් තම පියාට හෙල්ලෙන් ඇන ඔහුව මරා දැමීම ගැන ටෙලිගොනොස් බොහෝ සෙයින් තැවුනේය. ටෙලිගොනෝස් ඔඩිසියස්ගේ දේහය පෙන්ලෝප් සහ ටෙලිමචෝස් වෙත ගෙන ආවේය. ඔවුන් එක්ව ඔඩිසියස් ගේ සිරුර භූමිදායනය කලෝය. ඉන්පසු ටෙලිගොනෝස් පෙන්ලෝප් සමග විවහා විය. ඔඩිසියස් ගේ කතාවේ පීතෘ ඝාතනය මෙන්ම වියාභිචාරය දක්නට  ලැබේ.  ඔඩිසියස්ගේ මරණය පිළිබඳ තොරතුරු වීර කාව්‍යයක් වන ටෙලිගොනි  හි  සඳහන් වෙයි. එම කාව්‍යයේ  ප්‍රධාන චරිතය ටෙලිගොනස් ය. 

හෝමර්ගේ කථා වල හේතුව, බුද්ධිය,  ලෞකිකත්වය, ධෛර්‍යය, ගෞරවය, අඛණ්ඩතාව සහ සංයමය අඩංගු විය.ග්‍රීකයෝ හෝමර්ගේ ලේඛන දෙස බැලුවේ ඔවුන්ගේ ජීවිත ගත කිරීමට අවශ්‍ය ආකාරය පිළිබඳ රීතියක් ලෙස ය.කාලයත් සමග හෝමර් ගේ   ඉලියඩ්  සහ ඔඩිසි විශ්ව සාහිත්‍යයේ අසාමාන්‍ය ලෙස බලපෑම් කළ කෘති බවට පත්වී තිබේ.  හෝමර් "බටහිර සාහිත්‍යයේ පියා" ලෙස හඳුන්වනු ලැබුවේ ඔහුට පසුව ඇති සෑම කතුවරයකුටම පාහේ ඇති කළ බලපෑම නිසාය. ජෙෆ්ෆ්රි චවුසර්ගේ සිට තෝමස් ජෙෆර්සන් දක්වා විශිෂ්ට කතුවරුන් හා කාව්‍යකරුවන් හෝමර්ගේ ඇදහිය නොහැකි බලපෑම ගැන කතා කොට ඇත.හෝමර්ගේ තේමාවන් සහ දෙබස් ග්‍රීක නාට්‍යයේ වර්ධනයට බලපෑ අතර බොහෝ නාට්‍ය රචකයන්ට ඔහුගේ ආභාෂය ලැබුනේය. සමස්තයක් ලෙස සලකා බැලීමේදී බටහිර සංස්කෘතිය හා සාහිත්‍යය කෙරෙහි හෝමර්ගේ විසින් ඇති කර ඇති බලපෑම අති විශාලය. පොදුවේ ග්‍රීක පුරාවෘත්ත බටහිර සාහිත්‍යයට හා කලාවට විශාල බලපෑමක් ඇති කලේය.

හෝමර් ලෝකය පිළිබඳ අද්විතීය හා ගැඹුරු දෘෂ්ටියක් මූර්තිමත් කලේය. මරණය සහ මරණින් මතු ජීවිතය පිලිබඳව පිලිබඳව හෝමර් සඳහන් කරයි. වීර කාව්‍ය ලෝකයේ, මරණයේ බරපතලකම අත්විඳිය හැක්කේ මිනිසුන්ට පමණි. බොහෝ හොමරික් වීරයෝ මරණින් පසු ඔලිම්පස් හි ප්‍රීතිමත් ස්ථානයක් වන එලිසියම් වෙත යති. අහස යනු දෙවිවරුන් වාසය කරන ස්ථානයක් වන අතර, ස්වර්ගයේ ස්ථානයක් ලබා ගත හැක්කේ වඩාත්ම තෝරාගත් මනුෂ්‍යයන්ට පමණි. එවැනි අවස්ථාවලදී ඔවුන් දිව්‍යමය, අමරණීය බවට පත් වේ. මරණයෙන් පසු බොහෝ මනුෂ්‍යයන් පාතාලයට බැස යන අතර, පාතාලය යනු සියළුම මනුෂ්‍ය වර්ගයා සඳහා පොදු ස්ථානයකි. ටාටරස් නමින් හැඳින්වෙන පාතාල ලෝකය  නිරයට සමාන්තරයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. එහිදී දෙවිවරුන්ගේ අප්‍රසාදයට ලක්වූවන්ට දරුණු දඞුවම් ලැබේ. හෝමර්ගේ වීර කාව්‍යයන්හි, පාතාලය නිරූපණය කරන්නේ ජීවමාන මිනිසුන්ට ගමන් කළ හැකි ස්පර්ශ්‍ය ස්ථානයක් ලෙස ය. ඔඩිසි හි 11 වන පොතේ  පාතාල ලෝකය පිලිබඳ විස්තර ඇත. පාතාල ලෝකයේ වඩාත් පොදු නාමය වූයේ හේඩීස් ය. 

ඔඩිසි පවසන්නේ මරණය “මනුෂ්‍යයන්ගේ මාර්ගය බවයි. මරණය සියල්ලන්ටම පැමිණෙන බැවින්, හේඩීස් සියල්ලන්ගේම අවසාන ගමනාන්තය විය. හෝමර්ගේ කෘති මරණයෙන් පසු ආත්මය කුමක් වීද යන්න පිළිබඳ අදහස් කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේය. හෝමරික් වීර කාව්‍යයන් සමකාලීන ග්‍රීකයන්ගේ ආගමික විශ්වාසයන්ට බෙහෙවින් බලපා ඇති අතර, මළවුන් පිළිබඳ ඔවුන්ගේ අදහස්, වීර වන්දනාවන්හි ව්‍යාප්තිය සහ ඔවුන්ගේ සුසාන ක්‍රම කෙරෙහි බලපා තිබේ. 

ඔඩිසි හි හෝමර්ගේ ලෝකය විශාලය.  ඔඩිසි, එවකට දන්නා (සහ නොදන්නා) ලෝකයේ බොහෝ දේ ආවරණය කරයි. මෙම කාව්‍යයේ විශ්වය සහ එය වටහා ගන්නා අත්දැකීම් පරාසය" පුළුල් කරයි. ඔහුගේ වීර කාව්‍යයෙන් දැක්වෙන්නේ මිනිසුන්, ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන් සහ අතීතය සිහිපත් කළ හැකි ආකාරය, අනුස්මරණය කළ හැකි ආකාරයයි. හෝමර්ගේ විශිෂ්ට කවි පසුකාලීන සම්භාව්‍ය ග්‍රීකයන් සඳහා ආගමික ලියවිලි නොව අත්තිවාරම් කලා කෘති ලෙස පැවතුනි. ගුණවත්කම සහ ගෞරවය යනු වීර කාව්‍යයන්ගේ කේන්ද්‍රීය අභිලාෂයන් ය. ගෞරවය “පුරාණ ග්‍රීසියේ වඩාත්ම පුනරාවර්තනය වූ සංස්කෘතික හා සදාචාරාත්මක වටිනාකම” යැයි  රිචඩ් හූකර් පවසයි

පසුකාලීනව වර්ජිල් “හෝමරික් අත්දැකීම රෝම අත්දැකීම්වල කොටසක් බවට පත්කිරීමට උනන්දු විය. වර්ජිල් හෝමර්ගේ වීර කාව්‍යයන් තේරුම් ගත් අතර, ඔහුට ඔඩිසි සහ  ඉලියඩ් යන  කාව්‍ය  ඔහුගේ ඇනයිඩ් කාව්‍ය තුලට ඇතුළත් කිරීමට අවශ්‍ය විය. හෝමර්ගේ වීර කාව්‍ය දෙකෙහිම බොහෝ චරිත අනුකරණය ඇනයිඩ් කාව්‍ය තුල දක්නට ලැබේ.  හෝමර්ගේ සහ ඔහුගේ වීර කාව්‍යයන්ගේ බලපෑම සියවස් ගණනාවක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය අදටත් ප්‍රබල බලවේගයක් ලෙස පවතී. ඔහුගේ වීර කාව්‍යවල අන්තර්ගතය, අදහස් හා ශෛලිය සොක්‍රටීස්, ඇරිස්ටෝටල් සහ ප්ලේටෝගේ යුගයේ ග්‍රීක අධ්‍යාපනයේ අඩිතාලම වූ අතර විලියම් ෂේක්ස්පියර් ඇතුළු බටහිර සාහිත්‍ය කෘතිවලට බලපෑම් කලේය.ඩැන්ටේ, මිගෙල් ඩි සර්වන්ටෙස්, ජෝශප් කොන්රාඩ්, ජේම්ස් ජොයිස් සහ එල්. ෆ්‍රෑන්ක් බෝම් ඇතුළු ඔහුගේ ඊළඟ පරම්පරාවේ කවියන්ට ඔහුගේ ද ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි බලපෑම් ඇති විය.

පුරාණ ග්‍රීක දෙවිවරුන් සමරන ද ඉලියඩ්, ඔඩිසි සහ “හෝමරික් ගීතිකා” කවි වල කර්තෘත්වය ආරෝපණය කළ හෝමර් නම් තනි පුද්ගලයෙක් වරෙක සිටි බවට අප උපකල්පනය කරමු. හෝමර් යනු තනි පුද්ගලයෙකු හෝ පුද්ගලයන් කිහිප දෙනෙකුද යන්න පිලිබඳව විවාදයක් ඇති බවද  අප පිලිගන්නෙමු. ග්‍රීක සාහිත්‍යයට අඩිතාලම දැමූ මහා වීර කාව්‍යයන් දෙක වන ‘ද ඉලියඩ්’ සහ ‘ඔඩිසි’ සාමූහිකව හෝමර් ලෙස හැඳින්වෙන කවි-ගායක කණ්ඩායමකගේ කෘති විය හැකිය. එහෙත් කාලයත් සමඟ  හෝමර්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය  අඩු වී නැත.  හෝමර්ව ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි හි කතුවරයා ලෙස අප පිළිගත්තත් ප්‍රතික්ෂේප කළත්, ඔහුගේ නම මෙම කලාකෘති සමඟ නොනවත්වා සම්බන්ධ වී ඇති අතර වෙනත් ආකාරයකින් ඔප්පු කිරීම සඳහා නව, නිශ්චිත සාක්ෂි සොයා ගන්නා හෝමර් ගේ නම පවතිනු ඇත. 

හෝමර් ග්‍රීක ශිෂ්ටාචාරයේ ප්‍රමුඛ සංස්කෘතික වීරයාය. හෝමර්ගේ කෘති ඔහුට සදාකාලික උපහාරයකි. වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ, ඉලියඩ් සහ ඔඩිසි යනු සෑම භාෂාවකම කවියන් විසින්ම මනින ලද ප්‍රමිතීන් ය. හෝමර්ට මිනිස් ස්වභාවය පිළිබඳ සියළුම අංශයන්හි අවබෝධයක් තිබුනේය. හෝමර් මානව පරිකල්පනය සහස්‍ර දෙකහමාරකට වැඩි කාලයක් පෝෂණය කර ඇති අතර, ප්ලේටෝ සිට වර්ජිල් දක්වා, ඇලෙක්සැන්ඩර් පෝප් ගේ සිට  ජොයිස් දක්වා, ඩැන්ටේ සිට වුල්ෆ්ගැඞ් පීටර්සන් දක්වා සියල්ලන්ටම  සුවිසල් බලපෑමක් කොට ඇත.මනුෂ්‍යත්වය කිසි විටෙකත් හෝමර් සමඟ කටයුතු කිරීම නතර කළේ නැත.   


Works Cited


  1. Croally, N. T. (1994). Euripidean Polemic: The Trojan Women and the Function of Tragedy. Cambridge, UK: Cambridge University Press.  
  2. Dalby, Andrew. (2006). Rediscovering Homer. Inside the Origins of the Epic. New York and London: W.W. Norton & Company.  
  3. Dougherty, C. 2001). The Raft of Odysseus: The Ethnographic Imagination of Homer’s Odyssey. New York and Oxford: Oxford University Press
  4. Foley, J.M.(2007).  'Reading' Homer through Oral Tradition, College Literature, Vol. 34, No. 2.
  5. Ford, Andrew. (1992). The Poetry of the Past. Ithaca: Cornell University Press.    
  6. Gottschall, Jonathan. (2008). The Rape of Troy: Evolution, Violence, and the World of Homer. Cambridge: Cambridge University Press.
  7. Griffin, Jasper. (1980). Homer on Life and Death. Oxford: Clarendon Press.   
  8. Homer (1992). The Odyssey (R. Fitzgerald, Trans.). New York, NY: Everyman’s Library/Alfred A. Knopf  
  9. Homer. (2000). The Essential Homer: Selections from the Iliad and Odyssey. (S. Lombardo, Trans.). Indianapolis, IN: Hackett Publishing Company.
  10. Malkin, I. (1998). The Returns of Odysseus: Colonization and Ethnicity. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
  11. West, M.L. (1999). The Invention of Homer . The Classical Quarterly, New Series, Vol. 49, No. 2 

Sunday, June 21, 2020

යථාර්ථවාදී මනෝවිද්‍යාත්මක නවකතාවේ පුරෝගාමියා - ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි


වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

ෆියෝඩර් මිහයිලොවිච් දොස්තයෙව්ස්කි විශ්වීය ගෞරවයට පාත්‍ර වූවකි. නවකතාකරුවෙකු, මාධ්‍යවේදියෙකු හා කෙටිකතා රචකයෙකු වන දොස්තොයෙව්ස්කිගේ කෘති රුසියානු ජාතිකයින් අතර පමණක් නොව, ලෝක සාහිත්‍යය තුළ ද ප්‍රචලිතය. දොස්තයෙව්ස්කි මනෝවිද්‍යාත්මක යථාර්ථවාදය කෙරෙහි උනන්දුවක්  දැක්වීය. දොස්තයෙව්ස්කි යථාර්ථවාදී මනෝවිද්‍යාත්මක නවකතාවේ පුරෝගාමියාය. දොස්තයෙව්ස්කි ගේ නවකතා මානව මනෝ විද්‍යාව ගවේෂණය කරන අතර විවිධ දාර්ශනික හා ආගමික තේමාවන් සමඟ සම්බන්ධ වේ. බොහෝ සාහිත්‍ය විචාරකයින් ඔහුව ලෝක සාහිත්‍යයේ ශ්‍රේෂඨතම මනෝවිද්‍යාත්මක නවකතාකරුවෙකු ලෙස සලකයි. ඔහුගේ  ප්‍රබන්ධ රුසියානු සමාජයේ ආන්තිකකරණය වූ කොටස් කෙරෙහි අවධානය යොමු කලේය. එසේම ඔහු 19 වන සියවසේ රුසියානු ජනතාවගේ සමාජ යථාර්ථයන් නිවැරදිව නිරූපණය කලේය. පීටර්ස්බර්ග් විචාරකයින් විසින් “නව ගොගොල්” ලෙස ඔහුව හඳුන්වන ලදි. වර්ජිනියා වුල්ෆ් පැවසූ අන්දමට  ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි ට වඩා බලවත් එකම කතුවරයා ෂේක්ස්පියර් ය. ෆ්‍රෙඩ්රික් නීට්ෂේ දොස්තයෙව්ස්කි ඔහුගේ ජීවිතයේ ප්‍රීතිමත්ම සොයාගැනීම්වලින් එකක් ලෙස සඳහන් කළේය. අදටත් බටහිර ලෝකය වඩාත් ගැඹුරින් කියවන ලේඛකයා ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිය.    

දොස්තයෙව්ස්කිගේ ලිවීමේ එක් ප්‍රධාන අංගයක් වන්නේ පුද්ගලයෙකුගේ මානසික සෞඛ්‍යයේ සංකීර්ණතා නිරූපණය කිරීමට ඔහු බිය නොවීමයි. ඔහු තම ලිවීම් ඉදිරිපත් කරන්නේ මනෝ විද්‍යාව අද්විතීය විනයක් දක්වා වර්ධනය නොවූ කාල පරිච්ඡේදයක් තුළ (19 වන සියවසේ මැද භාගයේ සිට අග භාගය දක්වා) වීම සුවිශේෂ කරුණකි. ෆ්‍රොයිඩ්ගේ ප්‍රධාන න්‍යායන් දොස්තයෙව්ස්කිගේ සාහිත්‍යයේ චරිත සහ තේමාවන් විශ්ලේෂණය කිරීමට සහ තේරුම් ගැනීමට භාවිතා කළ හැකිය, නූතන මනෝ විද්‍යාවේ නිර්මාතෘවරයා ලෙස සැලකිය යුත්තේ දොස්තොයෙව්ස්කි බව සමහර විද්වතුන් ගේ මතයයි. මිනිස් භව්‍යත්ත්වය විවිධාකාරයෙන් ඔහු  ප්‍රබල හා මනාව නිරූපණය කර ඇති අතර මානව ස්වභාවය පිළිබඳ ඔහුගේ ගැඹුරු දාර්ශනික, මානසික හා ආගමික අවබෝධය ඔහුගේ ශෛලියට ආවේණික වේ. ඔහුගේ නවකතා මනෝ විශ්ලේෂණය සහ දර්ශනවාදය ඇතුළු 20 වන සියවසේ චින්තනයේ වර්ධනයන් වලට බලපෑම් කළේය.       

රුසියානු සමාජය රැඩිකල් ලෙස වෙනස් කළ යුතු යැයි ඔහු විශ්වාස කලේය. මෙම අදහසින් දොස්තයෙව්ස්කිගේ ජනතාවාදී න්‍යායන් බිහි විය. මානසික සහ ශාරීරික දුක් වේදනා තුළින් දොස්තයෙව්ස්කි හට නැවුම් මාවතක් සොයා ගැනීමට හැකි විය.  දොස්තයෙව්ස්කිගේ ලෝකය ගැඹුරින් පුද්ගලීකරණය කර ඇත.  ඔහු තමා ජීවත් වූ සමාජයේ අගතීන් නිර්දය ලෙස හෙළි කලේය.    දොස්තයෙව්ස්කිගේ වඩාත් පැහැදිලි ලක්ෂණයක් වන්නේ ඔහුගේ ද්විත්වවාදයයි. ඔහුගේ ද්විත්වවාදය ජීවිත කාලය පුරාම ඔහුට නිරාකරණය කරගත නොහැකි විය.  ප්‍රතිවිරෝධතා හා ජීවිතයේ දෙබිඩි බව සහ ඔහුගේම චරිතයේ ප්‍රතිවිරෝධතා සහ ද්විත්වවාදය සමඟ කටයුතු කිරීමේ ගැටලුව දොස්තයෙව්ස්කි හට තිබුනේය. ඔහු ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ ඇති අවිහිංසාව අගය කලේය. ඒ සමගම දොස්තයෙව්ස්කි  පවසන්නේ, ගුණධර්ම මත පදනම් වූ තර්ක මගින් ප්‍රචණ්ඩත්වය සාධාරණීකරණය කළ හැකි බවයි.      

ෆියෝඩර් මිහයිලොවිච් දොස්තයෙව්ස්කි  1821 දී උපත ලැබූ අතර හැදී වැඩුණේ මොස්කව් නගරයට ආසන්නයේය. විශ්‍රාමික හමුදා ශල්‍ය වෛද්‍යවරයකු වන දොස්තයෙව්ස්කිගේ පියා මොස්කව්හි දුප්පතුන් සඳහා වූ මැරින්ස්කි රෝහලේ වෛද්‍යවරයකු ලෙස සේවය කලේය. ඔහුගේ පියා ඔහුගේ පවුල පීතෘමූලික ලෙස සංවිධානය කළ අතර ඔහු තද පාලකයෙකු විය. දොස්තයෙව්ස්කි තම පියාට වඩා තම මවට සමීප වූ බව පෙනේ.  ඔහුගේ මව ළමා දොස්තයෙව්ස්කිටවයස අවුරුදු හතරේදී කියවීමට හා ලිවීමට ඉගැන්වීමට බයිබලය භාවිතා කළාය. සාහිත්‍යය කෙරෙහි ඔහුගේ ජීවිත කාලය පුරාම පැවති භක්තිය වර්ධනය වූයේ ඔහුගේ දෙමව්පියන් ඔහුට කුඩා කාලයේ දී ලබා දුන් පදනමෙනි.     

කුඩා කාලයේ දී සිට දොස්තයෙව්ස්කි රොමැන්ටික හා ගොතික් ප්‍රබන්ධ වෙත ඇදී ගියේය. ඔහුගේ දෙමව්පියන් සාහිත්‍යයට ඇති ඇල්ම ඔහු තුල බෙහෙවින් පෝෂණය අතර දෙමව්පියන්ගේ රාත්‍රී කියවීම් මගින් ඔහුගේ පරිකල්පනය පළල් වූ  බව දොස්තයෙව්ස්කි  වාර්තා කරයි.  ඔහුගේ මව 1837 දී ක්‍ෂය රෝගයෙන් මියගියාය. පුෂ්කින්ගේ මරණය ඔහුගේ මවගේ මරණයට වඩා ඔහු කම්පනයට පත් කල බව ඔහු පසුකාලයක ලිවීය.
  
දොස්තොයෙව්ස්කිගේ පියා දැඩි ආගම්වාදියෙකු වූ අතර ඔහුව ප්‍රංශ බෝඩිම් පාසලකටත් පසුව චර්මාක් බෝඩින් පාසලටත් යැවීය. වයස අවුරුදු 17 දී දොස්තයෙව්ස්කි ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග්හි හමුදා ඉංජිනේරු ඇකඩමියට යවන ලද නමුත් ඔහු එහි ගත කළ වසර පහ තුළ (1838–43) පුෂ්කින්, ෂිලර්, ෂේක්ස්පියර් සහ බල්සාක් වැනි ප්‍රියතම කතුවරුන්  ගේ  පොත් කියවීමට ඔහු වැඩි උනන්දුවක් දැක්වීය. උපාධිය ලැබීමෙන් පසු ඔහු ඉංජිනේරු බලකායේ කෙටුම්පත් ශිල්පියෙකු ලෙස වැඩ කළ නමුත් වැඩි කල් නොගොස් පූර්ණකාලීනව ලිවීම සඳහා රැකියාවෙන් ඉල්ලා අස්විය.    

ඔහු රහසිගත දේශපාලනයට ප්‍රිය කලේය. 1847 දී දොස්තයෙව්ස්කි  විප්ලවය සහ නීති විරෝධී ප්‍රචාරය සඳහා කැප වූ සම්බන්ධ රහසිගත පෙට්‍රෂෙව්ස්කි කණ්ඩායමට සම්බන්ධ විය. 1849 අප්‍රියෙල් 23 වන දින ඔහු සහ පෙට්‍රෂෙව්ස්කි කවයේ සෙසු සාමාජිකයින් අත්ඩංගුවට ගනු ලැබීය. කඩාකප්පල්කාරී ප්‍රචාරයන් බෙදා හැරීමට සැලසුම් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඔවුන් වැරදිකරුවන් වූ අතර වෙඩි තැබීම් මගින් මරණ දණ්ඩනය නියම කරන ලදී.  එහෙත් අවසාන මොහොතේදී ඔහුට අභයදානය ලැබුනේය.  (දොස්තයෙව්ස්කි ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග්හි සෙමියොනොව් පෙදෙසේ මළුවට ගෙන යන ලද අතර, කණුවකට බැඳ, සිටියේය. වෙඩි තැබීම සඳහා සඳහා නියෝගය ලබා දී ඇත. දොස්තයෙව්ස්කි රුසියානු ඕතඩොක්ස් පල්ලියක දිදුලන ගෝලාකාර  ආකෘතිය දෙස නෙත් යොමු කොට උණ්ඩය එනතෙක් බලා සිටියේය. නමුත් වෙඩි හ​ඞ වෙනුවට ඔහුට ඇසුණේ බෙර හඞකි.  සාර් රජු විසින් මරණ දණ්ඩනය ඉවත් කර ඇති බවත්, කුමන්ත්‍රණකරුවන්ට සිර දඞුවම් නියම වන බවත්  පණිවිඩකරුවා කීවේය )  එහෙත් මරණීය භීතිය ඔහුට ඉතා තදින් දැනුනේය. එක් සිරකරුවෙකු වූ ග්‍රිගෝරෙව් උමතුභාවයට පත් විය. මෙම ක්‍ෂිතිමය සිදුවීම ඔහුට ජීවිත කාලය පුරාවටම බලපෑවේය. ඔහුගේ නවකතාවල චරිත මරණීය දණ්ඩනය කරා ළඟා වන මිනිසෙකුගේ මනසෙහි තත්වය විග්‍රහ කරයි.      

දොස්තයෙව්ස්කි සිය පෞද්ගලික ජීවිත කාලය පුරාම අත්විඳින ශාරීරික හා මානසික දුක් වේදනා ඔහුගේ කෘති තුළින් පිළිබිඹු විය. ඇතැම් මනෝ විද්වතුන් දොස්තයෙව්ස්කි තුල පශ්චාත් වියසන ක්ලමථ අක්‍රමතාවයේ (PTSD) ලක්‍ෂණ තිබුනේද යන්න පිලිබඳව විවාද කරති. පෙනී යන පරිදි දොස්තයෙව්ස්කි තුල පශ්චාත් වියසන ක්ලමථ අක්‍රමතාවයේ ලක්‍ෂණ තිබුනේය. ඔහුගේ චිතාවේගීය අස්මබරතාව , ව්‍යාධි ලෙස සූදුවට ඇබ්බැහි වීම (Pathological Gambling)  හැඟීම් නිර්වින්දනය (emotional numbing)  මෙන්ම විඝටන ආබාධයක් (Dissociative Disorder) ලෙස මතුවූ අපස්මාරය මෙම කරුණ සනාත කිරීම සඳහා පෙන්වා දිය හැකිය.    

මරණ දඞුවමින් නිදහස් වීමෙන් පසු ඔහු සයිබීරියාවේ ඔම්ස්ක් හි කැටෝර්ගා බන්ධනාගාරය වෙත ගෙන යන ලදි. 1849 දී, වයස අවුරුදු 28 දී, ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි සයිබීරියාවේ සිරකරුවෙකු විය.  සිරගෙදරදී දොස්තයෙව්ස්කි මුහුණ දුන්  තත්වයන් කොතරම් ප්‍රචණ්ඩකාරී හා අසාමාන්‍යද යත්, එම පීඩනය ඔහුගේ මනස ගැඹුරින් වෙනස් කළේය. එම අත්දැකීම තුළින් ඔහු පසුව පැවසුවේ, ඔහු නව අධ්‍යාත්මික තත්වයකට නැවත නැඟිටුවනු ලැබූ බවයි. ඔහු සිර කඳවුරේ  වසර හතරක් ගත කළ අතර එහිදී සිරකරුවන් ගේ විඳවීම සහ රැකවලුන් ගේ කෘරත්වය දුටුවේය. බන්ධනාගාර කඳවුරු සාහිත්‍යයේ  ප්‍රබල කෘතියක් වන මළවුන්ගේ නිවස The House of the Dead / Notes From the House of the Dead”දොස්තයෙව්ස්කි සැබවින්ම දුටු භීෂණය විස්තර කරයි.      

මළවුන්ගේ නිවස නොහොත්  "ද හවුස් ඔෆ් ද ඩෙඩ්"  යනු දොස්තයෙව්ස්කි ගේ සයිබීරියාවේ දණ්ඩනීය කාලය පිළිබඳ අත්දැකීම්  වාර්තාවකි. ටෝල්ස්ටෝයි එය දොස්තයෙව්ස්කිගේ විශිෂ්ටතම කෘතිය ලෙස සැලකීය. මෙම පොත අඛණ්ඩ කතාවක් ලෙස නොව “තේමා"” විසින් සංවිධානය කරන ලද කරුණු, සිදුවීම් සහ දාර්ශනික සාකච්ඡාවල එකතුවකි. ඔහු  මිනිස් ගෞරවය අවමානයට ලක් කරවමින් සැලකූ සිරකරුවන් ගේ ශාරීරික හා මානසික දුක් වේදනා නිර්දය ලෙස විස්තර කරයි .  එසේම රැකවලුන් ගේ දුෂ්ටකම හා පරිහානිය, ඔවුන්ගේ භීෂණය පෙන්වා දෙයි.  මළවුන්ගේ නිවස එක් මිනිසෙකුගේ අධ්‍යාත්මික හා සදාචාරාත්මක මරණය සහ ඔහුගේ ක්‍රමික පුනර්ජීවනයේ ආශ්චර්‍යය විස්තර කරන ප්‍රබල නවකතාවකි. සියල්ලටත් වඩා, මළවුන්ගේ නිවස පැහැදිලි කරන්නේ, අපව මනුෂ්‍යයන් බවට පත් කරන්නේ පුද්ගල නිදහසේ අවශ්‍යතාවය බවයි. ආත්මාර්ථකාමිත්වයෙන් හා නපුරු ක්‍රියාවන්ගෙන් පිරුණු ලෝකයක දිව්‍ය හා මානව යහපත්කම සෙවීම ඔහුගේ වෑයම විය.     

සොල්සෙනිට්සින්ගේ ගුලාග් ආකිපිපෙලාගෝ පැමිණීමට බොහෝ කලකට පෙර ස්ලාවික් සිරකඳවුරු වල බිහිසුණු චිත්‍රය දොස්තයෙව්ස්කිගේ සටහන් මළවුන්ගේ නිවසෙන් තුලින් ලැබුණි. එය සයිබීරියානු සිර කඳවුරුවල ඇති කෲර තත්වයන් පිළිබඳ ප්‍රබල විස්තරයකි. 1861 දී ප්‍රථම වරට ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද මෙම නවකතාව දේශපාලන සිරකරුවෙකු ලෙස දොස්තයෙව්ස්කිගේ අත්දැකීම් මත පදනම් විය.      

මෙම නවකතාවේ කථිකයා වන ඇලෙක්සැන්ඩර් පෙට්‍රොවිච් ගෝරියන්චිකොව් තම බිරිඳ ඝාතනය කිරීම නිසා දස වසරක සිරදඞුවමක් සඳහා සයිබීරියාවට යවන ලද සිරකරුවෙකි. දොස්තයෙව්ස්කි, සිරකරුවන් ගේ ශාරීරික හා මානසික පීඩාවන්, දඩබ්බරකම හා පරිහානිය නිර්දය ලෙස විස්තර කරයි. සිරගෙදර බිත්ති ඇතුළත ඕනෑම තැනක ජීවිතය පිළිබඳ සත්‍ය පාඩම් ඉගෙන ගත හැකි බව  දොස්තයෙව්ස්කි පෙන්වා දෙයි. සිරකරුවෝ නිරන්තරයෙන් රණ්ඩු වෙති, එකිනෙකාගෙන් සොරකම් කරති. එසේම විවිධ අපචාරයන් කරති. තවද බන්ධනාගාරයට වොඩ්කා හොර රහසේ ගෙන යන ක්‍රියාවලිය විස්තරාත්මකව සාකච්ඡා කිරීමට කථකයා කරුණු ඉදිරිපත් කරයි.    බන්ධනාගාරය තුළ විවිධාකාරයේ අපේක්‍ෂා භංගත්වයන් පවතියි. සිරකරුවෝ ඔවුන්ගේ දුක් සැඟවීමට උත්සාහ කරති. මරණ මංචකයේ සිටින මිනිසෙකුගෙන් පවා කිසි විටෙකත් ඉවත් නොකරන ලද විලංගු වල අර්ථ විරහිත කෘරත්වය තේරුම් ගැනීමට කථිකයා වෙහෙසෙයි. යුදෙව් රැඳවියෙකු වන යෙසායා ෆොමිච් ගේ උමතු ආගමික ජීවන රටාව බන්ධනාගාරය තුළ යම් කලබලයක් ඇති කරන අතර ඔහුගේ විශ්වාසයන් හා චාරිත්‍ර වාරිත්‍රවලින් මිනිසුන් බොහෝ විට විනෝදයට පත් වේ. ඉතා කෘර තත්වයන් යටතේ වූවද සමහරක් විට හාස්‍යය නොනැසී පවතින බව කරුවරයා පෙන්වා දෙයි.  ලුතිනන් ෂෙරෙබියාට්නිකොව් සිරකරුවන්ට කුරිරු ලෙස දඞුවම් කරන්නෙකි. එසේම එමගින් තෘප්තියක් ලබා ගන්නෙකි. සිරකරුවන්ට ලැබෙන පහරවල් වලින් දැනෙන වේදනාව පිළිබඳව දොස්තොයෙව්ස්කි ගැඹුරු ලෙස තැවෙයි. මිනිසුන් එකිනෙකාට දඞුවම් කිරීමට ඉඩ දී ඇති සමාජයක් වහාම දූෂිත වන බව දොස්තොයෙව්ස්කි පවසයි. එසේම හෘද සාක්‍ෂියේ සුළු වෙනසක් නොමැතිව මිනීමැරුම් කිරීමට මිනිසුන්ට ඇති හැකියාව ගැන ඔහු පුදුමයට පත් වේ.      

උනුසුම් නොකරන ලද දුර්ගන්ධ, මීයන් පිරි බැරැක්ක ,දිරා ගිය ලී ලෑලි ඇඳන්, කැරපොත්තන් සමඟ පිහිනන ගෝවා සුප් , බලහත්කාරයෙන් ශ්‍රමය ලබා ගැනීම , රැකවලුන් ගේ අඩන්තේට්ටම් සහ අපහාස මිනිසෙකුගේ අධ්‍යාත්මික හා සදාචාරාත්මක මරණය ඉක්මන් කල බව කතුවරයා පවසයි. එහෙත් දොස්තයෙව්ස්කිගේ ඇලෙක්සැන්ඩර් පෙට්‍රොවිච් ගෝරියන්චිකොව් චරිතය කිසි විටෙකත් මිනිස් ගුණාංග සහ මිනිසාගේ යහපත්කම කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය නැති කර නොගනී. පහත් අපරාධකරුවන් අතර පවා ශක්තිමත් හා සුන්දර පුද්ගලයන් සිටින බව ඔහු සොයා ගනී. සිර ගෙදර ගෝරියන්චිකොව්ට ඔහුගේ අතීතය විනිශ්චය කිරීමටත්, ඔහුගේ ලෞකික විශ්වාසයන් නැවත ඇගයීමටත්, අවසානයේදී ඔහුගේ ක්‍රිස්තියානි පුනර්ජීවනයට හේතු වූ ඉරණමට ආශීර්වාද කිරීමටත් බල කරයි. ඇලෙක්සැන්ඩර් පෙට්‍රොවිච් ගෝරියන්චිකොව් ගේ කතාව නිදහස පිළිබඳ ගැඹුරු භාවනාවකි. දොස්තයෙව්ස්කිගේ අවධානය යොමු වී ඇත්තේ වැටී සිටින මිනිසාගේ වේදනාකාරී නැවත නැඟිටීම කෙරෙහි වන අතර එය තනි පුද්ගල ආත්මයක් ලෙස මෙන්ම රුසියාවේ ජන ආත්මයේ ප්‍රතිමූර්තියකි. සිර අත්දැකීමෙන් පසු දොස්තයෙව්ස්කි "මිනිසා ඕනෑම දෙයකට හුරුවිය හැකි සත්වයෙකි" යනුවෙන් ලිවීය.    

ඇමරිකානු පාඨකයන් ගේ  පරිකල්පනය ග්‍රහණය කර ගත් දොස්තයෙව්ස්කි ගේ පළමු කෘතිය වන්නේ ද හවුස් ඔෆ් ද ඩෙඩ් බව  මැකි බ්ලොෂ්ස්ටයින් ප්‍රකාශ කරයි.  මළවුන්ගේ නිවස කියවනු ලැබුවේ විදේශීය සයිබීරියාවේ සාර්වාදී බන්ධනාගාර පද්ධතිය දැඩි ලෙස විවේචනය කළ රුසියානු කතාවක් ලෙස පමණක් නොව, සෑම තැනකම සිටින රැඳවියන්ට අමානුෂික ලෙස සැලකීමට එරෙහි ප්‍රබල ප්‍රකාශයක් ලෙස ය. දොස්තයෙව්ස්කි  ඉතිහාසයේ ඉතාම ම්ලේච්ඡ සහ නීති විරෝධී බන්ධනාගාර පද්ධතියකට සාක්‍ෂි දැරුවේය. ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි මෙසේ ලිවීය: “යම්  සමාජයක ශිෂ්ටාචාරයේ ගුණාත්මකභාවය එහි බන්ධනාගාරවලට ඇතුළු වීමෙන් විනිශ්චය කළ හැකිය.”        
සයිබීරියාවේ සිර දඞුවමින් පසු ඔහුව වසර හයක් අනිවාර්ය හමුදා සේවයට පිටුවහල් කරනු ලැබීය. ඔහු වසර හතරක් සෙමීපාලටින්ස්ක් හි සොල්දාදුවෙකු ලෙස සේවය කළේය. දොස්තයෙව්ස්කි සයිබීරියානු පිටුවහල් කිරීමෙන් හා අනිවාර්‍ය යුද සේවයෙන් නිදහස්ව පැමිණෙන විට රුසියානු බුද්ධිමතුන්ගේ නව පරම්පරාව යුරෝපීය න්‍යායන් හා දර්ශනවාදයන් විසින් ග්‍රහණය කරගෙන තිබුණි.  ප්‍රංශ භෞතිකවාදය, ජර්මානු මානවවාදය සහ ඉංග්‍රීසි උපයෝගීතා වාදය එකට එකතු වී රුසියානු සංයෝජනයක් ලෙස “ nihilism”- (ශූන්‍යවාදය) පැතිරී තිබුණි. දොස්තයෙව්ස්කිගේ  nihilism පිළිබඳ අධිචෝදනාව ඔහුගේ  නවකතාව වන ඩිමන්ස් හි දක්වා ඇත. ප්‍රායෝගිකව විප්ලවය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද යන්න තේරුම් නොගෙන විප්ලවවාදී අදහස් සමඟ සෙල්ලම් කරන ඉහළ මනසක් ඇති බුද්ධිමතුන්  ,මුළා වූ විප්ලවවාදීන් පිලිබඳව ඩීමන්ස් නවකතාව සාකච්චා කරයි.    

නිදහස ලැබීමෙන් පසුව දොස්තයෙව්ස්කි ජනමාධ්‍යවේදියෙකු ලෙස කටයුතු කළ අතර, ඔහුගේම සඟරා කිහිපයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. සිරගෙදර සහ හමුදාවේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ අත්දැකීම් හේතුවෙන් ඔහුගේ දේශපාලන හා ආගමික විශ්වාසයන්හි විශාල වෙනස්කම් සිදුවිය.    

දොස්තයෙව්ස්කිට ප්ලේටෝ පුෂ්කින්, ගොගොල්, ඔගස්ටින්,  වෝල්ටර් ස්කොට් , හොනොරේ ඩි බල්සාක් ෂේක්ස්පියර්, ඩිකන්ස්,  ලර්මොන්ටොව්, හියුගෝ, එඩ්ගා ඇලන් පෝ, , සර්වන්ටෙස්, හර්සන්, කාන්ට්, බෙලින්ස්කි, හේගල්, ෂිලර්, සොලොවියොව්, බකුනින්, වැලි, හියුගෝ සහ ඊ. ටී. ඒ. හොෆ්මන් යන දාර්ශනිකයන් සහ කතුවරුන් ගේ බලපෑම තිබුණි. දොස්තයෙව්ස්කි විසින් ඩිකන්ස්ගේ කෘතිවල ආත්මය හා ශෛලිය නිර්මාණාත්මකව උකහා ගත්තේය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ අධ්‍යාත්මික සගයකු ලෙස ඩිකන්ස් රුසියානු ලේඛකයාගේ සාහිත්‍ය පරිකල්පනය වර්ධනය කිරීමේදී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. ඩිකන්ස්ගේ නවකතාවලට සමාන තේමාවන් දොස්තයෙව්ස්කිගේ සමහර කෘතිවල පිළිබිඹු වේ. පසුකාලීනව ඔහු කළ බොහෝ ප්‍රසිද්ධ කෘතිවලට බයිබලය බෙහෙවින් බලපා ඇත.     

දොස්තයෙව්ස්කිගේ නවකතා මිනිසාගේ පරිසරය පිළිබඳ  තේමාව කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. ඔහුගේ නවකතා “මානව මනෝ විද්‍යාවේ සැඟවුණු ගැඹුරට විනිවිද යාමේ සහ මිනිසාගේ අභ්‍යන්තර ලෝකයේ ස්වභාවය සහ අන්තර්ගතය සඟවන විවිධ ආකාරයේ වැස්ම සහ වෙස් මුහුණු ඉරා දැමීමේ මාධ්‍යයක්” ලෙස දැකිය හැකිය. . දොස්තයෙව්ස්කිගේ දෘෂ්ටිවාදය, බටහිර ක්‍රිස්තියානි හා ජාතිකවාදී චින්තනයෙන් වෙන් කළ නොහැකිය.    

දොස්තොයෙව්ස්කි සිය පළමු නවකතාව වන බියද්නෙයි ලූදි  ( දුප්පත් ජනයා) 1845 මැයි මාසයේදී සම්පූර්ණ කළේය. බියද්නෙයි ලූදි  දරිද්‍රතාවෙන් පෙලෙන  ලිපිකරුවෙකු වන මාකාර් දේව්‍ෂ්කින්  දුප්පත් තරුණියක් වන වර්වරා ඩොබ්‍රොසියොලෝවා අතර සබඳතාව හෙලි කරයි. මෙම නවකතාව දුප්පත්කම සහ දුප්පතුන් සහ පොහොසතුන් අතර ඇති සම්බන්ධය, සාහිත්‍ය ස්වාභාවිකත්වයේ පොදු තේමාවන් ගවේෂණය කරයි. නවකතාව දරිද්‍රතාවයේ මනෝවිද්‍යාත්මක  බලපෑම් පිළිබඳ විස්තර සඳහා කැපී පෙනේ. හිම කබාය ලිවීමේදී නිකොලායි ගොගොල් භාවිතා කළ ශිල්පීය ක්‍රම දොස්තයෙව්ස්කි මෙහිදී යොදා ගත්තේය. එය  පළමු රුසියානු “සමාජ නවකතාව” ලෙස සැලකේ.    

සමකාලීන විචාරකයෝ බියද්නෙයි ලූදි  හි මානුෂීය තේමාවන් අගය කළහ. එය රුසියාවේ පළමු "සමාජ නවකතාව" ලෙස විසාරියන් බෙලින්ස්කි හැඳින්වූ අතර ඇලෙක්සැන්ඩර් හර්සන් එය ප්‍රධාන සමාජවාදී කෘතියක් ලෙස නම් කලේය. 19 වන ශතවර්‍ෂයේ ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග්හි දුප්පතුන්ගේ ජීවිත වල ඛේදවාචකය මෙම නවකතාව ඔස්සේ සාකච්ඡා කෙරේ. පීටර්ස්බර්ග්හි මුඩුක්කු නිවාසවල ජීවන තත්වය ලන්ඩනයේ දුප්පතුන් පිළිබඳ ඩිකන්ස්ගේ විස්තරයට සමානය. දොස්තයෙව්ස්කි යථාර්ථවාදය යොදාගත්තේ ඔහුගේ චරිතවල මනෝ විද්‍යාව ගවේෂණය කිරීමට සහ දරිද්‍රතාවයට හේතු වන සැබෑ සමාජ ආර්ථික යාන්ත්‍රණයන් නිරූපණය කිරීමට ය. ඔහු මිනිසාගේ අභ්‍යන්තර හැඟීම්වල මානසික සංකීර්ණතා සහ මනසෙහි සංකීර්ණ ක්‍රියාකාරිත්වය පිළිබඳව ගැඹුරින් විමසා බැලුවේය.    

දොස්තොයෙව්ස්කි  ගේ මිතුරෙකු වූ  දිමිත්‍රි ග්‍රිගෝරොවිච්බි, බියද්නෙයි ලූදි  ( දුප්පත් ජනයා) අත් පිටපත කවියෙකු වූ නිකොලායි නෙක්රාසොව් වෙත ගෙන ගිය අතර  නෙක්රාසොව් එය අගය කලේය. මෙම අත් පිටපත කියවූ  සුප්‍රසිද්ධ සාහිත්‍ය විචාරකයෙකු වූ  විසරියන් බෙලින්ස්කි  එය රුසියාවේ පළමු "සමාජ නවකතාව" ලෙස නම් කළේය.  විචාරකයින් සහ ලේඛකයින් වන විසාරියන් බෙලින්ස්කි සහ නිකොලායි නෙක්රාසොව් තරුණ ලේඛකයා රුසියාවේ ‘ඊළඟ ගොගොල්’ ලෙස වර්ණනා කළහ. බෙලින්ස්කි සමඟ ඇති ඔහුගේ සම්බන්ධතාවය තුළින් ඔහු සමාජවාදයේ දර්ශනය පිළිබඳ දැනුම පුළුල් කළේය. කෙසේ වෙතත්, බෙලින්ස්කිගේ අදේවවාදය  දොස්තයෙව්ස්කිගේ රුසියානු ඕතඩොක්ස් විශ්වාසයන් සමඟ ගැටීම නිසා බෙලින්ස්කි සමඟ ඔහුගේ සම්බන්ධතාවය වඩ වඩාත් හීන විය . දොස්තයෙව්ස්කි අවසානයේදී බෙලින්ස්කි සමඟ වෙන් විය.    
දොස්තයෙව්ස්කි  1862  දී කොලෝන්, බර්ලින්, ඩ්‍රෙස්ඩන්, වයිස්බැඩන්, බෙල්ජියම සහ පැරිස් යන රටවල සංචාරය කළේය. ලන්ඩනයේදී ඔහු හර්සන්ව මුණගැසී ක්‍රිස්ටල් මාළිගාවට ගියේය. ඔහු නිකොලායි ස්ට්‍රකොව් සමඟ ස්විට්සර්ලන්තය හරහා සහ ටියුරින්, ලිවෝර්නෝ සහ ෆ්ලෝරන්ස් ඇතුළු උතුරු ඉතාලි නගර කිහිපයක් හරහා ගමන් කළේය. බටහිරයන් රුසියානුවන්ට වඩා වෙනස් වන්නේ කෙසේදැයි නිරීක්ෂණය කිරීමට ඔහුට අවශ්‍ය විය. ඔහු යුරෝපය දුටුවේ  ව්‍යාපාරකරණය වූ ආත්මාර්ථකාමී ලෝකයක් ලෙසටය​.      

1866 වසරේදී ඔහු තම The Gambler නවකතාව පළ කලේය. දොස්තයෙව්ස්කි මෙම නවකතාව සම්පූර්ණ කළේ තම  ණය ගෙවීම සඳහා දැඩි කාල සීමාවක් යටතේ ය. නවකතාවෙන් කියවෙන්නේ ඇලෙක්සි ඉවානොවිච් නම් තරුණ ගුරුවරයෙකු ගැන ය. ඔහු  රුසියානු ජෙනරාල්වරයකු වෙනුවෙන් සේවය කරයි.   ඇලෙක්සි ඉවානොවිච් ව්‍යාධි ලෙස සූදුවට (pathological gambling )ඇබ්බැහි වී තිබේ. මෙම නවකතාවේ සඳහන් නගරය රුලෙටෙන්බර්ග් ලෙස හැඳින්වීමෙන්, දොස්තයෙව්ස්කි අවධාරනය කරන්නේ  සූදුවේ (සහ විශේෂයෙන් රූලට් ක්‍රීඩාව) කේන්ද්‍රීය වැදගත්කමයි. දොස්තයෙව්ස්කි රුලෙටෙන්බර්ග් හි විවිධ පැතිකඩ පෙන්වන අතර අමුත්තන් සහ සංචාරකයින් එක් රැස් වන ස්ථාන කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි: අලංකාර හෝටල්, කැසිනෝ, උද්‍යාන ඔහු වර්ණනා කරයි. රූලටන්බර්ග් පසුබිමෙහි සුවිශේෂී ලක්‍ෂණයක් වන්නේ එහි ජාත්‍යන්තර එනම් කොස්මොපොලිටන් ස්වභාවයයි.     

මෙම නවකතාවට අනුව ඇලෙක්සි ඉවානොවිච් සති දෙකකට පැරිසියේ ජර්මානු නිකේතනයක් වන රූලටන්බර්ග් වෙත පැමිණේ. ඇලෙක්සි කැසිනෝවට යන්නේ ජෙනරාල්ගේ   දියණිය වන පොලිනා   ඔහුට දෙන මුදල් වලිනි . ඉතා සුළු මුදලක් දිනා ගැනීමෙන් පසු, රූලටන්බර්ග් හි රැඳී සිටීම ඔහුගේ ජීවිතයට බරපතල ලෙස බලපානු ඇතැයි ඔහුට හැඟේ.ඇලෙක්සි බලාපොරොත්තු වන්නේ සූදුවෙන් ධනවත් වීමෙන් ඔහුට පොලිනා දිනා ගත හැකි බවයි. කැසිනෝ ශාලාවේදී ඇලෙක්සි සැලකිය යුතු ජයග්‍රහණ රැස් කරයි. ජයග්‍රහණ ලැබීමෙන් පසු තමා පිටවිය යුතු බව ඔහු තේරුම් ගත්තද, ඔහුගේ මනස පාලනයෙන් ගිලිහී යයි.  

රූලටන්බර්ග් කැසිනෝව දොස්තයෙව්ස්කි නිරූපණය කරන්නේ පෘථිවියේ නිරයක් ලෙසටය. සූදුවේ නියැලෙන සමූහයා  ඔවුන්ගේ වාසනාව වෙනස් කිරීමට මංමුලා සහගතව සිටිති.     මෙම නවකතාව  සූදුවට ඇබ්බැහි වූ ඇලෙක්සි ඉවානොවිච් පිලිබඳව වූවද එම නවකතාවෙන් කතුවරයා තමන් ගේ ඇබ්බැහිවීම් නිරාවරණය කරයි. නවකතාව පදනම් වී ඇත්තේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ පෞද්ගලික අත්දැකීම් මතය.  මෙම කෙටි නවකතාවේ කේන්ද්‍රීය තේමාව සූදුව වුවද,එය වේදනාකාරී ස්වයං චරිතාපදානයකි. දොස්තයෙව්ස්කිගේ ප්‍රමිතීන්ට අනුව, සූදුව යනු ‘සැහැල්ලු’ කෘතියකි, ඔහුගේ වෙනත් ප්‍රකාශන බොහොමයක දක්නට ලැබෙන මානසික වේදනාව සහ අන්ධකාරය  මෙහි අඩුය.  මෙම කෘතිය මනෝචිකිත්සකයින්ට සූදුවට ඇබ්බැහි වීම, එහි ලක්ෂණ සහ එහි ප්‍රතිවිපාක පිළිබඳ වැඩි අවබෝධයක් ලබා ගැනීම සඳහා  හොඳ ආරම්භයක් වේ.    

අපරාධය හා දඞුවම (1866) දොස්තයෙව්ස්කිගේ "පරිණත" ලිවීමේ කාලපරිච්ඡේදයේ පළමු මහා නවකතාව ලෙස සැලකේ.  අපරාධය හා දඞුවම නවකතාව යනු නූතන අපරාධ ප්‍රබන්ධයේ පූර්වගාමියා ලෙස සැලකීම නිවැරදිය. අපරාධය හා දඞුවම මිනිස් මනෝභාවයේ පෙරළීම්  ගැඹුරින් සොයා බලයි.  එක්තරා ආකාරයකට අපරාධය හා දඞුවම යනු පන්ති සමාජයක අත්හදා බැලීමකි. එය එවකට රුසියානු සමාජයට ආවේණික වූ මිනිසාට අමානුෂික ලෙස සැලකීම මූර්තිමත් කරන අතර  ජීවිතයේ යහපත් අනාගතයක් පිළිබඳ  සියලු අපේක්ෂාවන් අහිමි වී ඇති ජනතාව පිළිබිඹු කරයි. 

දොස්තයෙව්ස්කිගේ අපරාධය හා දඞුවම නවකතාවට පදනම් වී ඇත්තේ ලේඛකයාගේ සාරාංශගත යුක්තිය සහ සාර්වාදී රුසියාවේ කුරිරු දණ්ඩන ක්‍රමය පිළිබඳ භයානක අත්දැකීම් මත ය. මෙම නවකතාව සමාජ තත්වයක සමාජ අසමානතාවයන් සහ මෙම අසමානතාවය පුද්ගලයන්ගේ පෞරුෂත්වයට බලපාන ආකාරය සහ සමාජ අසමානතාවයන් කෙරෙහි ඔවුන් දක්වන ප්‍රතික්‍රියා වල නිරූපණයකි.  එය පූර්ව විප්ලවවාදී ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් හි  කථාන්තරයකි.      

නැපෝලියන් සහ නීට්ශේ විසින් ප්‍රවර්ධනය  කල සුපිරි මිනිසෙකුගේ චරිතයට පණ පොවන  රාස්කොල්නිකොව් උසස් අරමුණක් කරා යාම සඳහා ප්‍රතිපත්තිමය කාරණයක් ලෙස මිනීමැරීමට තීරණය කරයි. නවකතාව රහස් පරීක්ෂක නවකතාවක් ලෙස දැකිය හැකි නමුත් අපරාධකරු නොව අපරාධය සිදු කිරීම පිටුපස ඇති චේතනාවන්  පිලිබඳව කතුවරයා උනන්දු වෙයි. එය මනෝ විද්‍යාත්මක නිරීක්ෂණ හා විශ්ලේෂණයන් කේන්ද්‍රගත කරන නවකතාවකි.    අපරාධය හා දඞුවම කෘතියේ  ප්‍රධාන චරිතය වන රොඩියන් රොමානොවිච් රාස්කොල්නිකොව් 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් හි ජීවත් වන විසිතුන් හැවිරිදි ශිෂ්‍යයෙකි. රාස්කොල්නිකොව් ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් හි පිහිටි මහල් නිවාස ගොඩනැගිල්ලක ඉහළ මහලේ කුඩා කාමරයක වාසය කරයි. ඔහු  දරිද්‍රතාවයෙන් පෙලෙයි.       

ඩීකන්ස් ගේ ලන්ඩනය මෙන් දොස්තයෙව්ස්කිගේ පීටර්ස්බර්ග් යනු දරිද්‍රතාවයේ නගරයයි; "විශ්මයජනකත්වයට එහි කිසිදු ස්ථානයක් නොමැත. දොස්තයෙව්ස්කි නගරයේ ගැටලු රාස්කොල්නිකොව්ගේ සිතුවිලි හා පසුකාලීන ක්‍රියාවන් සමඟ සම්බන්ධ කරයි. ජනාකීර්ණ වීදි සහ චතුරස්රයන්, අවුල්සහගත නිවාස සහ තැබෑරුම්, ශබ්දය සහ දුර්ගන්ධය යන සියල්ලම දොස්තයෙව්ස්කි විසින් විස්තර කරයි.  

රාස්කොල්නිකොව්ට ඔහුගේ දුර්වල මූල්‍ය තත්ත්වය හේතුවෙන් අධ්‍යාපනය අතහැර දැමීමට  සිදුවෙයි. ඔහුට මුදල් අවශ්‍ය වෙයි. ඔහු උකස් තැරැව්කාරියක  වන ඇලියෝනා ඉවානොව්නාගේ මහල් නිවාසයට යන්නේ ඔරලෝසුවක් සඳහා මුදල් ලබා ගැනීමට සහ අපරාධය සැලසුම් කිරීමට ය. ඔහුගේ විශ්වයේ නපුර මේ උකස් බඩු ගන්නා කොල්ලකාරී නරුම හා අකාරුණික මසුරු කාන්තාවය. ඇලෝනා ඉවානොව්නා මිය ගියහොත් සමාජය යහපත් වන්නේ කෙසේද යන්න ගැන ඔහු තර්ක කරයි.     

ඔහු  සදාචාරාත්මක සාපේක්‍ෂතාවාදයේ අදහස් වලින් යුක්තය. නවකතාවේ යම් අවස්ථාවක දී, රස්කොල්නිකොව් සැබවින්ම ප්‍රකාශ කරන්නේ මිනිසුන් කොටස් දෙකකට බෙදී ඇති බවයි: එනම් “සාමාන්‍ය” සහ “අසාමාන්‍ය”ලෙසටය.  එම සිද්ධාන්තයට අනුව, නැපෝලියන් වැනි පුද්ගලයෙකු “අසාමාන්‍ය” පුද්ගලයෙකු වන අතර ඉහළ අරමුණක් සඳහා ක්‍රියා කරන විට, අනෙක් පුද්ගලයින්ට අදාළ වන නීති ඔහුට  අදාළ නොවේ. කතාව ඉදිරියට යත්ම, රාස්කොල්නිකොව්ගේ ප්‍රචණ්ඩකාරී අපරාධයට සැබෑ හේතුව ඔහු තමා අසාමාන්‍ය ගණයට අයත් බව තහවුරු කර ගැනීමයි. රකොල්නිකොව් තමාගේම මතවාදයට ගොදුරු වේ. මානුෂීය අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා නපුරු මාර්ග භාවිතා කිරීමේ අධ්‍යාත්මික වගකීම ඔහුව මිනීමැරුමකට යොමු කරයි. ඔහු සිය අපරාධය සැලසුම් කරමින් සිටින අතර එය නිර්දෝෂී ක්‍රියාවක් බව තමාටම ඒත්තු ගන්වා තිබේ.       

නවකතාවේ පළමුවන කොටසේ දී, දොස්තයෙව්ස්කි,රස්කොල්නිකොව්ව විස්තර කරන්නේ, “අධික ලෙස කෝපයට පත් තත්වයක සිටිමින්, හයිපොහොන්ඩ්‍රියා රෝගයට ගොදුරු වී  ඇති පුද්ගලයෙකු ලෙසටය.  ඔහු සෑම විටම  තමාගේම කලබලකාරී සිතුවිලි වලට ගොදුරු වී  දැඩි ව්‍යාකූල තත්වයකට පත්වේ. මෙම අක්‍රමවත් ලක්‍ෂණ පෙන්නුම් කරන්නේ රාස්කොල්නිකොව්,ඔහු කිරීමට සැලසුම් කර ඇති මිනීමැරුම පිළිබඳ නියුරෝසික අපේක්‍ෂාව බව ෆ්‍රොයිඩ් පවසයි. දොස්තයෙව්ස්කි  රස්කොල්නිකොව්ගේ මනස වටා පාවෙන ගැටුම්කාරී අභිප්‍රේරණයන් විශ්ලේෂණය කරයි. රස්කොල්නිකොව්ගේ මනසෙහි අපරාධයක් සිදුකිරීමේ මනෝ විද්‍යාත්මක බලපෑම් කතුවරයා විසින් පෙන්වා දෙයි.  නවකතාව පුරා රාස්කොල්නිකොව්ගේ මානසික වේදනාව හා සදාචාරාත්මක උභතෝකෝටිකයන් දෝංකාර දෙයි. දොස්තයෙව්ස්කි  රස්කොල්නිකොව්ගේ පෞරුෂය ඔහුගේ නව රැඩිකල් විරෝධී දෘෂ්ටිවාදාත්මක තේමාවන් සමඟ සම්මිශ්‍රණය කරයි. පසුකාලීනව රස්කොල්නිකොව් ගේ භේදකාරී පෞරුෂය රොබට් ලුවී ස්ටීවන්සන් හට  ඔහුගේ Dr Jekyll and Mr Hyde නවකතාව ලිවීමට  ආභාෂය ලබා දුන්නේය.      

රස්කොල්නිකොව් පොරවකින් පහර දී ඇලෝනා ඉවානොව්නා සහ ඇගේ  බාල සොහොයුරිය වන ලිසවෙටා ඉවානොව්නා මරා දමයි.  රාස්කොල්නිකොව්ගේ මුල් සැලැස්මට ලිසාවෙටාගේ මරණය සම්බන්ධ නොවීය. රාස්කොල්නිකොව්ගේ ප්‍රශ්නය ආරම්භයේ සිටම ඔහු ඔහුගේ අපරාධයේ අවදානමට ලක්ව ඇත. ඝාතන වලින් පසු ඔහු සදාචාරාත්මක වේදනාව සමඟ පොරබදමින් සිටියි. අවසානයේදී, රස්කොල්නිකොව් තීරණාත්මක පරිවර්තනයක් කරා ගමන් කරයි, එහිදී ඔහු තම මිනිස් ස්වභාවය වැලඳගෙන තමාගේම හැඟීම් පිළිගැනීමට හා අත්දැකීමට ඉඩ සලසයි. වරදකාරී බව නිසා අවසානයේදී ඔහු මිනීමැරුම පිලිබඳව පාපොච්චාරණය කරයි. ඔහු පාපොච්චාරණය කරන්නේ තමාගේ හෘද සාක්ෂියට අනුව තමාට පීඩා කරන වධයෙන් මිදීම සඳහාය. ඔහුට සයිබීරියාවේ වසර අටක දඞුවම් නියම වෙයි.        

රස්කොල්නිකොව් තමා අවට සමාජය කෙරෙහි ඔහුගේ ශෝකය ප්‍රක්ෂේපණය කරමින්  බිය, කෝපය සහ ව්‍යාකූලත්වය පතුරුවා හැරියේය. රාස්කොල්නිකොව් අවසානයේදී මුදවා ගනු ලබන්නේ පූජකයන් විසින් නොව සෝනියාගේ දේශනා කිරීමෙනි. වධහිංසාවට ලක්වූ රාස්කොල්නිකොව් අවසානයේ යම් ආකාරයක අභ්‍යන්තර සන්සුන් භාවයකට පැමිණේ.       මතුපිටින්, අපරාධය හා දඞුවම යනු එවකට රුසියානු අගනුවර වූ ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් නගරයේ සිදු වූ මිනීමැරුමක කතාවයි. කෙසේ වෙතත්, එය මිනීමැරුම් අභිරහසක් නොවේ: මිනීමරුවාගේ අනන්‍යතාවය කතුවරයා විසින් නවකතාව ආරම්භයේදීම පවසයි.  දොස්තයෙව්ස්කි අපරාධය හා එය සිදුවන පරිසරය විශාල යථාර්ථවාදයකින් නිරූපණය කළද, අපරාධයේ බාහිර විශේෂතා වලට වඩා මිනීමරුවාගේ මනෝ විද්‍යාව කෙරෙහි ඔහු වැඩි උනන්දුවක් දක්වයි. රාස්කොල්නිකොව්ගේ අපරාධය සහ සදාචාරාත්මක උභතෝකෝටිකය මැක්බත්ට පසුව තමා හා ගැටෙන හෘද සාක්ෂියක් පිළිබඳ විශාලතම චිත්‍රය වර්ණවත් කිරීමට දොස්තයෙව්ස්කි සමත් විය.  

දොස්තයෙව්ස්කි තර්ක කරන පරිදි බොහෝ විට මිනිසුන් අපරාධ දෙස බලන්නේ කරුණු පදනම් කරගත් භෞතික ක්‍රියාවක් ලෙස වන අතර අපරාධකාරයා ගේ  මනෝභාවයන් සහ ඔහු කෙරෙහි යොමු වූ මානසික බලපෑම්  පිලිබඳව එතරම් තැකීමක් නොකරයි.    මිනිසා තනිකරම තාර්කික ජීවියෙකු ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ නම් මිනිසාගේ ක්‍රියාව සැමවිටම පුරෝකථනය කළ හැක. දොස්තයෙව්ස්කිගේ අදහස නම් මිනිසාගේ ක්‍රියා පිලිබඳව අනාවැකි කිව නොහැකි බවයි.  දුක් විඳීමෙන් මිනිසාට ඔහුගේ සියලු පාප දුරු කර මනුෂ්‍යත්වයේ මූලික අංග සමඟ වඩාත් සමීපව සම්බන්ධ විය හැකි බව දොස්තයෙව්ස්කි තම ප්‍රබන්ධයන් හරහා පවසයි. දොස්තයෙව්ස්කි සෝනියාට හිස නමා ආචාර කරන්නේ ඇය සියලු මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ දුක් වේදනා නියෝජනය කරන බැවිනි. රස්කොල්නිකොව් සිය දුක් වේදනා විඳින විට ඔහු පවිත්‍ර වනු ඇතැයි සොන්‍යා සහ ඔහුගේ සහෝදරිය වන ඩුන්‍යා යන දෙදෙනාම සිතති. දුක් විඳීමෙන් ආත්මය ජ්වලිත වනු ඇතැයි යන මත හිංදු ආගමේද ක්‍රිස්තියානි ආගමේද පවතියි.  මෙම පොත දහනව වන සියවසේ රුසියාවේ සමාජ තත්වයන් හෙළිදරව් කිරීම, ලිබරල් හා රැඩිකල් දේශපාලනය පිළිබඳ උපහාසාත්මක විශ්ලේෂණයක් සහ දුක් වේදනා තුළින් මිදීම සඳහා වූ ආගමික කැඳවීමකි.    

දොස්තයෙව්ස්කි ඔහුගේ වඩාත් දේශපාලන නවකතාව වන " The Possessed " 1871 දී ප්‍රකාශයට පත් කළේය. සයිබීරියානු පිටුවහල් කිරීමෙන් පසු දොස්තයෙව්ස්කි විසින් රචිත මහා නවකතා හතරෙන් තුන්වැන්න මෙය විය. ද පොසෙස්ඩ්   ප්‍රචණ්ඩ මනෝරාජික විප්ලවවාදීන් කණ්ඩායමක් පිළිබඳ කතාවකි. පියොතර් වර්කොවෙන්ස්කි එහි ප්‍රධාන විප්ලවවාදියාය.  නවකතාව අඳුරු හාස්‍යයකි, ප්‍රායෝගිකව විප්ලවය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද යන්න තේරුම් නොගෙන විප්ලවවාදී අදහස් සමඟ සෙල්ලම් කරන ඉහළ මනසක් ඇති බුද්ධිමතුන් නිරූපණය කිරීම එක්තරා ආකාරයකට දොස්තයෙව්ස්කි ගේ කුරිරු විහිළුවකි. රුසියානු සමාජයේ සියලුම පංති නියෝජනය කරන චරිත විශාල සංඛ්‍යාවක් භාවිතා කරන දොස්තයෙව්ස්කිගේ "ද පොසෙස්ඩ්" දෘෂ්ටිවාදාත්මක විශ්වාසයන්ගේ නාමයෙන් මිනීමැරීම සාධාරණීකරණය කළ චරිත පිලිබඳව ගවේශනය කරයි. ජොයිස් කැරොල් ඕට්ස් එය විස්තර කර ඇත්තේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ වඩාත් ව්‍යාකූල හා ප්‍රචණ්ඩකාරී නවකතාව ලෙසටය.     

මෙම කෘතියේ යක්‍ෂයන් (demons) ලෙස කතුවරයා  අදහස් කරන්නේ විවිධ දුරාචාරමය හෝ සාපරාධී ආකාරවලින් ක්‍රියා කරන පුද්ගලයන්ට නොව, ඔවුන් සතුව ඇති අදහස් වලටය.  සාර්වාදයේ අළු වලින් පමණක් නව ලෝකයක් බිහිවිය හැකි බවට බකුනින්ගේ විශ්වාසය සැබවින්ම ක්‍රියාවට නංවන ලද්දේ ඔහුගේ එක් වරක් ශ්‍රාවකයෙකු වූ සර්ජි නෙචෙව් විසිනි. ඔහු "ද පොසෙස්ඩ්"  හි දොස්තොයෙව්ස්කිගේ ප්‍රධාන චරිතය සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.    රුසියාවේ ගැඹුරු වන සමාජ ගැටලුවලට මූලික හේතුව අදේවවාදය බව දොස්තයෙව්ස්කි විශ්වාස කලේය. රුසියාවේ සියදිවි නසා ගැනීමේ අනුපාතය ආගමික ඇදහිල්ලේ පරිහානියේ සහ පවුල වැනි සමාජ ආයතනවල බිඳවැටීමේ රෝග ලක්‍ෂණයක් ලෙස දොස්තොයෙව්ස්කි දුටුවේය. රුසියානු විප්ලවයේ සිට බොහෝ විචාරකයින් යක්‍ෂයන්ගේ අනාවැකිමය ස්වභාවය පිළිබඳව අදහස් දක්වා ඇත. 1920 ගණන්වල මුල් භාගයේ දී ඇන්ඩ්‍රේ ගයිඩ් යෝජනා කළේ, “රුසියාවේ වර්තමානයේ පවතින විප්ලවය සමස්ත නවකතාවම පුරෝකථනය කරයි” යනුවෙනි. බොරිස් පැස්ටර්නැක්, ඊගෝර් ෂෆරෙවිච් සහ ඇලෙක්සැන්ඩර් සොල්සෙනිට්සින්, දොස්තොයෙව්ස්කිගේ නවකතාව අනාවැකියක් ලෙස භාරගත් හ. ඔහුගේ පසු දශක කිහිපය තුළ යුරෝපයේ (විශේෂයෙන් රුසියාවේ)  පැවති දේශපාලන අන්තවාදයේ අනාවැකි  මෙම නවකතාවෙන් පෙන්වා දිය හැකි බව විචාරකයෝ පවසති. මෙම සම්ප්‍රදාය සමඟ සම්බන්ධ වී සාහිත්‍ය අනාගතවක්තෘවරයකු ලෙස තමා පිළිබඳ ප්‍රතිරූපයක්  දොස්තයෙව්ස්කි නිර්මාණය කළේය.       

දොස්තොයෙව්ස්කි මෙම නවකතාවේ කොමියුනිස්ට්වාදය ගැන නොපැහැදිලි සඳහනක් පමණක් කරන අතර, මෙම වර්ධනය වන දෘෂ්ටිවාදයේ මූලික මූලධර්ම ෂිගාලියොව් චරිතයේ න්‍යායන් තුළ දැකගත හැකිය. අසීමිත නිදහස හා සමානාත්මතාවයේ පරමාර්ථය අසීමිත ඒකාධිපතිවාදයට පමණක් හේතු විය හැකි බව නිගමනය කරන “ෂිගාලියෝවිස්වාදය” පිළිබඳ ඔහුගේ න්‍යාය කතුවරයා හෙළි කරයි. කොමියුනිස්ට්වාදය කියා සිටින්නේ මිනිසුන් සූරාකෑමේ වියගහෙන් නිදහස් කරන බවයි, නමුත් ෂිග්ලෙයොව් අපේක්‍ෂා කරන පරිදි, එය කළ හැක්කේ ඔවුන්ව “ඔවුන්ගේ වහල්භාවයට සමාන” කිරීමට පමණි. ඔත්තු බැලීම සමාජය පුරා පැතිරී තිබේ. සමාජයේ සෑම සාමාජිකයෙකුම අනෙක් අය දෙස බලා සිටින අතර තොරතුරු අධිකාරියට දැනුම් දීමට බැඳී සිටී. සෑම කෙනෙකුම සියල්ලන්ටම අයත් වේ.     

ලෝකය පිළිබඳ අවබෝධය මුළුමනින්ම පාහේ ඛේදජනක වූ කලාකරුවෙකු ලෙස, දොස්තොයෙව්ස්කි සිය කෘතියේ දී “සදාචාරාත්මක පරමාදර්ශය” සහ “අධ්‍යාත්මික සුන්දරත්වය” යන කරුණු කෙරෙහි අවධානය යොමු කළේය.  දොස්තයෙව්ස්කි සිය ලේඛනවල ආගමික, මානසික හා දාර්ශනික අදහස් ප්‍රකාශ කළේය. සිය කෘති හරහා ඔහු සියදිවි නසා ගැනීම, දුප්පත්කම, මානව හැසිරවීම සහ සදාචාරය වැනි තේමාවන් ගවේෂණය කරයි.  උමතුකම, මිනීමැරීම සහ සියදිවි නසා ගැනීම් වලට තුඩු දෙන මනෝ ව්‍යාධි තත්වයන් විශ්ලේෂණය කිරීම සහ නින්දාව, ස්වයං විනාශය, කුරිරු ආධිපත්‍යය සහ මිනීමරු කෝපය වැනි හැඟීම් ගවේෂණය කිරීමේදී ඔහු විශේෂ දක්‍ෂතාවක් පෙන්වීය. දොස්තයෙව්ස්කි මිනිසාගේ මනෝභාවයේ අතාර්කික පාර්ශවය තේරුම් ගත්තේය. මිනිස් පැවැත්මේ අභිරහස පවතින්නේ ජීවත්ව සිටීම පමණක් නොව, ජීවත් වීමට යමක් සොයා ගැනීම තුළ බව දොස්තයෙව්ස්කි ලිවීය. “දොස්තයෙව්ස්කි වරක් මෙසේ ලිවීය:‘ දෙවියන් නොසිටියේ නම් සෑම දෙයකටම අවසර ලැබේ.    

ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිගේ “කිඹුලා” කෙටිකතාව රුසියාවේ දේශපාලන වාතාවරණය  පිළිබඳ විග්‍රහයක් සපයයි. කිඹුලා කෙටිකතාව (1864 )   කිඹුලෙකු විසින් මිනිසෙකුව ගිල දමා ආශ්චර්යමත් ලෙස මිනිසා කිඹුලාගේ කුස තුල ජීවත් වීම නිරූපණය කළ උපහාසාත්මක කෙටිකතාවකි.  කථාව ආරම්භ වන්නේ 1865 ජනවාරි 13 වනදාය.  සෙමියොන් සෙමියොනිච් සහ ඔහුගේ  මිතුරන් වන එලේනා ඉවානොව්නා සහ අයිවන් මැට්විච්, ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග්හි ආකේඩ් වෙත යන්නේ එහි ප්‍රදර්ශනය කරන කිඹුලෙකු බැලීමට ය.  එහිදී කිඹුලා විසින් හදිසියේ අයිවන් මැට්විච්ව ගිල දමයි.  එහෙත්  ඔහු මිය යන්නේ නැත - ඔහු කිඹුලා තුළ සිරවී සිටියි. සියලු දෙනා මවිතයට පත් කරමින්, අයිවන් මැට්විච් කිඹුලාගේ බඩේ සිට කතා කරයි.  ඔහු   කිඹුල්  බඩේ සිට සමාජවාදී න්‍යායන් දේශනා කරයි.  කිඹුලන්ගේ බඩ තුළම සමාජ ව්‍යාපාරයක් දියත් කිරීමට ඔහු කටයුතු කරයි.  අයිවන් මැට්විච් ඔහුගේ බිහිසුණු තත්වයන් ගැන  නොදන්නා පමණක් නොව, ඔහු තමාගේ සැලසුම් සහ මනංකල්පිත ජයග්‍රහණයන් සමරන්නේ කිඹුලෙකුගේ බඩේ සිටය.  

කිඹුලා කෙටිකතාව  දාර්ශනික හා සමාජවාදී න්‍යාචාර්‍ය නිකොලායි චර්නිෂෙව්ස්කි ශාන්ත පීතර බලකොටුවේ සිර කර තැබීම  පිලිබඳ සංකේතවත් කල උපහාසයක් ලෙස සලකනු ලැබීය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ කිඹුලා කෙටිකතාව  කියවන විට කාෆ්කාගේ Metamorphosis සිහිපත් වෙයි.  එහෙත් මෙම  කථා දෙක අතර වැදගත් වෙනස්කම් තිබේ කාෆ්කාගේ  Metamorphosis පරිණාමනය වී, රූපක ලෙස, සත්වයෙකු බවට පරිවර්තනය වන අතර, දෙවැන්න සත්වයෙකු විසින් අනුභව කරනු ලැබ, ජීවත් වෙමින් සමාජ සැලසුම් සාදයි.    

දොස්තයෙව්ස්කි ගේ භූගත සටහන්  Notes from the Underground (1864) දහනව වන ශතවර්‍ෂයේ මැද භාගයේ  දේශපාලන වාතාවරණය පිළිබඳ දෘෂ්ටිවාදාත්මක අදහස් හා සංකීර්ණ සංවාදයන්ගෙන් පිරී තිබේ. දොස්තයෙව්ස්කි සිය කෘති වලදී, නිදහස් කැමැත්ත හෝ නිදහස පිළිබඳ සංකල්පය ආමන්ත්‍රණය කරන්නේ භූගත සටහන් වලිනි.  මෙම නවකතාවේ කථකයා ප්‍රතිවීරයෙකි (anti hero). නිදහස් කැමැත්ත සිට බුද්ධිමත් තීරණ ගැනීමට මිනිසාට ඇති හැකියාව පිලිබඳ ඔහු කතා කරයි. ඔහු ලියන “සටහන්”, නූතන සමාජයෙන් ඔහු දුරස් වීම විස්තර කරන  ව්‍යාකූල හා බොහෝ විට පරස්පර විරෝධී මතක සටහන්  හා පාපොච්චාරණ සමූහයකි.  සමාජය කෙරෙහි ඔහුගේ ප්‍රතිවිරෝධී ස්ථාවරය  ඔහුගේ න්‍යායන් මගින් පැහැදිලි කරයි.       

භූගත මිනිසා ගේ කතාව ආරම්භ කරන්නේ "මම අසනීප මිනිසෙක් .... මම ද්වේෂ සහගත මිනිසෙක්, මම ආකර්ශනීය නොවන මිනිසෙක්" යනුවෙනි. භූගත මිනිසා මුළුමනින්ම නිදහස් මිනිසෙකි. ඔහු තමාට එරෙහිව, වර්තමාන, අනාගතයේදී හා සදාකාලයටම කැරැල්ලක් ගෙන යයි. සොබාදහමේ හා විද්‍යාවේ නීතිය ක්‍රියාත්මක වීමට ඉඩ දීම ඔහු ප්‍රතික්ෂේප කරයි. මෙයට හේතුව සොබාදහමේ නීති (තර්කානුකූලව අර්ථ දක්වා ඇති) සැබවින්ම පවතින්නේ නම්, නිදහස් කැමැත්ත යනු තර්කානුකූලව බැහැර කරනු ලබන මායාවකි.       

ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි විසින් රචිත "ද ඩබල්" (1846) නවකතාව මිථ්‍යාවන් සහ ගොතික් සාහිත්‍යය සපිරි ඩොපල්ජන්ගර්  (doppelganger ) සාහිත්‍යයේ සම්භාව්‍යයකි. එය බොහෝ විට ඔහුගේ පසුකාලීන සදාචාරාත්මක-මනෝවිද්‍යාත්මක කෘතිවල මනෝ සමාජීය අනුවාදයක් ලෙස කියවනු ලැබේ. ව්ලැඩිමීර් නබෝකොව්, "ඩබල් “  දොස්තයෙව්ස්කි මෙතෙක් ලියූ හොඳම සහ පරිපූර්ණ කලා කෘතිය” ලෙස හැඳින්වීය. මෙහිදී දොස්තොයෙව්ස්කි ගොගොල්ගේ සමාජ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් අවධානය යොමු කර ඇති අතර ප්‍රධාන චරිත වලට වඩාත් චිත්තවේගීය ගැඹුරක් සහ අභ්‍යන්තර අභිප්‍රේරණයක් ලබා දෙයි. "ද ඩබල්" හි එක් තේමාවක් වන්නේ ස්වයං සහ අනන්‍යතාව පිළිබඳ අදහස් ගවේෂණය කිරීමයි. "ද ඩබල්" කතුවරයාගේ ජීවිතයේ හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සලකුණු කරයි.    

මෙම කෘතියේ  යාකොව් පෙට්‍රොවිච් ගොල්යාඩ්කින් නම් පුද්ගලයෙකු ගේ චරිතය පෙන්වා දෙයි.  ගොල්යාඩ්කින්  ගේ  අනන්‍යතාවය ඔහු ජීවත් වන නිලධාරිවාදය හා සමාජ රීති මගින් පීඩනයට පත් කොට තිබේ. ගොල්යාඩ්කින් ඔහුගේ වෛද්‍ය රුටෙන්ස්පිට්ස් සමග ඔහුගේ ගැටළු සාකච්ඡා කරයි . වෛද්‍යවරයා ඔහුගේ සිහිබුද්ධිය ගැන බිය වී ඔහුගේ හැසිරීම  සමාජ විරෝධී බව  පවසයි.  ගොලියැඩ්කින්ගේ ද්විත්වය සැබෑ පුද්ගලයෙක්ද නැතිනම් ගොලියැඩ්කින්ගේ මායාවන්ගේ ප්‍රක්‍ෂේපණයද යන්න පාඨකයාට අවිනිශ්චිතය. ගොලායාඩ්කින්ට නපුරු සිහින මාලාවක් තිබේ. ඒවා ආරම්භ වන්නේ ඔහුගේ ද්විත්ව පෙනුම නිරාවරණය වීමෙනි. ගොල්යාඩ්කින්ගේ ද්විත්ව බලය ඔහුගේ ස්වරූපය පමණක් නොව ඔහුගේ නම සහ රැකියාවද පැහැර ගනී. එම බලවේගය ඔහුගේ මානසික බිඳවැටීමට තුඩු දෙයි.  ඔහු තුල ඩිලියුෂන් තත්වයන් එනම් මෝහයන් පවතියි. ඔහුට  දැනෙන්නේ තමන් සතුරන්ගෙන් වට වී ඇති බවය.දොස්තොයෙව්ස්කි ගොල්යාඩ්කින් ගේ උමතු ලක්‍ෂණ පෙන්වා දෙන අතර ඒවා භින්නෝන්මාදය සමග සමපාත වෙයි. මනෝවිශ්ලේෂණාත්මක පදනමක් සමඟ කියවීමට අනුව, දොස්තයෙව්ස්කිගේ ඩබල් යනු ලැජ්ජාවේ බලපෑම මර්දනය කරන ලද ආශාව සහ මරණයේ ක්‍රියාකාරිත්වය ලෙස නිරූපණය කිරීමකි.    

දොස්තයෙව්ස්කිගේ අඳුරු කලාකෘති අහිංසකත්වය සහ දූෂණය, හොඳ සහ නරක, බොඳවීම සහ මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ සෑම දෙනාගේම විශ්වාසය පරීක්ෂා කරන ලෝකයක් අවදි කරයි. දොස්තයෙව්ස්කි  මිනිසාට ගිලී යා හැකි දුගීභාවයේ ගැඹුර සහ ඔහුට නැඟිය හැකි අද්භූත උස යන දෙකම විමර්ශනය කරයි. දොස්තයෙව්ස්කි උත්සාහ කරන්නේ මිනිස් අවශ්‍යතා, ඉල්ලීම් සහ ජීවිතය පිළිබඳ නිවැරදි නිරූපණයක් ඉදිරිපත් කිරීමට ය. 

දොස්තයෙව්ස්කි සූදුවට දැක්වූ දැඩි  ඇබ්බැහිය නිසා ඔහු ණය බරින් මිරිකී සිටියේය. සූදුවෙන් ඔහුගේ තත්වය තවත් නරක අතට හැරුණි. දොස්තයෙව්ස්කි දැඩි මානසික අවපීඩනයකට ඇද වැටුණු අතර, නිතරම සූදුවේ නියැලෙමින් සිටියේය. තවද ඔහු අපස්මාරයෙන් පෙළුනේය. ඔහුගේ පළමු වාර්තාගත අපස්මාර රෝගය 1850 දී බන්ධනාගාර කඳවුරේදී සිදුවිය. දොස්තයෙව්ස්කි ගේ අපස්මාරය සහ හිස්ටීරියාව අතර ඇති සමීප සම්බන්ධතාවය ග්‍රහණය කර ගැනීමට සිග්මන්ඩ් ෆ්‍රොයිඩ්ට හැකි විය. දොස්තයෙව්ස්කි   ගේ පෞරුෂත්වය ඔහුගේ ප්‍රබන්ධ චරිත නිරූපණයෙන් විශ්ලේෂණය කළ ෆ්‍රොයිඩ්, ලේඛකයාගේ ‘උමතු අපස්මාරය’ සහ සූදුව පිටුපස ඇති ඊඩිපාල් සහ ලිංගික ගැටුම් අනාවරණය කළේය. ඔහුගේ අපස්මාරය මනෝ මූල අපස්මාරයක් (psychogenic epilepsy) ලෙසටද නම් කල හැකිය​.     

ෆ්‍රොයිඩ් දොස්තයෙව්ස්කිගේ පෞරුෂයේ අංශ හතරක් පෙන්වා දෙයි, එනම් නිර්මාණාත්මක කලාකරුවා, නියුරෝසිකයා , සදාචාරවාදියා සහ පව්කාරයා ය. විශ්ව සාහිත්‍යයේ විශිෂ්ටතම කෘති තුන වන සොෆොක්ලීස්ගේ ඊඩිපස් රෙක්ස්, ෂේක්ස්පියර්ගේ හැම්ලට් සහ දොස්තයෙව්ස්කිගේ කරමසොව් සහෝදරයෝ  කාන්තාවක් සඳහා ලිංගික එදිරිවාදිකම් හේතුවෙන් සිදුකරන ලද  පීතෘ ඝාතන පිලිබඳව සඳහන් වීම අහඹු සිදුවීමක් නොවන බව ෆ්‍රොයිඩ් ප්‍රකාශ කරයි. ඔහුගේ පියාගේ වියෝව ෆියෝඩෝර්ගේ ලෝක දෘෂ්ටිය හා ලිවීම කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළ බව පැහැදිලිය. ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිගේ පියා මිහායිල් ඇන්ඩ්‍රීවිච් දොස්තයෙව්ස්කි 1839 දී මිය ගියේය. ෆ්‍රොයිඩ් තර්ක කරන්නේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ අපස්මාරය වර්ධනය වූ ආකාරය ඔහු තම පියාගේ මරණය අභ්‍යන්තරීකරණය කර තේරුම් ගත් ආකාරය සමඟ කෙලින්ම සම්බන්ධ බවයි.    

දොස්තයෙව්ස්කිගේ අවසාන කාල පරිච්ඡේදයේ ප්‍රධාන නවකතා වන්නේ ද ඉඩියට් (1868), ඩිමන්ස් (1871-2) සහ ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව් (1879-80) ය. 

ද ඉඩියට් (1868) හි එන මිෂ්කින් කුමරු  රුසියානු ශුද්ධ මෝඩයෙක් හා දොන් ක්වික්සෝට්ගෙන් පැවත එන්නෙක් බව කතුවරයා කියයි.  ඔහුගේ අහිංසක සහ විශ්වාසනීය ස්වභාවය ඔහු අවට සිටින ජනතාවට ව්‍යසනය ඇති කරයි.  ද ඉඩියට් හි කේන්ද්‍රීය අදහස වූයේ දොස්තයෙව්ස්කි ලියා ඇති පරිදි “සම්පූර්ණයෙන්ම සුන්දර මිනිසෙකු නිරූපණය කිරීමයි. මිෂ්කින් කුමාරයා  කරුණාවන්ත, නිහතමානී මිනිසෙකි, අපස්මාරයෙන් අවාසනාවන්ත ලෙස පීඩා විඳින්නෙකි. ස්විට්සර්ලන්තයේ  වසර ගණනාවක් ගත කිරීමෙන් පසු, ඔහු තම මුතුන් මිත්තන් සොයා ගැනීම සඳහා නැවත සිය උපන් රුසියාවට යයි.  මිෂ්කින් කුමරු මොස්කව් වෙත යන්නේ ඔහුගේ උරුමය භාර ගැනීම සඳහා ය.නවකතාව ආරම්භ වන්නේ මිෂ්කින් වෝර්සෝ සිට ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් දක්වා දුම්රියෙන් ගමන් කිරීමෙනි.     

මිෂ්කින් කුමාරයා කිසියම් නිරපේක්‍ෂ සදාචාරාත්මක ලෝකයක අතරමංවී ඇති සෙයක් පාඨකයාට දැනෙයි. මෙම නවකතාව හරහා දොස්තයෙව්ස්කි පරමාදර්ශී මිනිසා නිරූපණය කිරීමට උත්සාහ කරයි. මිෂ්කින් කුමරු දොස්තයෙව්ස්කි මිනිසෙකුගේ හොඳම අංග ලෙස සලකන සියලු ගුණාංග නියෝජනය කරයි.  ඔහු අවංක හා විවෘත ය , ඉතා නිහතමානී ය, ඉතා පරාර්ථකාමී ය, දයානුකම්පිත ය.ඔහු ක්‍රිස්තියානි සදාචාරයේ ප්‍රතිමූර්තියකි .මිනිසාගේ මෙම පරිපූර්ණ ගතිලක්‍ෂණ දූෂිත ලෝකයක් සමඟ ගැටේ. පරමාදර්ශී මිනිසා සැබෑ ලෝකයට පැමිණි විට කුමක් සිදුවේද? දොස්තයෙව්ස්කිගේ මතය අනුව, පරමාදර්ශී මිනිසා යහපත ගෙන එන්නේ නැත, නමුත් ඔහුගේම යහපත්කම ප්‍රතිලෝමව හා උපාමාරු දමමින් තමා සහ ඔහුගේ පරමාදර්ශය විනාශ වීමට තුඩු දෙයි.  මිෂ්කින් කුමරු ඇතුළු වන ලෝකය සදාචාරාත්මක දූෂණය හා දිරාපත්වීමක් සහිත ගර්හිත ලෝකයකි. මිෂ්කින් ඔහු ඇතුළු වන ලෝකයට වඩා සදාචාරාත්මකව උසස් වුවද, මේ ලෝකයට ඔහු දක්වන බලපෑම අවසානයේ ශුන්‍ය වේ.   ඔහුගේ පරාර්ථකාමීත්වය, කරුණාවන්තකම සහ අවංකකම, මුදල් හා කුහකකම පිළිබඳ අසාමාන්‍ය පරිත්‍යාගශීලිත්වය නිසා මිෂ්කින් "මෝඩයෙකු" ලෙස හැඳින්වේ.    

දොස්තයෙව්ස්කි ගේ මෙම නවකතාව පිලිබඳව Hermann Hesse ,1919 දී මෙසේ ලිවීය. " ලියෝ මිෂ්කින් කුමරු බොහෝ විට යේසුස් සමඟ සැසඳේ. මෙය කිරීමට පහසුය. එක් ඉන්ද්‍රජාලික සත්‍යයකින් ස්පර්ශ වූ, සිතුවිලි තවදුරටත් ජීවත්වීමෙන් වෙන් කොට, තමාගේ වටපිටාව මැද හුදෙකලා වී සියල්ලන්ගේම විරුද්ධවාදියා බවට පත්වන ඕනෑම කෙනෙකු ඔබට යේසුස් සමඟ සැසඳිය හැකිය"    දුක් විඳීමට අනුකම්පාව, සමාව දීමට ඇති හැකියාව සහ යම් පුද්ගලයෙකුගේ ආත්මය දෙස බැලීමේ දී ක්‍රිස්තුස්වහන්සේට සමාන වීමට අදහස් කරන අතර, අවසානයේදී මිෂ්කින් ක්‍රිස්තුස්ට වඩා දොන් ක්වික්සෝට් ලෙස දක්වයි.     

ෂේක්ස්පියර් සහ දොස්තයෙව්ස්කි සංකීර්ණ චරිත නිර්මාණය කලහ​. නිකොලායි ස්ට්‍රාකොව් පවසන පරිදි, “දොස්තයෙව්ස්කි ගේ සියලු අවධානය යොමු වූයේ මිනිසුන් කෙරෙහි ය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ පරමාර්ථය වූයේ  මිනිස් ආත්මයේ අබිරහස් පිළිබඳව ගණනය කිරීම සඳහා ස්වාභාවික පැහැදිලි කිරීම්වල ඇති නොහැකියාව පෙන්නුම් කිරීමයි. ඔහුගේ බොහෝ චරිත සැකසී ඇත්තේ ඒ අනුසාරයෙනි. දොස්තයෙව්ස්කිගේ චරිත තනි පුද්ගල හා මානසික මානයන්ගෙන් පමණක් නොව සමාජ මානයන්ගෙන් ද සමන්විත වේ.   ඔහුගේ ප්‍රධාන චරිත පැතලි හා විවාදාත්මකය. ඔහුගේ චරිත මෙහෙයවනු ලබන්නේ ඔහුගේ ජීවිතයේ අවසානය දක්වා විමර්ශනය කෙරෙමින් තිබූ අභ්‍යන්තර හැඟීම් මගිනි. ඔහුගේ චරිත මනුෂ්‍යත්වයේ නරකම හා හොඳම අංශ දෙකෙහිම වාසය කරයි .         

ඔහුගේ තුන් හැවිරිදි පුත් ඇලෙක්සිගේ අකල් මරණයෙන් පසු  දොස්තයෙව්ස්කි දේවධර්මාචාර්යවරයකු වූ ව්ලැඩිමීර් සොලොවියෙව් සමඟ ආරාමවලට ගිය අතර  ඔහුගේ ප්‍රධාන දාර්ශනික හා ආගමික නවකතාව වන "ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්" ලිවීමට පටන් ගත්තේය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ අවසාන නවකතාව වන ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්, මෙතෙක් ලියන ලද හොඳම නවකතා පහෙන් එකකි. ඔහුගේ ‘ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්’ නවකතාව මිනිස් ස්වභාවය පිළිබඳ තීක්‍ෂ්ණාත්මක නිබන්ධනයකි.  සිග්මන්ඩ් ෆ්‍රොයිඩ් ඔහුගේ  ' 'Dostoevsky and Parricide,'' (1929) යන ලිපියේ,  'බ්‍රදර්ස් කරමසොව්' මෙතෙක් ලියන ලද විශිෂ්ඨතම  නවකතාව බව පවසයි.  කරමසොව් සහෝදරයෝ   ජීවිතයේ අරුත, දෙවියන්ගේ ස්වභාවය, නිදහස් කැමැත්තට එරෙහිව නිර්ණායකය සහ යහපත හා නපුර අතර සදාකාලික අරගලය පිලිබඳව සාකච්චා කරයි.  මෙම කෘතිය ලේඛකයන් හා චින්තකයින්ට විශාල බලපෑමක් කර ඇත.     
අර්බුදයක ගැලී සිටින රුසියානු පවුලක් නාටකාකාර ලෙස නිරූපණය කිරීම සහ මානව පැවැත්ම පිළිබඳ අත්‍යවශ්‍ය ප්‍රශ්න පිළිබඳව එහි දැඩි විමර්ශනයත් සමඟ නවකතාව මනෝ විද්‍යාවේ සිට ආගමික හා දේශපාලන දර්ශනය දක්වා පුළුල් පරාසයක විහිදෙයි. කරමසොව් සහෝදරයෝ දොස්තයෙව්ස්කිගේ පෙර කෘති වල ආමන්ත්‍රණය කළ තේමාවන් තව තව දුරටත් ගැඹුරු හා විස්තාරණය කරයි. සාරධර්ම හා ලෝක දර්ශන ගැටුම; හේතුව, ඇදහිල්ල සහ හැඟීම අතර ආතතීන්; යහපත හා අයහපත පිළිබඳ ගැටලු; මානව සම්බන්ධතාවල සංකීර්ණතා; අභ්‍යන්තර අරගලයේ සහ උත්සාහයේ ක්‍රියාවලීන්; දුක් විඳීමේ වැදගත්කම; මිදීමේ හැකියාව; බලාපොරොත්තුවේ සහ බලාපොරොත්තු සුන්වීමේ ස්වභාවය ඔහු සාකච්ඡා කරයි.     

දොස්තයෙව්ස්කි විසින් මිනිස් හැසිරීම් වල අන්තයන් ගවේෂණය කිරීම බ්‍රදර්ස් කරමසොව් හි දිගටම පවතී. කරමසොව් සහෝදරයෝ මිනිස් සන්තානයේ විනාශකාරී අංග එනම් මෑනවීම , ඊර්ෂ්‍යාව, නින්දාව, නොසලකා හැරීම, අමනාපය සහ වෛරය පිළිබඳ විශ්ලේෂණය කරයි. ඒ අතරම, නවකතාව මගින් චරිත කීපයක් හරහා මානව ගුණධර්ම පිළිබඳ හොඳින් වර්ධනය වූ උදාහරණ සපයයි. ඒ අතර අන්‍යන් කෙරෙහි සැලකිලිමත් වීම, අවංකකම, කරුණාව, පරාර්ථකාමීත්වය, වගකීම, නිහතමානිකම, ධෛර්යය සහ  ආදරය ප්‍රධාන වෙයි.    දොස්තයෙව්ස්කි මූලික වශයෙන් ලියුවේ මිනිසාගේ නිදහස පිළිබඳ හැඟීම, තෝරා ගැනීමේ නිදහස, බාධක ජය ගැනීමට ඇති අයිතිය ගැන ය. මිනිසාට නිදහස ලැබීමට ඇති අයිතිය සහ තෝරා ගැනීමේ නිදහසට පක්ෂව /  ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට ඇති අයිතිය පිලිබඳව ලොකුම ප්‍රකාශනය වන්නේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව් ය. මෙම කෘතියේ එක් එක් පුද්ගලයාගේ අභ්‍යන්තර පෞරුෂය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා දොස්තයෙව්ස්කි එක් එක් කථන ශෛලීන් භාවිතා කරයි.  දොස්තයෙව්ස්කි පවසන පරිදි, හේතුවක් නැත, නමුත් තර්ක කරන්නන් පමණි; සෑම තාර්කික සූත්‍රයක් පිටුපසම සූත්‍රයක් ඇත; සෑම සාමාන්‍යකරණයකටම පිටුපස සාමාන්‍යකරණය කරන්නෙක් සිටී.      

නවකතාවට ආශ්‍රිත කතාව සිදුවන්නේ 1860 ගණන්වල අගභාගයේදී ස්කොටොප්‍රිගොනිව්ස්ක් නම් කුඩා පළාත් නගරයකය.  එම නගරයේ ජීවත් වන ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කරමසොව් රළු, අශිෂ්ට මිනිසෙකි. ඔහු ධනවත් කෑදර ඉඩම් හිමියෙකි, ඔහුගේ ප්‍රධාන අවධානය යොමු වන්නේ මුදල් ඉපයීමට සහ අනාචාරයේ යෙදීමටය​. ඔහු දෙවරක් විවාහ සිටි අතර ඔහුට පුතුන් තිදෙනෙක් සිටී. ඔවුන් පිලිවෙලින් ඔහුගේ පළමු බිරිඳගේ දරුවා වන දිමිත්‍රි (මීතියා)  සහ ඔහුගේ දෙවන බිරිඳගේ දරුවන් වන අයිවන් සහ ආලෝෂා ය.  ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කරමසොව් නරක පියෙකි. ෆියෝඩර් කරමසොව් කිසි විටෙකත් තම පුතුන් කෙරෙහි උනන්දුවක් නොදක්වන අතර ඔවුන්ගේ මව්වරුන් මිය ගිය විට ඔහු ළමුන්ව  ඥාතීන් සහ හා මිතුරන් විසින් ඇති දැඩි කිරීම සඳහා යවයි.  පසුකාලීනව ඔහුගේ වැඩිමහල් පුතා දිමිත්‍රි (මීතියා)  තම උරුමය ඉල්ලාගෙන පැමිනෙන අතර එම නිසා පවුලේ අර්බුධයක් මතු වෙයි.     

ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කරමසොව් තරුණ වියේදී උමතු හා ගොළු තරුණියක දූෂණය කලේය. ඇය ඝර්භිනීව පුතෙකු වැදුවාය. වැදුම්ගෙයිදීම මව මිය ගිය අතර දරුවාව ෆියෝඩර් පව්ලොවිච්ගේ සේවකයෙකු වූ ග්‍රිගෝරි විසින් රැගෙන ගොස් හදාගන්නා ලදි.  අවජාතක දරුවාට පාවෙල් ස්මර්ඩියකොව් ලෙසට නම් තබන ලද අතර  ඔහු කරමසොව් නිවසේ හුදු සේවකයෙකු විය.  ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කිසි විටෙකත් ස්මර්ඩියකොව්ව පුතෙකු ලෙස නොසලකයි. කාලයත් සමග ස්මර්ඩියකොව් තුල ද්වේෂ සහගත පෞරුෂයක් වර්ධනය වෙයි . ඔහු අපස්මාරයෙන් ද පීඩා විඳියි.     

මසුරු ඉඩම් හිමියාගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වන දිමිත්‍රි (දිමිත්‍රි ෆියෝඩෝරොවිච් කරමසොව් / මීතියා )   එක්තරා ආකාරයකින් නවකතාවේ කේන්ද්‍රීය චරිතයයි. දොස්තයෙව්ස්කි දිමිත්‍රි තුළ ද්විත්ව චරිතයක් නිර්මාණය කරන අතර එය ප්‍රධාන චරිත සියල්ලටම වඩා සංකීර්ණ වන අතර එම නිසා ඔහු වඩාත්ම මනුෂ්‍ය පාර්ශවයකට උරුමකම් කියයි. ඔහු තුල හොඳ නරක දෙකම තිබේ. කරමසොවියානු “ගුණධර්ම” මගින් නොසන්සුන්තාවයෙන් හා දුෂ්ටකමෙන් වැඩිපුරම මෙහෙයවනු ලබන්නේ  දිමිත්‍රි ය.     
ඉඩම් හිමියාගේ  දෙවන පුතා වන අයිවන් යථාර්තවාදී චරිතයකි. දුක්ඛිත හා දුක්ඛිත ලෝකයක දෙවියන්ගේ දයාව හා ප්‍රේමය පිළිබඳ සාක්ෂි අයිවන්ට සොයාගත නොහැක. කුරිරු මිනිසුන් ගේ පැවැත්මට සහ අහිංසක මිනිසුන්ට දුක් විඳීමට ඉඩ දෙන දෙවි කෙනෙකුව පිළිගැනීමට ඔහුට නොහැකිය. දෙවියන් වහන්සේ මිනිසාට නොඉවසිය හැකි නිදහසේ බරක් පැටවූ බව අයිවන් විශ්වාස කරයි. දෙවියන් වහන්සේ මිනිසාගෙන් බලාපොරොත්තු වන්නේ ද්‍රව්‍යමය දේවලට වඩා ස්වර්ගික විපාක දෙන ස්වතන්ත්‍රභාවයයි (free will). (ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි මෙසේ ලියයි, “කැමැත්ත යනු සියලු ජීවීන්ගේ ප්‍රකාශනයකි.ජීවිතයේ සෑම ක්‍රියාවකටම වැදගත්කමක් ඇත. ඉරණම මත පදනම් වූ ලෝකයක් තුළ තමන්ට නිදහස් තේරීමක් ඇති බව මිනිසුන් විශ්වාස කරති. නිදහස් කැමැත්ත ජීවිතයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් ලෙස නොපෙනේ).      

අයිවන් තර්ක කරන්නේ මිනිසාට සතුටු විය හැක්කේ  අහස සහ පොළොව අතර හොඳ සහ නරක අතර තෝරා ගැනීමේ නිදහස උදුරා ගන්නේ නම් පමණි.  මිනිසා හොඳ සහ නරක නිර්මාණය කර ඇති බව අයිවන් විශ්වාස කරයි.  මිනිසා දෙවියන් වහන්සේව අත්හැරිය යුතු බවත් ලෝකය පාලනය කළ යුත්තේ මිනිසාගේ නිදහස ඔස්සේ බවත් ඔහු පවසයි. අයිවන් ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් දෙවියන් වහන්සේව අත්හරින අතර යහපත හා නපුර අතර තෝරා ගැනීමේ නිදහස  ඔහුට ඇත. මෙම නිදහස අතහැර දමා, “සියල්ල නීත්‍යානුකූල විය යුතුය” යනුවෙන් ඔහු තරයේ විශ්වාස කරන අතර, ඔහු මෙම අදහස ස්මර්ඩියකොව් ඇතුළු අනෙක් අය සමඟ බෙදා ගනී. රාස්කොල්නිකොව් මෙන් අයිවන් ද තර්ක කරන්නේ, දෙවියෙකු හෝ අමරණීයභාවයක් නොමැති නම්, “සියල්ලන්ට අවසර ඇත” යනුවෙනි. කරමසොව් සහෝදරයන්ගේ ප්‍රධාන තේමාවන්ගෙන් එකක් නම් දෙවියන් නොමැතිව ජීවිතය විනාශයට මඟ පෑදිය හැකි බවයි. දොස්තයෙව්ස්කි තේමාව බොහෝ දුරට වර්ධනය කරන්නේ දෙවියන් පිළිගැනීම සහ අත්හැරීම අතර අයිවන් ගේ අරගලය විස්තර කිරීමෙනි.     

කුඩා කල සිටම අයිවන් අවලස්සන වූ අතර ඔහු වටා සිටි සියල්ලන්ගෙන් හුදෙකලා විය. සෑම කෙනෙකුම තම පියා මරා දැමීමට කැමති බව අයිවන් අවධාරණය කරයි. ඔහු තම පියා කෙරෙහි වෛරයක් ඇති අතර එය විවෘතව ප්‍රකාශ නොකරන නමුත් එය පියාගේ ඝාතනය පිළිබඳ ඔහුගේම සදාචාරාත්මක වරදකට තුඩු දෙන අතර ඔහුගේ පසුකාලීන උමතුවට දායක වේ.     

ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කරමසොව්  ගේ බාල පුතා වන ආලෝෂා මිනිස් නපුර සහ පාපයේ බර තේරුම් ගනී, නමුත් ඔහු පවුකාරයන්ට සමාව දෙයි. ආලෝෂා අධ්‍යාත්මික චරිතයකි.  ආලෝෂා ගේ ආගමික ඇදහිල්ල ඔහුගේ චරිතයේ සැකැස්මයි. මනුෂ්‍ය වර්ගයා කෙරෙහි ඔහු තුල ඇති ප්‍රේමය,  යහපත කිරීමට ඔහුට ඇති ඉමහත් හැකියාව ශක්තිමත් කරයි. ආලෝෂාට සැකයක් ඇති වූ විට පවා, ඔහුගේ සැකය නිරාකරණය වන්නේ යහපත කිරීමට ඔහු දක්වන කැපවීමෙනි. මේ නිසා පූජකයෙකු වීමට තමා කැමති බව ආලෝෂා මුලින් පැවසූ විට ජේෂ්ඨ කරමසොව් පුදුමයට පත් නොවීය. ආලෝෂා නවකතාවේ මැදිහත්කරුගේ භූමිකාව රඟ දක්වයි.

දොස්තොයෙව්ස්කි තම “වීරයා” ලෙස හැඳින්වූ තුන්වන පුත්‍රයා වන්නේ ආලෝෂා ය. ඔහු හැදී වැඩුණේ සොසිමා පියතුමාගේ භාරය යටතේ ය. බාලම නීත්‍යානුකූල පුත්‍රයා වන අලෝෂා  මගින් යථාර්ථවාදී ක්‍රිස්තුස් චරිතයක් නිර්මාණය කිරීමට දොස්තයෙව්ස්කි උත්සහ ගත්තේය​. සොසිමා නමැති භික්ෂුව අනුගමනය කරමින් ආලෝෂා ක්‍රිස්තියානි ප්‍රේමය ක්‍රියාවට නැංවීමට උත්සාහ කරයි.     

නවකතාව පුරාම දිමිත්‍රි, අතිශය සංවේදී, චිත්තවේගීය පුත්‍රයා දක්වා වර්ධනය වේ. ඔහු අධ්‍යාපනය සම්පූර්ණ කළේ නැත. ඒ වෙනුවට ඔහු හමුදා නිලධාරියෙකු බවට පත්වීම සඳහා ඉගෙනුම ලැබුවේය​.  කෙසේවෙතත්, ඔහුට හික්මවීමක් නොතිබූ අතර  ද්වන්ධ සටනකට සම්බන්ධ වීම නිසා තනතුරෙන් පහත් කරනු ලැබීය.  ඔහු තම හැඟීම් පහසුවෙන් යටපත් කර ගත නොහැකි චිත්තවේගීය පුද්ගලයෙකි. දිමිත්‍රි, තම පියා කෙරෙහි සහජයෙන්ම අකමැති නමුත් ඔහුගේ සහෝදරයා වන ආලෝෂා කෙරෙහි ඇල්මක් තිබේ.    

මෙම කෘතිය හරහා දොස්තයෙව්ස්කි සොසිමා පූජකයා පිලිබඳව පඨකයාට කරුණු හෙළි කරයි. දොස්තයෙව්ස්කි සොසිමා  පූජකයාගේ චරිතය ආදර්ශයට ගෙන ඇත්තේ 18 වන සියවසේ සුප්‍රසිද්ධ සාන්තුවරයකු වන සාඩොන්ස්ක් හි ටිකොන් සහ මොස්කව් නගරයට සැතපුම් හැත්තෑවක් ඈතින් පිහිටි ඔප්ටිනා පුස්ටින්හි ආරාමයේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ අධ්‍යාත්මික ගුරු  වූ ස්ටාර්ට්ස්  ඇම්බ්‍රෝසි ය.      

තම කැරලිකාර තාරුණ්‍යය නිසා හටගත්  ද්වන්ධ සටනක් මධ්‍යයේ තමා පූජකයෙකු වීමට තීරණය කළ බව සොසිමා පැහැදිලි කරයි. සොසිමා දේශනා කරන්නේ මිනිසුන් තමන්ගේ පව් හා වරද පිළිගැනීමෙන් අන් අයට සමාව දිය යුතු බවයි. කිසිම පාපයක් හුදෙකලා නොවන බව ඔහු පැහැදිලි කරයි. ඔහු කොන්දේසි විරහිතව මිනිසාට ආදරය කළ යුතු බවත් මිනිසාගේ ක්‍රියාව හෙළා නොදකින බවත් සොසිමාගේ ඉගැන්වීම්වල ප්‍රතිමූර්තියයි.  සොසිමා පූජකයා ආලෝෂා ගේ ගුරුවරයාය.    

වයස්ගත සොසිමා පියතුමා මිය යමින් සිටින අතර ඉන් කම්පනයට පත්ව සිටියි.  අවසන් දිනවල තමා සමඟ නැවතී සිටින ලෙස ආලෝෂාගෙන් ඉල්ලා සිටිනවා වෙනුවට සොසිමා පියතුමා ආලෝෂාට පවසන්නේ තම පවුලේ අය සමඟ සිටීමට ආරාමයෙන් ඉවත් විය යුතු බවයි. ඉන් පසු සොසිමා පූජකයා මිය යයි.  ඔහුගේ මරණයත් සමග ප්‍රාතිහාර්යයක් සිදුවනු ඇතැයි බොහෝ දෙනෙක් පුරෝකථනය කළහ. සොසිමාගේ අපේක්ෂාව වන්නේ ඔහුගේ මියගිය ශරීරය ද දිරාපත් නොවන බවයි. සොසිමාගේ සිරුර දිරාපත් වෙනවා පමණක් නොව, ඔහුගේ මරණයෙන් පසු වහාම එම ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වීම මුළු නගරයටම මහත් කම්පනයකි. පළමු දිනය ඇතුළත සොසිමාගේ සිරුරේ  ගන්ධය  දරාගත නොහැකිය. බොහෝ දෙනෙකුට මෙය සොසිමා කෙරෙහි ඇති පෙර ගෞරවය හා අගය කිරීම පිලිබඳව ප්‍රශ්න මතු කරයි.     

සාන්තුවරය පිළිබඳ  පරීක්‍ෂණයකින් සොසීමා පූජකයා අසමත් විය​. ප්‍රෝටීන දේහයක් මිය යාමෙන් පසු සාමාන්‍ය අවකාශයේ පවතින විට බැක්ටීරියා ක්‍රියාකාරිත්වය මත පූතිභවනය වෙයි. එවැනි  ප්‍රාතිහාර්‍යයක් සොබාදහමට පටහැනි බව කතුවරයා ව්‍යංගයෙන් පවසයි.  මිය ගිය සොසිමා පූජකයා ගේ සිරුර ප්‍රාතිහාර්‍යකින් තොරව පූතිභවනය වීම මගින් දොස්තයෙව්ස්කි සංකේතවත් කරන්නේ සදාචාරයේ පරිහාණියයි.  ආරම්භයේදී ජේෂ්ඨ කර්මසොව්  සහ සොසිමා  අතර වෙනසක් නොවීය. සොසීමා තරුණ කාලයේදී ජේෂ්ඨ කර්මසොව් මෙන් පාපයේ ගැලී සිටියේය. ද්වන්ධ සටනක් නිසා ඔහුගේ ආධ්‍යාත්මය අවදි විය. ඉන් පසු සොසීමා පාපයෙන් වෙන්වී පූජකයෙකු විය.    

මසුරු ඉඩම් හිමියාගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වන දිමිත්‍රි ෆියෝඩෝරොවිච් කරමසොව් තම පියා මරා දමන බවට තර්ජනය කරයි. පියා සහ පුතා ගෘශෙන්කා නම් තරුණියට ආශක්තව සිටිති. ඔවුන් දෙදෙනා අතර ලිංගික ඊර්‍ෂ්‍යාවද වර්ධනය වෙයි. මේ තර්ජනකාරී වාතාවරණය තුල දිනක් ජේෂ්ඨ කර්මසෝව් යම් අයෙකු විසින් මරා දමා ඇත. මිනීමරුවා පිලිබඳ සැකය යොමු වන්නේ දිමිත්‍රි හෙවත් මීතියා වෙතය.     

සියලු සාක්ෂි වලින් පෙනී යන්නේ දිමිත්‍රි මිනීමරුවා බවය. ඔහුට එරෙහිව නඩු විභාග වී ඔහු පීතෘ ඝාතනයට වරදකරුවා වෙයි. අණතුරුව දිමිත්‍රිව සයිබීරියාවට පිටුවහල් කෙරේ. එහෙත් දොස්තයෙව්ස්කි අවසානයේ හෙළි කරන්නේ ෆියෝඩර්ගේ දුක්ඛිත හා අදේවවාදී අවජාතක පුත්‍රයා සහ සේවකයා වන පාවෙල් ස්මර්ඩියාකොව් මිනීමරුවා බවය. කෙසේ වෙතත්, දිමිත්‍රි අපරාධයට වැරදිකරු වීමෙන් පසු පාවෙල් ස්මර්ඩියකොව් සියදිවි නසා ගනී.  දිවි නසා ගැනීමට පෙර පාවෙල් ස්මර්ඩියකොව්  පවසන්නේ අයිවන්ගේ න්‍යායන් සහ අදහස් ඔහුගේ අපරාධයට පදනම වූ බවය. මේ හේතුවෙන් අයිවන් උග්‍ර මානසික ප්‍රතික්‍රියාවකට ලක් වෙයි.     

අවසාන විග්‍රහයේදී  ඉඩම් හිමි පියාගේ මරණයට  වගකිව යුත්තේ ෆියෝඩර් පැව්ලොවිච්ගේ අවජාතක පුත් පාවෙල් ස්මර්ඩියකොව් වන අතර, සියලු පුතුන් විශ්වීය වශයෙන්, යම් ආකාරයකින් හෝ වෙනත් ආකාරයකින්, දරුණු අපරාධයට (පීතෘ ඝාතනයට)  සම්බන්ධ වේ. "ඇත්ත වශයෙන්ම අපරාධය කළේ කවුරුන්ද යන්න උදාසීන කාරණයකි. මනෝ විද්‍යාව සැලකිලිමත් වන්නේ එය චිත්තවේගීයව අපේක්ෂා කළේ කවුරුන්ද යන්න සහ එය සිදු කළ විට එය පිළිගත්තේ කවුරුන්ද යන්න දැන ගැනීම පමණි. පීතෘමූලික අධිකාරියට එරෙහි කැරැල්ල නවකතාව පුරාම පෙනේ. 

දොස්තයෙව්ස්කිගේ  කරමසොව් සහෝදරයන් යනු ජීවිත හා මරණ තීරණ ගැනීම, සදාචාරාත්මක වගකීම පිළිබඳ තර්ක කිරීම සහ වරදකාරිත්වය සහ වගවීම සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීමේ සදාචාරාත්මක මනෝ විද්‍යාවේ හොඳම ප්‍රබන්ධ ගවේෂණයකි. මිනිස් මනෝභාවයේ සැඟවී ඇති අන්තරායන් ගැන දොස්තයෙව්ස්කි ලියයි.  ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි මිනිස් මනසෙහි සංකීර්ණතා නිරූපණය කළේය. දොස්තයෙව්ස්කි මෙසේ ලිවීය: ‘මම උසස් අර්ථයකින් යථාර්ථවාදියෙකි: එනම් මිනිස් ආත්මයේ සියලු ගැඹුර නිරූපණය කරමි’.     

මෙම නවකතාවේ සඳහන් වන " පීතෘ ඝාතනය" එක්තරා ආකාරයකට විවාදයට තුඩු දෙයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, නඩු විභාගයේදී පෙන්වා දී ඇත්තේ මිනීමැරුම සත්‍ය අර්ථයෙන් පීතෘ ඝාතනයක් නොවන බවයි. මන්ද ෆියෝඩර් කරමසොව් කිසි විටෙකත් නිසි පියෙකු ලෙස ක්‍රියා නොකළ බැවිනි. ඔහු පරමාදර්ශී පියෙකු වූයේ නැත​. ඔහු පියෙකුගේ භූමිකාවට අවතීර්ණ නොවීය​. එහෙත් ජේෂ්ඨ කරමසොව් තම දරුවන් වෛරයෙන් හෝ ද්වේෂයෙන් බැහැර කළේ නැත. ඔහුට ඔවුන්ගේ පැවැත්ම අමතක විය. තවද, ආගන්තුකයන් පැමිණ දරුවන් රැගෙන ගොස් වගකීමෙන් නිදහස් කිරීම ගැන ඔහු සතුටු විය. පුතුන් තිදෙනාගෙන්, පියා දැඩි ලෙස අකමැති එකම තැනැත්තා දිමිත්‍රි බව ද සැලකිය යුතු කරුණකි.දිමිත්‍රි තම මවගෙන් ජේෂ්ඨ කරමසොව්ට උරුම වූ ධනය ඉල්ලා සිටියි. නමුත් පියා දිමිත්‍රි ගේ මවගේ දේපළ දිමිත්‍රිට පවරා දීමට එකඟ නොවේ. තවද ගෘශෙන්කා තරුණිය පිලිබඳව දෙදෙනා අතර තරඟයක් තිබේ. පියා මෙන්ම පුතාද ගෘශෙන්කා තමන් සතු කර ගැනීමට තැත් කරති.  අනෙක් පුතුන් දෙදෙනා වන අයිවන් සහ අලෝෂා  පියාගෙන් මූල්‍ය ඉල්ලීම් නොකරති. ඔවුන් දෙදෙනා සහ පියා අතර භෞතික වශයෙන් අරගලයක් හෝ තරඟයක් නොමැත​. අලෝශා පියාගේ දුර්ගුණ වලට සමාව දෙයි. එහෙත් අයිවන් පියාගේ දුර්ගුණ දෙස බලන්නේ යථාර්ථවාදී කෝණයකිනි.

දොස්තයෙව්ස්කිගේ ලෝක දෘෂ්ටිය තුළ, දුක් විඳීම යනු අව්‍යාජ මිනිස් අත්දැකීම් සඳහා වන ලිට්මස් පරීක්ෂණයකි. දුක් විඳීමේ ගැටලුව දොස්තයෙව්ස්කි නිරන්තරයෙන් විසඳා ගත් තේමාවකි. මිනිසාගේ දුක්ඛිත තත්වය ගැන  ඔහු අවධානය යොමු කළේය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ චරිතවල දුක්ඛිත තත්වයන් බොහෝ සෙයින් තිබේ. දොස්තයෙව්ස්කි ස්වපීඩාකාමය  වැනි අශිෂ්ට දුක් වේදනා ප්‍රතික්ෂේප කළ බව පෙනේ. දුක් වේදනා පාරභෞතික සත්‍යයක් ලෙස ඔහු පිළිගත්තද, එය නොසලකා හැරීමට දොස්තයෙව්ස්කිට නොහැකි විය. ඔහු තම ආගමේ ඉගැන්වීම්වල සහ ඔහුගේ විප්ලවවාදී සගයන්ගේ දර්ශන වලින් ඒ සඳහා පිලිතුරු සෙවීය​. දොස්තයෙව්ස්කි ප්‍රධාන දර්ශනයන් දෙකක් සමඟ හොඳින් දැන සිටියේය: එනම් ඕතඩොක්ස් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය හා මනෝරාජික සමාජවාදයයි.  ඔහු මේ දර්ශන දෙක හරහා මිනිසාගේ දුක් විඳීම පිලිබඳව තර්ක කලේය​.  දොස්තයෙව්ස්කි දුක් විඳීමට වඩා පැවැත්මට ප්‍රමුඛතාවය ලබා දුන්නේය.  දොස්තයෙව්ස්කිට අනුව දුක් වේදනා ජීවන ත්‍යාගයේ ප්‍රතිඑලයකි.   

"බ්‍රදර්ස් කරමසොව්"  හි නපුරේ ගැටලුව පිළිබඳ  සාකච්චා කරයි. අයිවන් කරමසොව් කුඩා දරුවන්ට විනෝදය සඳහා අනුකම්පා විරහිතව වධ හිංසා පමුණුවන ලද විස්තර පවසයි. දොස්තයෙව්ස්කි  පවසන අන්දමට ලෝකය සහජයෙන්ම යහපත් වුවත්, නපුර ප්‍රකාශ වන හිස් අවකාශයන් ඇත. දෙවියන් විසින් නිර්මාණය කරන ලද විශ්වයක අහිංසක දරුවෙකුගේ මරණය සම්බන්ධයෙන් දොස්තයෙව්ස්කි ලියයි. එය අලෝශාවද කම්පණයට පත් කල මරණයකි.  දෙවියන් වහන්සේ  සර්වබලධාරී නම් නපුර අහෝසි කිරීමට දෙවියන් වහන්සේ ට හැකි විය යුතුය. නමුත් නපුර පවතී. එබැවින් දෙවියන් වහන්සේ සර්වබලධාරී හා පරිපූර්ණ ප්‍රේමණීය විය නොහැකි බවට අයිවන් තර්ක කරයි. අයිවන් යුක්ලීඩියානු මනසෙහි පරාමිතීන් තුළ ක්‍රියාත්මක වන මිනිස් මනස හා එය අවකාශය හා වේලාව තේරුම් ගන්නා ආකාරය ගැන කතා කරයි. "අපි යුක්ලිඩියානු මනසක පරාමිතීන්ගෙන් බැඳී සිටිමු"  අයිවන්  පවසයි. ඔහුට දෙවියන්ගේ ලෝකය පිළිගැනීමට නොහැකිය.      අලෝශාගේ පැහැදිලි කිරීම් අනුව “නපුර” ධ්‍රැවීය සංකල්පයක් වේ. පාපයකින් තොරව අපට යහපත හා නපුර දැනගත නොහැක. නපුරේ පැවැත්ම යනු නිදහස් තේරීම සඳහා ගෙවන මිලයි. නිදසුනක් වශයෙන්, අද මා විඳින දුක් වේදනා මගේ දරුවන්ට සහ අනෙක් අයට ඊළඟ පරම්පරාවන්ට වඩා හොඳ ලෝකයක් බිහි කරනු ඇත. නපුර යනු පරීක්ෂණයක් හෝ අත්හදා බැලීමකි: ආත්මය වැඩිදියුණු කිරීම, අධ්‍යාත්මික වර්ධනය සහ ඇදහිල්ල පරීක්ෂා කිරීම සඳහා නපුර අවශ්‍ය වේ.    

කරමසොව් සහෝදරයන් හි දොස්තොයෙව්ස්කි ස්වයං වින්දනීය ජීවිතයක බහුවිධ ප්‍රකාශන සහ ප්‍රතිවිපාක ගවේෂණය කරයි. නවකතාවේ එක් ප්‍රධාන පාඩමක් නම් මිනිසුන් එකිනෙකා විනිශ්චය නොකළ යුතු බවත්, එකිනෙකාගේ පව්වලට සමාව දිය යුතු බවත්, ඔවුන්ගේ දඞුවමට වඩා අපරාධකරුවන්ගේ මිදීම සඳහා යාඥා කළ යුතු බවත්ය. සොසිමා පැහැදිලි කරන්නේ මෙම ප්‍රේමනීය සමාව අවශ්‍ය වන්නේ මිනිස් හේතු දාමය එකිනෙකට බැඳී ඇති නිසා අනෙක් සියල්ලන්ගේම පව් සම්බන්ධයෙන් සෑම කෙනෙකුම යම් වගකීමක් දරන බවයි. එනම්, එක් පුද්ගලයෙකුගේ ක්‍රියාවන් වෙනත් බොහෝ පුද්ගලයින්ගේ ක්‍රියාවන්ට බොහෝ සංකීර්ණ බලපෑම් ඇති කරන අතර කිසිදු ක්‍රියාවක ප්‍රතිවිපාක සොයාගත නොහැක.     

අපරාධකරුවන් විනිශ්චය කිරීමේ නොහැකියාව පිළිබඳව සොසිමා පියතුමා කළ ප්‍රකාශය නිසැකවම බැරෑරුම් ය. “අපරාධකරුවෙකු විනිශ්චය කිරීමට කිසිවෙකුට නොහැකිය. ඔහු තමා ඉදිරියෙහි සිටින මිනිසා වැනි අපරාධකරුවෙකු බව හඳුනා ගන්නා තෙක්” විනිශ්චය කිරීම යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ හෙළා දැකීම, දඞුවම් කිරීම පළිගැනීම,  හා නිගමනය කිරීමයි. මෙම සංකල්පය දොස්තොයෙව්ස්කි ලබා ගන්නේ බයිබලය හරහාය​. සොසීමා පූජකයා සහ අලෝශා කිසිවෙකු විනිශ්චය නොකරති. 

කරමසොව් සහෝදරයන්ගේ කේන්ද්‍රීය දාර්ශනික ගැටුම නම් ආගමික ඇදහිල්ල සහ සැකය අතර ගැටුමයි. ප්‍රධාන චරිත නිරූපණය කරන්නේ මෙම ගැටුම් දෙක ජනනය කරන විවිධාකාර හැසිරීම් ය. නවකතාවේ සොසිමා සහ ආලෝෂා තුල දෙවියන් වහන්සේ කෙරෙහි විශ්වාසයක් ඇති අතර, එය මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ ක්‍රියාකාරී ප්‍රේමය, කරුණාව, සමාව දීම සහ යහපත්කමට ඇති භක්තිය කෙරෙහි යොමු වේ. සැකය යනු ඉවාන් කරමසොව් විසින් අනුගමනය කරන ආකාරයේ තාර්කික සැක සංකා ය,  දොස්තයෙව්ස්කි  ඇදහිල්ලේ පාර්ශවය ගන්නා අතර, සැක සහිත ජීවිතයකට වඩා ඇදහිල්ලේ ජීවිතයක් සතුටින් ගත කරන ආකාරය පිලිබඳව උදාහරණ මගින් විදහා දක්වයි.     

නවකතාව තර්ක කරන්නේ මිනිසුන්ට ඔවුන් කැමති වුවත් නැතත් නිදහස් කැමැත්ත (free will) ඇති බවය. එනම්, දෙවියන් වහන්සේව විශ්වාස කිරීම හෝ අවිශ්වාස කිරීම, සදාචාරය පිළිගැනීම හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සහ හොඳ හෝ අයහපත ලුහුබැඳිය යුතුද යන්න තෝරා ගැනීමට සෑම පුද්ගලයෙකුටම නිදහස තිබේ. නිදහස් කැමැත්තෙහි තත්වය ආශීර්වාදයක් ලෙස පෙනෙන්නට ඇති අතර, එය එක් එක් පුද්ගලයාගේ අධ්‍යාත්මික ස්වාධීනත්වය සහතික කරන අතර ඇදහිල්ල සම්බන්ධයෙන් පුද්ගලයාගේ තේරීම් පාලනය කිරීමට බාහිර බලවේගයකට නොහැකි බව සහතික කරයි. නමුත් කරමසොව් සහෝදරයන් පුරාම, දොස්තයෙව්ස්කි නිදහස් කැමැත්ත ශාපයක් ලෙස නිරූපණය කරයි, විශේෂයෙන් දෙවියන් වහන්සේගේ පැවැත්ම සැක කිරීමට තෝරාගෙන ඇති චරිතවලට  පීඩා කරයි.     

කරමසොව් සහෝදරයෝ නවකතාව ලිවීමට දොස්තයෙව්ස්කිට කිතුනු සදාචාරය, දර්ශනය (ඉන්දියානු දර්ශනය ඇතුළුව) අදේවවාදය සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකට බලපෑවේය. මෙම විශිෂ්ට නවකතාවට දොස්තයෙව්ස්කිගේ ජීවිත අත්දැකීම් ද එකතු විය. එබැවින් දොස්තයෙව්ස්කිගේ මනසෙහි අවරෝධනය  කරන ලද බොහෝ සිතුවිලි මෙම නවකතාවෙන් පිළිබිඹු වේ. තවද  බෞද්ධ දර්ශනයේ අංගයන් මෙම නවකතාවේ විස්තර කර ඇත. දොස්තයෙව්ස්කිගේ ආගමික විශ්වාසයන් තුළ බුද්ධාගමේ අංගද දක්නට තිබේ.  ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිගේ "ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්"  සහ ජාතක කථා අතර විශේෂයෙන් අසාතමන්ත්‍ර ජාතක කතාව අතර බොහෝ සමානකම් තිබේ.     කරමසොව් සහෝදරයෝ සහ අසාතමන්ත්‍ර ජාතක කතාව සමාජීය හා සදාචාරාත්මක සම්මතයන් උල්ලංඝනයකරමින් මහලු වියේ ලිංගික ආශාවන් සහ තෘප්තිය ලුහුබැඳ යාම විස්තර කරයි. මෙම කථා දෙකම මිනිස් මනසෙහි අඳුරුතම පාර්ශවය සහ අභ්‍යන්තර මානසික ගැටුම් ගැඹුරින් විශ්ලේෂණය කරයි.     

මාටින් වික්‍රමසිංහ " ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්"  ලිවීමට ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිට අසාතමන්ත්‍ර ජාතක කතාවෙන් යම් බලපෑමක් කර ඇති බව විශ්වාස කළේය. දොස්තයෙව්ස්කිගේ අදහස්  ඕතඩොක්ස් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය හා බුද්ධාගම සමඟ සමීපව සම්බන්ධ විය. කර්මසොව් සහෝදරයන්  හරහා මහායාන බුද්ධාගමේ කේන්ද්‍රීය වූ බෝධිසත්වයන්ගේ පරමාදර්ශය දොස්තයෙව්ස්කි විසින් ගැඹුරින් සාකච්ඡා කොට ඇත​. දොස්තයෙව්ස්කි කරමසොව් සහෝදරයන් තුළ පැවැත්මේ (existence) තේමාවන් ඉදිරිපත් කළේය. (කෆ්මාන් පවසන්නේ “පැවැත්ම යනු දර්ශනයක් නොව සාම්ප්‍රදායික දර්ශනයට එරෙහිව පුළුල් ලෙස වෙනස් වූ කැරලි කිහිපයක් සඳහා වූ ලේබලයක්” බවයි ) පැවැත්ම සුවිශේෂී සංකල්පයක් ලෙස දොස්තයෙව්ස්කි සැලකීය​. ඔහු පැවැත්මේ දර්ශනය නැවත පරීක්ෂා කරයි. ” බුද්ධාගම අවධානය යොමු කර ඇත්තේ ආත්මය හා ලෝකය සමඟ එහි ගැටලු සහගත සම්බන්ධතාවය මත ය. බැඳීම හා දුක් වේදනා පිළිබඳ බෞද්ධ සංකල්පය දොස්තයෙව්ස්කි වටහා ගත්තේය. ඔහුගේ නවකතාවේ එන  ආලෝෂා සහ සොසිමා පියතුමා - ස්වයං ඊගෝව හා බැඳීම් අඩු චරිත දෙකක් වන අතර  ඔවුන් අභ්‍යන්තර සන්සුන්  මානසික සංගතභාවය භුක්ති විඳිති.    

ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කිගේ ඇරිස්ටෝටල්ගේ පාරභෞතික විද්‍යාව අධ්‍යනය කල බවට පෙනී යයි. ඔහුගේ කරමසොව් සහෝදරයෝ   මනෝ-දාර්ශනික නවකතාවක් ලෙස ඉදිරිපත් කරමින් , ඒ තුලින්  මානව ස්වභාවයේ ආචාර ධර්ම, සදාචාරය සහ අඳුරු පාර්ශවය ගැඹුරින් සාකච්ඡා කරයි. ජීවිතයේ අරමුණ " ඔබ ඔබටම අව්‍යාජ වීම"  බව දොස්තයෙව්ස්කි කීවේය​.  තාර්කිකත්වය හරහා පැවැත්ම (existence) විග්‍රහ කිරීම අසීරු බව ඔහු  පෙන්වා දුන්නේය​. දොස්තයෙව්ස්කිට  අනුව සත්‍යය නිශ්චය කර ගැනීම දුෂ්කර ය, නමුත් අසත්‍යය හඳුනා ගැනීම වඩා පහසු ය.     දොස්තයෙව්ස්කි සත්‍යයේ ආශාව ඇති කළේය. කරමසොව් සහෝදරයෝ නවකතාව සදාචාරාත්මක උභතෝකෝටිකයකි.  මිනිස් පැවැත්මේ වැදගත්කම සදාචාරය නොව නිදහස බව ඔහු හඳුනා ගත්තේය​. දොස්තයෙව්ස්කි ප්‍රේමය උත්තරීතර සදාචාරාත්මක වටිනාකම ලෙස සලකයි. දොස්තයෙව්ස්කිට අනුව සෑම මිනිසෙකුම - කපටි හා සරල බව, නිර්මලකම සහ රාගය, කරුණාව සහ අර්ථය යන දෙකෙහිම මිශ්‍රණයකි. යහපත හා නපුර යන දෙකම මිනිස් පැවැත්ම සමඟ මිශ්‍ර වී ඇත.  යහපත හා නපුර මිනිසා තුළ දරුණු සහජීවනයක පවතී. මිනිසා පාලනය වන්නේ තර්කනයෙන් බව ඔහු කීවේය​.     

කරමසොව් සහෝදරයෝ මානව වර්ගයාගේ අරගල සහ පාපවල රහස් ගැඹුර ගවේෂණය කරන නවකතාවකි . දොස්තයෙව්ස්කි තර්ක කරන්නේ සමාජය  ව්‍යාධිජනක බවත් සමාජයේ සාමාජිකයන් රැවටිලිකාර සහ වගකීම් විරහිත බවත්ය. මෙම නවකතාවේ දී ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි මිනිස් පෞරුෂයේ මනෝවිශ්ලේෂණ පාර්ශවය විග්‍රහ කරයි. නපුර සිදුවන්නේ අපරාධකරුවන් කිහිප දෙනෙකු නිසා පමණක් නොව, සියලු මිනිසුන් සහභාගී වන සදාචාරාත්මක වාතාවරණයක් නිසා ය. එමනිසා සොසිමා පියතුමා උගන්වන පරිදි, “සෑම කෙනෙකුටම සෑම දෙයකටම වගකිව යුතුය.    

ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි විශ්වාස කළේ මිනිස් ස්වභාවය සංකීර්ණ බවත් වෙනස් ධ්‍රැව දෙකක් ඇති බවත්ය. මිනිසාට උදාර ලෙස ක්‍රියා කළ හැකි අතර ඒ සමඟම ඔහු ම්ලේච්ඡයෙකු විය හැකිය. මිනිසා තුළ ගෞරවනීය කොටසක් මෙන්ම විෂම අංගයක් ද ඇත. තමන් ගේම  චරිතයෙන් දොස්තයෙව්ස්කි මෙම පරස්පර විරෝධී පැති දෙක නිරූපණය කළේය. වරෙක ඔහු ත්‍යාගශීලී  උණුසුම් හා කාරුණික මිනිසෙකු වූ අතර තවත් විටෙක ඔහු ඊර්ෂ්‍යා සහගත ආත්මාර්ථකාමි මාන්නක්කාර පුද්ගලයෙකු විය. ඔහු තමාගේ රසිකාවියක් වූ  තරුණියක් ද දූෂණය කලේය.  .මෙම ප්‍රතිවිරෝධතා ඔහුගේ මහා නවකතාව වන බ්‍රදර්ස් කරමසොව් වෙතින් සොයාගත හැකිය. ජාතක කතන්දරකරුද  මිනිසුන් තුළ එවැනි සංකීර්ණ හැසිරීම් විස්තර කරයි.    

ආත්මාර්ථකාමී දුරාචාර ඉඩම් හිමිකරු ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් , ආලෝෂා කරමසෝව්ගේ ගුරුවරයා වන අධ්‍යාත්මික උපදේශක සොසාමා පියතුමා හමුවීමට පැමිණි විට  ෆියෝඩර් කර්මසෝව් ශුද්ධ වූ මිනිසා ඉදිරියේ ඔහුගේ අභ්‍යන්තර මනස හෙළි කරයි. එය දූෂිත සහ පාපයන් ගෙන් පිරී ඇති ආකරයකි. අසාතමන්ත්‍ර ජාතක කතාවේ මහලු කාන්තාව සහ ෆියෝඩර් කර්මසෝව් මිනිස් ස්වභාවයේ අඳුරු පැත්ත නිරූපණය  කරති. චරිත දෙකම ආචාර ධර්ම හා සදාචාරය මෙන්ම සමාජ සම්මතයන් ද අමතක කර තමන්ගේ ආත්මාර්ථකාමී ආශාවන් ඉටු කර ගැනීමට උත්සාහ දරති. ෆියෝඩර් පව්ලොවිච් කර්මසෝව්ගේ නාස්තිකාර හා පව්කාර ජීවිතය උසාවියේ පැමිණිල්ලේ සහ විත්තියේ නීතීඥවරයා විසින් ඉස්මතු කරන ලද අතර ඔවුන් ෆියෝඩෝර්ගේ සදාචාරාත්මක පරිහානිය 18 වන සියවසේ රුසියානු සමාජයට තවදුරටත් සම්බන්ධ කරයි.  ජාතක කතාකරුවා මහළු ස්ත්‍රියගේ අපරාධකාරී මනස පෙන්වා දෙයි. රමණයේ යෙදීම සඳහා ඇය තමාගේ පුතා වූවද මරා දැමීමට පසුබට නොවන්නීය​.     
අසාතමන්ත්‍ර ජාතක කතාවේ  මහලු ස්ත්‍රියගේ පුතා තණ්හාවේ ස්වභාවය තේරුම් ගත් බුද්ධිමත් මිනිසෙකි. ඔහු කිසිවෙකු විනිශ්චය නොකරන අතර සොසිමා පියතුමා තරම් ගුණවත් පුද්ගලයෙකි. සොසිමා පියතුමා සහ මහලු ස්ත්‍රියගේ පුතා අතර පොදු සාධකයන් පවතියි.  ඔවුන් දෙදෙනාම බෝධිසත්ව ගුණාංග පෙන්වති. කරමසොව් සහෝදරයෝ  නවකතාව මිනිස් ජීවිතය පිලිබඳ විවරණයකි. එලියට් රෝස්වෝටර් පවසන්නේ "ජීවිතය ගැන දැනගත යුතු සියල්ල ෆියෝඩර් දොස්තයෙව්ස්කි විසින් රචිත කරමසොව් සහෝදරයන් තුළ ඇති බවයි.     සත්‍ය වශයෙන්ම නිර්මාණාත්මක මනසෙහි ප්‍රතිවිරෝධතා සහ උච්චාවචනයන් දොස්තයෙව්ස්කිට වඩා හොඳින් නිරූපණය කරන ලේඛකයෙකු නොමැත. ශාස්ත්‍රීය කතිකාවෙන් වැඩි හරියක් යොමු වී ඇත්තේ දොස්තයෙව්ස්කිගේ චරිතවල දාර්ශනික හා ආගමික ඇඟවුම් වෙත ය. ඇමරිකානු සාහිත්‍යයේ ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්, නවකතාවට සමාන කිසිවක් නොමැති බව විලියම් ෆෝක්නර් කිවේය.      

කරමසොව් සහෝදරයෝ නවකතාවේ අපස්මාරය පිලිබඳ විස්තර තිබේ. 1849 දී ඔම්ස්ක්හි සයිබීරියානු බන්ධනාගාරයකට ගෙන යාමට ටික කලකට පෙර දොස්තයෙව්ස්කිට අපස්මාරය ඇති බව හඳුනා ගන්නා ලදි. ඔහු ජීවිතයේ වරින් වර අපස්මාරයෙන් පීඩා වින්දේය​. අපස්මාරය ඔහුගේ නවකතා බොහොමයක සඳහන් වෙයි. ඔහුගේ නවකතාවල ඇති අපස්මාර චරිතවල ලක්‍ෂණ සුවිශේෂීය​. කරමසොව් සහෝදරයෝ හි පාවෙල් ස්මර්ඩියකොව් ද අපස්මාරයෙන් පෙලෙන්නෙකි. ජේෂ්ඨ කරමසොව් මරණයට පත්වූ වේලාවේදී ඔහුට අපස්මාරය වැළඳී තිබූ බව නවකතාවෙන් හෙලිවේ. පාවෙල් විසින් ජේෂ්ඨ කරමසොව් මරා දැමූ පසු එම වරදකාරීත්වය මත ඔහුට මනෝ මූල අපස්මාරය හට ගත්තේද යන්න එක් ප්‍රබල කල්පිතයකි.  දොස්තයෙව්ස්කි හැරුනු කොට චාල්ස් ඩිකන්ස්ගේ ඔලිවර් ට්විස්ට් (1838), ජෝර්ජ් එලියට්ගේ සයිලස් මාර්නර් (1861) සහ විල්කි කොලින්ස්ගේ දුප්පත් මිස් ෆින්ච් (1872) නවකතා වලද අපස්මාරය සහ එහි බලපෑම පිලිබඳ කතා කරයි.     

නවකතාවේ අවසානය සනිටුහන් වන්නේ ඉලියුෂාගේ අවමංගල්‍යයෙනි. ඉලුෂා යනු කපිතාන් ස්නෙගිරියොව්ගේ බාල පුත්‍රයා වන අතර වරක් දිමිත්‍රී විසින් කපිතාන් ස්නෙගිරියොව්ව අවමානයට පත් කොට තිබුණි. අලෝෂා තම සහෝදරයා විසින් කරන ලද වරදට කපිතාන් ස්නෙගිරියොව් ගෙන් සමාව ඉල්ලයි. ඉලියුෂා දීර්ඝ කාලයක් අසනීපයෙන් සිටි අතර අලෝෂා වරින් වර ඔහුව බැලීමට ගියේය​. ඉලුෂාගේ මරණය තුලින් ඔහු යහපත්කමේ එල දරන  “බීජය” ඔහුගේ පන්තියේ ළමුන් තුල රෝපණය කරයි. එක්තරා ආකාරයකට ඉලුෂා යනු කරමසොව්වරුන්ගේ ආදර්ශ පුත්‍රයාය. නවකතාව අවසානයේ, අලෝෂා සොසිමාගේ ඉගැන්වීම්වල පරිණත ප්‍රතිමූර්තියක් බවට පත් වෙයි.    

කරමාසොව් නවකතාව හරහා දොස්තයෙව්ස්කි මිනිස් ආත්මයට විනිවිද යාම සහ සදාචාරාත්මක හා දාර්ශනික ප්‍රශ්න සමඟ ගැටීමට  ඉඩ සැලසීම මගින්  විසි වන සියවසේ  සාහිත්‍යයට ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේය.  ෆ්‍රොයිඩ්  සාහිත්‍යමය වැදගත්කම අනුව ෂේක්ස්පියර්ගේ කෘති සමඟ දොස්තොයෙව්ස්කිගේ "ද බ්‍රදර්ස් කරමසොව්"  ශ්‍රේණිගත කළේය. කර්මාසොව් සහෝදරයෝ දොස්තයෙව්ස්කිගේ ජීවිතයේ කෘතියේ කූටප්‍රාප්තිය ලෙස සැලකේ. කර්මාසොව් සහෝදරයෝ ප්‍රකාශයට පත් වී මාස හතරකටත් අඩු කාලයකදී දොස්තයෙව්ස්කි මිය ගියේය.  ඔහුගේ දේහය  තැන්පත් කරනු ලැබුවේ ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග්හි ඇලෙක්සැන්ඩර් නෙව්ස්කි ආරාමයේ ය. 

දොස්තයෙව්ස්කිගේ කෘති විශ්ව සාහිත්‍ය කෙරෙහි  ඉමහත් බලපෑමක් ඇති කළේය.  දොස්තයෙව්ස්කි ගේ බලපෑම  ඇලෙක්සැන්ඩර් සොල්සෙනිට්සින් , ඇන්ටන් චෙකොව් ,  ෆ්‍රොයිඩ් , ෆ්‍රෙඩ්‍රික් නීට්‍ෂේ ,ඇන්ඩ්‍රේ මැල්රාක්ස් , වර්ජිනියා වුල්ෆ් , මිහායිල් බුල්ගාකොව්  ,ව්ලැඩිමීර් නබෝකොව්, ව්ලැඩිමීර් මායකොව්ස්කි , ජීන්-පෝල් සාත්‍රේ ඇල්බෙයා කැමූ  ෆ්‍රාන්ස් කෆ්කා   අර්නස්ට් හෙමිංවේ  ජේම්ස් ජොයිස් ගේබ්‍රියෙල් ගාර්ෂියා මාකේස් සහ හරුකි මුරකාමි කෙරෙහි ගැඹුරටම තිබුනේය. දොස්තයෙව්ස්කි අමරණීය බව මිහායිල් බුල්ගාකොව්  පැවසීය​.    

මිනිස් පැවැත්මේ  බියකරු අංගයන් දොස්තයෙව්ස්කිට ගෝචර විය​. ඔහුගේ ගැඹුරු මානසික අවබෝධය සහ මිනිස් ආත්මයේ ගැඹුරුම හා අඳුරු කොන නිරූපණය කිරීමේ දක්‍ෂතාවය අද්විතීයය​. දොස්තයෙව්ස්කිගේ සාහිත්‍ය කෘති 19 වන සියවසේ රුසියාවේ ව්‍යසනකාරී  දේශපාලන, සමාජීය හා අධ්‍යාත්මික වාතාවරණය  තුළ මානව මනෝ විද්‍යාව ගවේෂණය කලේය​. දොස්තොයෙව්ස්කි නූතනත්වයේ කේන්ද්‍රීය අවිනිශ්චිතතාවයන් වෙනුවෙන් පෙනී  සිටියේය​. මානව තත්වය පිළිබඳ ඔහුගේ අවබෝධය තියුණු විය​. සාහිත්‍යමය අර්ථයෙන් දොස්තයෙව්ස්කි අනාගත වක්තෘවරයෙකු විය​.      

 Works Cited    

  1. Bakhtin, Mikhail M.(1984). Problems of Dostoevsky's Poetics. Translated by Caryl Emerson. Minneapolis: University of Minnesota Press. 
  2. Breger, Louis.(1989). Dostoevsky: The Author as Psychoanalyst, New York University Press. Davison, R. M. (1999).Dostoevsky's the Devils: A Critical Companion. Edited by William J. Leatherbarrow. Evanston, Ill.: Northwestern University Press. 
  3. Deborah A.,  Maiorova, O.(2015).  Dostoevsky in Context. Cambridge: Cambridge University Press.  Dostoevsky, Fyodor. (1994).Crime and Punishment. Trans. Constance Garnett. New York: Barnes & Noble Books. 
  4. Dostoevsky, Fyodor. (2004), The Double: Great Short Works of Fyodor Dostoevsky, trans. George Bird, Perennial, Classic Edition, HarperCollins Publishers, New York   
  5. Dostoevsky, Fyodor (2009). Notes from Underground and The Double. trans. Ronald Wilks. London & New York: Penguin Classics.   
  6. Frank, J. (2010). Dostoevsky. Princeton: Princeton University Press. 
  7. Freud, Sigmund. “Dostoevsky and Parricide” from The Collected Papers. Readings on Fyodor  Lantz, K.A.(2004). The Dostoevsky Encyclopedia. Westport: Greenwood Press. 
  8. Pavlovic, R ., Pavlovic, A. (2012).“Dostoevsky and Psychoanalysis,” British Journal of Psychiatry.             

Find Us On Facebook