නීට්‍ෂේගේ අවසාන කාලය

වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

ෆ්‍රෙඩ්රික් නීට්‍ෂේ බටහිර සදාචාරයේ ප්‍රධාන සංකල්ප පිලිබඳව අදහස් දැක්වූ අතර ඔහු විසින් සිදු කල  ආගම, දර්ශනය සහ සදාචාරය පිළිබඳ අද්විතීය විවේචන වල​ බලපෑම දර්ශනයේ සිට සාහිත්‍යය දක්වා බොහෝ ඈතට විහිදේ. සත්‍යය, සදාචාරය, භාෂාව, සෞන්දර්යය, සංස්කෘතික න්‍යාය, ඉතිහාසය, ශුන්‍යවාදය, බලය, විඥානය සහ පැවැත්මේ අරුත පිළිබඳ ඔහුගේ ලේඛන බටහිර දර්ශනයට සහ බුද්ධිමය ඉතිහාසයට විශාල බලපෑමක් ඇති කර තිබේ. 

නීට්‍ෂේ ඔහුගේ මරණයට පෙර කෘතීන් පහළොවක් ප්‍රකාශයට පත් කලේය​. 

නීට්‍ෂේගේ ප්‍රධාන කෘතීන් මෙසේය 

1) The Birth of Tragedy, 1872, 1886 (වයස අවුරුදු විසි හතේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද නීට්‍ෂේගේ පළමු පොත වේ. මේ කෘතිය හරහා නීට්‍ෂේ මිනිස් ජීවිතය සඳහා සෞන්දර්‍යාත්මක සාධාරණීකරණයක් සොයයි. ග්‍රීක ඛේදවාචකය උපත ලැබුවේ 'ඇපොලිනියානු' සහ 'ඩයෝනිසියානු' යන ද්විත්ව කලාත්මක ආවේගයන්ගෙන් බව නීට්‍ෂේ පෙන්වා දෙයි. නීට්‍ෂේ තර්ක කරන්නේ ග්‍රීක ඛේදවාචකයෙන් ඩයොනිසියානුවා ඉවත් කිරීම, ශුභවාදී අකර්මන්‍ය යුගයක් සහ පසුව ඇති වූ තාර්කික කුරිරු පාලනයක් ඇති කළ බවයි.)

2) On Truth and Lies in a Nonmoral Sense, 1873 (නීට්‍ෂේගේ සහෝදරිය  වූ එලිසබෙත් 1896 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන තෙක් නිකුත් නොකළ භාෂාව පිළිබඳ රචනයකි. මෙම කෘතියේ නීට්ෂේගේ භාෂාව පිළිබඳ ඔහුගේ විවේචනවල සූත්‍රගත කිරීම් අඩංගු වේ. ලෝකය පිළිබඳ අපගේ සංකල්පීය අවබෝධය හැඩගැස්වීමේදී රූපකයේ පූර්ව අවතක්සේරු කළ වැදගත්කම ගැන නීට්ෂේ ලියයි. මීට අමතරව, නීට්ෂේ අවංකභාවයේ ප්‍රකාශයන් වංක ලෙස “හොඳ” සහ “නරක” ලෙස වෙනස් ලෙස අභියෝගයට ලක් කරයි, නමුත් ඒ වෙනුවට ජීවිතයට මෙම ප්‍රවේශයන් මිනිස් තත්වයන්ට අනුවර්තනයන් ලෙස විමර්ශනය කරයි. මෙම කෘතිය පශ්චාත් නූතනවාදය කෙරෙහි බලපා ඇත).

3) The Untimely Meditations, 1873–6  (නීට්‍ෂේ ඔහුගේ ශාස්ත්‍රීය ජීවිතය තුළ ප්‍රකාශයට පත් කළ රචනා හතරක මාලාවකි. මෙම විවේචනාත්මක රචනා තුළ, නීට්ෂේ, දර්ශනවාදයේ ප්‍රමුඛ අදහස්වලට පහර දෙයි).

4) Human, All Too Human, 1878 (මානව මනෝ විද්‍යාත්මක නිරීක්‍ෂණ තුළ ඔහුගේ චින්තනය පදනම් කිරීමට නීට්‍ෂේගේ උත්සාහය මෙම කෘතියෙන් නිරූපනය වෙයි). 

5) The Dawn, 1881 (මෙම කෘතියෙන් සදාචාරාත්මක අගතීන් පිළිබඳ සහ බයිබල් විග්‍රහය පිළිබඳ දීර්ඝ විවේචනයක් ද අඩංගු වේ)

6) The Gay Science, 1882, 1887 ( දෙවියන් ගේ මරණය" සහ සදාකාලික පුනරාවර්තනය , ශුන්‍යවාදය පිළිබඳ අදහස් අඩංගු වේ. නීට්‍ෂේ ඔහුගේ සමහර කවි උපග්‍රන්ථයට ඇතුළත් කර ඇත​). 

7) Thus Spoke Zarathustra, 1883–5 (අනාගතවක්තෘ Zarathustra ගේ හෙළිදරව් කිරීම් ලෙස ඉදිරිපත් කරන ලද පද පේලි වල අධිපතියා සහ බලයට ඇති කැමැත්ත පැහැදිලි කරයි. නීට්‍ෂේගේ පරිණත දර්ශනය මෙම කෘතියෙන් පෙනී යයි. එසේම Overman සංකල්පය සහ බලයට ඇති කැමැත්ත පිළිබඳව හඳුන්වා දෙනු ලැබේ). 

8) Beyond Good and Evil, 1886 (සරල, ද්විත්ව අර්ථකථනවලින් ලෝකය බෙදීමේ ප්‍රවණතාව පිළිබඳ විවේචනයකි. එසේම නූතනත්වය පිළිබඳ විවේචනයක් වන අතර එය නූතන මිනිසාගේ ප්‍රතිවිරෝධතාවක් විය හැකි ආකාරයක් පිළිබඳ ඇඟවීමකි). 

9) On the Genealogy of Morals, 1887 (නීට්‍ෂේගේ භාෂාමය කෘතියකි. සදාචාරයේ ද්විත්ව සම්භවය ගවේශනය කරයි. එසේම අවසාන පරිච්ඡේදය තාපස (ascetic) ජීවන රටාවේ අර්ථය විමසයි). 

10) The Case of Wagner, 1888 (නීට්‍ෂේ , වැග්නර් සහ ජර්මානු සංස්කෘතිය කෙරෙහි ඔහුගේ බලපෑම පිළිබඳ ඔ නැවත සලකා බලයි).

11) Twilight of the Idols, 1888 (ඔහුගේ දර්ශනය පිළිබඳ දළ විශ්ලේෂණයක් ඉදිරිපත් කිරීමට නීට්‍ෂේගේ තවත් උත්සාහයක් දරයි. මෙම කෘතිය ඔහුගේ පරිණත දාර්ශනික යුගය නිරූපනය කරයි. මෙම කෘතිය නීට්ෂේන් ඉදිරිදර්ශනවාදයේ ජයග්‍රහණයකි). 

12) The Antichrist, 1888 (නීට්‍ෂේ විසින් ලියන ලද ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට එරෙහි වඩාත්ම විවේචනාත්මක ග්‍රන්ථය වෙයි. ඔහු ජේසුස් වහන්සේ සහ කිතුනුවන් අතර සහ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සහ පල්ලිය අතර වෙනස ද පැහැදිලි කරයි. මෙම පොතේ, යේසුස්ව විස්තර කර ඇත්තේ "යථාර්ථයට සහජ වෛරයක්" ඇති අසාමාන්‍ය මිනිසෙක් ලෙසය, එබැවින් යේසුස් ලෝකයේ යථාර්ථය ප්‍රතික්ෂේප කළේය). 

13) Ecce Homo, 1888 ( නීට්‍ෂේගේ ස්වයං චරිතාපදානය වෙයි. මෙම පොත 1908 වන තෙක් ප්‍රකාශයට පත් නොකළ අතර වෝල්ටර් කෆ්මන් විසින් ලෝක සාහිත්‍යයේ නිධානයක් ලෙස එය පසුව හඳුන්වන ලදි. නීට්‍ෂේ ඔහුගේම අතීත දාර්ශනික කෘති අර්ථකථනය කරයි, ඒවා ලියන කාලය තුළ ඔහුගේ චින්තනය සහ පසුබිම පැහැදිලි කරයි, සහ ඒවා 'සමාලෝචනය කරයි. නීට්‍ෂේ තමාව ක්‍රිස්තුස් වහන්සේට සසඳයි). 

14) Nietzsche contra Wagner, 1888 (නීට්‍ෂේගේ ජීවිත කාලය තුළ අවසන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද කෘතිය වෙයි. එය වැග්නර් පිළිබඳ ඔහුගේ ස්ථාවරය විවේචනාත්මක ලෙස පෙන්වා දෙයි). 

15) The Will to Power, 1901, 1906 ( සියලු වටිනාකම් නැවත ඇගයීම’ පිළිබඳ නීට්‍ෂේගේ සැලසුම් සහගත කාර්‍යයේ දළ සටහනකි. නීට්‍ෂේගේ සඟරාවලින් ප්‍රකාශයට පත් නොකළ කෘතීන් සහ උපුටාගැනීම් වල මරණින් පසු එකතුවකි. නීට්ෂේගේ මෙම ලේඛන - ඔහු ජීවතුන් අතර සිටියදී ප්‍රකාශයට පත් නොකළද - වසර කිහිපයක සිතුවිලි වලින් අදහස් අඩංගු වන අතර, 1889-90 හි ඔහුගේ මානසික බිඳවැටීමෙන් පසු කෙටි වූ ඔහුගේ කාර්යයේ අනාගත ගමන් පථය ගැන ඉඟි කරයි). 

නීට්‍ෂේගේ අවසාන ක්‍රියාකාරී වසර, 1888 ට සීමා විය. 1889 ජනවාරි 3 වැනිදා උදෑසන ටියුරින් හි සිටියදී නීට්‍ෂේ මානසික බිඳවැටීමකට ලක් විය. එම මානසික බිඳවැටීම ඔහුගේ මරණය තෙක් තිබුණි. 

නීට්‍ෂේ  නිබඳවම ඉරුවාරදයෙන් පීඩා වින්දේ‍ය. ඔහුගේ ජීවිතයේ දෙවන භාගයේදී ඔහු මානසික අවපීඩනය සමග සටන් කලේය.  ඔහුගේ අවසාන කාලය තුළ ආඝාතය සමඟ ඇතිවූ ගැඹුරු ඩිමෙන්ශියාව ඔහුගේ ප්‍රජානන හැකියාවන් බරපතල ලෙස ඌන කොට දැමීය. නීට්‍ෂේගේ ඩිමෙන්ශියාව ස්නායු සිෆිලිටික් ආසාදනය නිසා ඇති වූවක් බව ඇතැම් පරියේෂකයන් කියති. මූලිකව 1889 මුල් භාගයේදී ෆ්‍රෙඩ්‍රික් නීට්‍ෂේගේ මානසික බිඳවැටීමේ හේතු සහ වසර දහයක් පුරාවට අවසන් අවධි ඩිමෙන්ශියාව දක්වා මන්දගාමීව ක්‍ෂය වීමේ හේතුව නියුරෝ- සිෆිලිස් ආසාදනය බවට සැක කෙරේ. ඔහු සම්බන්ධයෙන් සිෆිලිටික් ඩිමෙන්ශියා පැරලිටිකා syphilitic dementia paralytica රෝග විනිශ්චය ඔටෝ බින්ස්වැන්ගර් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලදි.  19 වන ශතවර්ෂයේ යෝජනා කරන ලද සිෆිලිස් රෝග විනිශ්චය අද දක්වා මතභේදයට තුඩු දී ඇති අතර තවත් බොහෝ රෝග විනිශ්චයන් සාකච්ඡා කර ඇත. ඇතැමුන් යෝජනා කරන්නේ නීට්ෂේ ලැක්ටික් ඇසිඩෝසිස් සහ ආඝාත වැනි කථාංග සින්ඩ්‍රෝමය සමඟ මයිටොකොන්ඩ්‍රියල් එන්සෙෆලමියෝපති  (mitochondrial encephalomyopathy) රෝගයෙන් පෙළුණු බවයි. මෙලෙස කායික මානසික වශයෙන් අක්‍රියව සිටි නීට්‍ෂේ 1900 දී නියුමෝනියාවෙන් මිය ගියේය.

අවසන් ක්‍රියාකාරී කාලය දක්වා නීට්‍ෂේට දාර්ශනිකයෙකු, ඉතිහාසඥයෙකු සහ කවියෙකුගේ පුළුල් ඒකාබද්ධ ඉදිරි දර්ශනයක් තිබුණි. 1888 වසර නීට්‍ෂේ ගේ ක්‍රියාකාරී අවසන් වසර විය​. මුල් කාලයේ සිට ඔහු  රිචඩ් වැග්නර්ගේ සංගීතය පිලිබඳව සඳහන් කල අතර අවසන් කාලයේ ද වැග්නර්ගේ සංගීතය ඔහුට අමතක කරනු නොහැකි විය​. නීට්‍ෂේ  1988 දී ඔහු ගේ The Case of Wagner  ලිවීමෙන් රිචඩ් වැග්නර්ට එරෙහිව “යුද්ධ ප්‍රකාශ කලේය.  The Case of Wagner යනු   රිචඩ් වැග්නර් පිලිබඳ විවේචනයක් විය.  

විල්හෙල්ම් රිචඩ් වැග්නර් ( 1813 -1883) ගේ ඔපෙරා සහ සංගීතය  නීට්‍ෂේ තුල අභ්‍යන්තර මානසික කැළඹීමක් මෙන්ම බුද්ධි කළම්බනයක් ඇති කරන ලදි. මුල් කාලයේදී නීට්‍ෂේ වැග්නර් කෙරෙහි ආශක්ත විය. නීට්‍ෂේ සහ වැග්නර් සමීප මිතුරන් වූහ. ඔහු වැග්නර්ගේ චිත්තවේගීය සහ අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ බලය අගය කලේය. ඔහුගේ මුල් කෘති වලදී වැග්නර්  මිනිස් දුක් වේදනා, මානසික අවපීඩනයෙන් පෙළෙන සහ වධ හිංසාවලට ලක් වූ ආත්මවල ස්වර සෙවීමට, නිහ​ඞ දුක්ඛිත තත්ත්වයන්ට පවා හඬක් දීමට දක්‍ෂයෙකු බව ලිවීය. නීට්ෂේ ඔහුගේ පළමු පොත වන The Birth of Tragedy  ලියන විට ඔවුන් ඉතා සමීප වූහ.  ඔහු එම පොත වැග්නර්ට කැප කළ අතර එය වැග්නර්ගේ සංගීතය නූතන පුනර්ජීවනය ලෙස ප්‍රකාශ කළේය. වැග්නර්ගේ සංගීතය පූර්ව සොක්‍රටික් ග්‍රීක සංස්කෘතියේ නැවත ඉපදීමේ බලාපොරොත්තුව නියෝජනය කල බව නීට්ෂේ විශ්වාස කලේය. 

නීට්‍ෂේ පසුකාලීනව වැග්නර් සංගීතය අරබයා "පරිහානිය"  (decadence) යන යෙදුම භාවිතා කළ බව පෙනේ. වැග්නර් ගේ යුදෙව් විරෝධී ස්ථාවරය පිලිබඳව නීට්‍ෂේ  විවේචනකාරී විය. වැග්නර් වර්ගවාදී දෘෂ්ටිවාදයේ සිරවීමට හේතු කාරකය වූයේ  යුදෙව්  ඔපෙරා සංගීතකරුවන් සමඟ ඇති වූ ගැටුමකින් ජනනය වූ ගැඹුරු යුදෙව් භීතිකාවකිනි. වැග්නර් ගේ සංගීතය ඔහුගේ යුදෙව් විරෝධයෙන් අපවිත්‍ර වී ඇති බව පෙනුනි.  වැග්නර් ගේ Judaism in Music  කෘතිය  යුදෙව්-විරෝධයේ ගැඹුරු දෘෂ්ටිවාදයක සංඥා ලෙසට කියවිය හැකි විය​. මේ නිසා  වැග්නර්ගේ සංගීතය වඩ වඩාත් සරල සහ ජාතිකවාදී වෙමින් පවතින බව ඔහුට හැඟී ගියේය. අවසානයේදී, ඔහු වැග්නර්ගේ සංගීතය පිරිහුණු සහ ශුන්‍යවාදී ලෙස දැකීමට පටන් ගත්තේය. මේ හේතූන් නිසා නීට්‍ෂේ  වැග්නර් සමඟ තිබූ මිත්‍රත්වය බිඳ දැමූ අතර ඔහුගේ පසුකාලීන කෘතිවලදී ඔහුව ප්‍රසිද්ධියේ විවේචනය කළේය. නීට්‍ෂේගේ දැක්මට අනුව වැග්නර් ලෝකය සහ එහි සියලු දුක් වේදනා සාධාරණීකරණය කළ  පුද්ගලයෙකි. නීට්ෂේ වැග්නර්  යුරෝපයට බලපාන පුළුල් "රෝගයක" විශේෂිත රෝග ලක්ෂණයක් ලෙස ඉදිරිපත් කරයි. තවද ඔහු කලාවේ ස්වභාවය සහ මානව වර්ගයාගේ අනාගත සෞඛ්‍යයට එහි ඇති සම්බන්ධය පෙන්වා දෙයි.  වැග්නර්ගේ සංගීතය යුරෝපීය සංස්කෘතියේ බිඳවැටීමට තුඩු දෙනු ඇතැයි ඔහු අවසන් කාලයේදී මත පළ කලේය​. 

ඔහුගේ අවසන් යුගයේ (1888) කෘතියක් වන The Twilight of the Gods හි නීට්‍ෂේ කලින් කෘතිවල දක්නට ලැබුණු සොක්‍රටීස්, ප්ලේටෝ, කාන්ට් සහ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය පිළිබඳ සමහර විවේචන නැවත අවධාරණය කර විස්තාරනය කරන ලදි.  මේ කෘතිය  සැබෑ ලෝකය" අවසානයේ මිථ්‍යාවක් බවට පත් වූ ආකාරය " දර්ශනය "සැබෑ ලෝකය" ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට පැමිණි ආකාරය සාරාංශ කරන පුරාවෘත්ත හයකින් සමන්විත වේ. බටහිර දර්ශනයට අපෝහකය හඳුන්වා දීම ගැන ඔහු සොක්‍රටීස් හෙළා දුටුවේය. දයලෙක්තික චින්තනය සමාජයට අයහපත් යැයි නීට්‍ෂේ සිතන්නේ එය දුර්වල දාර්ශනික අදහස්වලට කම්පනය ලබා ගැනීමට ඉඩ සලසන බැවිනි. එය අවසානයේ ජීවිතය අවප්‍රමාණය කරන ආකාරයෙන් යථාර්ථය ගැන සැක කිරීමට මිනිසුන් දිරිමත් කරයි. 

සොක්‍රටීස් සහ ප්ලේටෝගේ දර්ශන මිනිසුන්ට තම “ඉන්ඳ්‍රියයන්” අවිශ්වාස කිරීමටත් භෞතික ලෝකය “මායාවක්” ලෙස බැලීමටත් උගන්වා ඇත .නීට්‍ෂේ අවධාරණය කරන පරිදි මිනිසුන් ඔවුන්ගේ ඉන්ඳ්‍රියයන් විශ්වාස කළ යුතු ය. නීට්‍ෂේ,  සීසර්, නැපෝලියන්, ගොතේ, දොස්තයෙව්ස්කි, තුසිඩිඩීස් සහ සොෆිස්ට්වරුන් සෞඛ්‍ය සම්පන්න සහ ශක්තිමත් වර්ග ලෙස අගය කරයි.  නීට්ෂේ විශ්වාස කරන්නේ ජර්මානු සංස්කෘතිය දුක් විඳ ඇත්තේ ජාතිය සංස්කෘතියට හා බුද්ධියට වඩා දේශපාලනයට සහ ආර්ථිකයට ප්‍රමුඛත්වය දී ඇති බැවිනි.  වෛද්‍යවරුන් සඳහා සදාචාරය" යන මාතෘකාවෙන් යුත් Twilight of the Idols (1888) කොටසේ නීට්ෂේ ප්‍රකාශ කළේ රෝගී මිනිසා සමාජයේ පරපෝෂිතයෙකු බවත් ජීවිතයේ අරුත සහ ජීවත්වීමේ අයිතිය නැති වූ විට එය අශෝභන හා නින්දිත බවත්ය.  

මෙම පොත නීට්‍ෂේගේ අවසාන සහ වැදගත්ම ව්‍යාපෘතිය ලෙස නම කල හැකිය.

1888 සැප්තැම්බරයේ ඔහු The Antichrist, Curse on Christianity එළි දැක්වීය​. මෙම පොත ඔහු කලකට ඉහතදී අවසන් කොට තිබුණි. ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ නැගීම නිසා රෝමානු සමාජයේ උතුම් සාරධර්ම දූෂිත වූ ආකාරය ගැන ඔහු කරුණු දක්වයි. නීට්ෂේ පෙරවදනෙහි කියා සිටින්නේ ඉතා සීමිත පාඨක පිරිසක් සඳහා පොත ලියා ඇති බවයි. පාඨකයා දේශපාලනයට හා ජාතිකවාදයට ඉහළින් සිටිය යුතු බව ඔහු අවධාරණය කරයි. නීට්‍ෂේ තවදුරටත් පවසන්නේ බිය නිසා මිනිසා දුර්වල, රෝගී වර්ගයක් ඇති කර ඇති බවයි. මනුෂ්‍ය වර්ගයා දුශ්ශීල වන්නේ එහි සහජ බුද්ධිය නැති වී ඇති නිසාත් එයට හානිකර දේට වැඩි කැමැත්තක් දක්වන නිසාත් ය. පරිශුද්ධ නාමයන් යටතේ ශුන්‍යවාදී වටිනාකම් ආධිපත්‍යය දරන" නිසා පරිහානිය සිදුවේ. නීට්‍ෂේ කියා සිටින්නේ, ඔහුගේ කාලයට පෙර, සත්‍යය සහ දැනුම සෙවීමේ විද්‍යාත්මක ක්‍රමය නින්දාවට හා උපහාසයට ලක් වූ බවයි.

නීට්‍ෂේගේ ප්‍රකාශයට පත් නොකළ ලේඛන බොහෝ විට ඔහුගේ වඩාත් තාවකාලික සහ සමපේක්‍ෂන අදහස් හෙළි කරයි. මෙම ලේඛන ඔහුගේ පරිණත දර්ශනයේ කේන්ද්‍රීයව පවතින අදහස්වල වර්ධනය වඩාත් සමීපව සොයා ගැනීමට පාඨකයන්ට ඉඩ සලසයි. ඔහු  පුන පුනා ප්‍රකාශ කරන්නේ "කරුණු කිසිවක් නැත, අර්ථකථන පමණි."

නීට්‍ෂේ ඔහුගේ ජීවිතයේ වැඩි කාලයක් අයහපත් සෞඛ්‍ය තත්ත්වයෙන් පීඩා විඳිමින් සිටි බව William Gass පෙන්වා දෙයි. ( “Nietzsche: in Illness and in Health” by William Gass  ). එහෙත් ඔහු තම අදහස් ලේඛනගත කිරීම අත හැරියේ නැත​.  Ecce Homo හි ඔහු ප්‍රකාශ කරන්නේ තමාට කිසිදා තමා කෙරෙහි අමනාපයක් හෝ වරදකාරී හෘදය සාක්ෂියක් නොතිබූ බවයි. ඔහු තම නිර්මාණයන් තුලින්ම විශාදය , සාමූහික ශුන්‍ය මනෝ භාවයන් , රෝග පීඩා පිලිබඳව ලිවීය​. ​ ඇතැමෙකු පවසන පරිදි  ඔහු තමාගේම නිර්මාණයේ අගාධයකට වැටුණි. ෆ්‍රෙඩ්රික් නීට්ෂේ වයස අවුරුදු 44 දී ඩිමෙන්ශියාවට ගොදුරු  වූ අතර වයස අවුරුදු 56 දී මිය ගියේය. නීට්‍ෂේ  ජීවත් වූයේ සහ කායික මානසිකව ක්‍රියාශීලී වූයේ කෙටි කාලයක් වූවද ඔහුගේ දර්ශනය ඉතා ගැඹුරු විය​. එසේම ඔහුගේ දර්ශනය නූතන ලෝකයට ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කර කරන ලදි. 

References 

Gass W.H.(2012). Nietzsche in Illness and in Health, in Life Sentences, Alfred A Knopf, New York, 2012.

Hemelsoet D, Hemelsoet K, and Devreese D. (2008).The neurological illness of Frederic Nietzsche. Acta Neurol Belg; 108:19p

Orth M, Trimble MR.(2006). Friedrich Nietzsche's mental illness--general paralysis of the insane vs. frontotemporal dementia. Acta Psychiatr Scand. ;114(6):439-44; discussion 445. doi: 10.1111/j.1600-0447.2006.00827.x. PMID: 17087793.

Owen CM, Schaller C, Binder DK. (2007).The madness of Dionysus: a neurosurgical perspective on Friedrich Nietzsche. Neurosurgery.  Sep;61(3):626-31; discussion 631-2. doi: 10.1227/01.NEU.0000290911.40223.9B. PMID: 17881977.

Westacott, E.(2021). "Why Did Nietzsche Break With Wagner?" ThoughtCo, Sep. 9.