මැලේරියාව

මැලේරියාව යනු පරපෝෂිතයෙකු විසින් ඇති කරන රෝගයකි. පරපෝෂිතයා ආසාදිත ගැහැණු ඇනොෆිලස් මදුරුවන්ගේ දෂ්ට කිරීම් මගින් මිනිසුන්ට සම්ප්‍රේෂණය වන මැලේරියාව තර්ජනාත්මක රෝගයකි. සෑම වසරකම දළ වශයෙන් මිලියන 210 ක ජනතාවක් මැලේරියාව ආසාදනය වන අතර 440,000 ක් පමණ දෙනා මෙම රෝගයෙන් මිය යති.  සෞම්‍ය දේශගුණික තත්ත්වයන් තුළ මෙම රෝගය සුලභ වුවද, නිවර්තන සහ උපනිවර්තන රටවල මැලේරියාව තවමත් බහුලව දක්නට ලැබේ.  මැලේරියාව වැඩි වශයෙන් ආර්ද්‍රතාවය සහ වර්ෂාව පවතින උණුසුම් දේශගුණයක් තුළ බෝ වේ. විසිවන සියවසේදී පමණක් මැලේරියාව මිලියන 150 ත් 300 ත් අතර සංඛ්‍යාවක් ජීවිතක්ෂයට පත්ව ඇති අතර එය සියළුම මරණ වලින් සියයට 2 සිට 5 දක්වා ප්‍රමාණයක් වේ. 

මැලේරියාව ලොව පුරා මිනිසුන්ගේ ඉහළ රෝගාබාධ හා මරණ අනුපාතය ඇති කරයි.  2016 වසරේදී  මැලේරියාව හේතුවෙන් පුද්ගලයන්  මිලියන භාගයක් පමණ මියගිය බව වාර්තා වේ.   2018 දී ලොව පුරා මැලේරියා රෝගීන් මිලියන 228 ක් වාර්තා වී තිබේ. ඇස්තමේන්තුගත මැලේරියා මරණ සංඛ්‍යාව 2018 දී 405 000 ක් විය. වයස අවුරුදු 5 ට අඩු ළමුන් මැලේරියාවෙන් පීඩාවට පත්වන කණ්ඩායමයි; 2018 දී ඔවුන් ලොව පුරා මැලේරියා මරණ වලින් 67% ක් (272 000) ක් වාර්තා කර ඇත.  වර්තමානයේ සෑම මිනිත්තු 2 කට වරක් දරුවෙකු මැලේරියාවෙන් මිය යයි.

මැලේරියාව පාලනය කිරීම සහ තුරන් කිරීම සඳහා වන මුළු අරමුදල් 2018 දී ඇස්තමේන්තුගත ඩොලර් බිලියන 2.7 ක් විය. ලෝකයේ රටවල් 91ක තවමත් මැලේරියා රෝගය පවතී.   ඇමරිකානු මහද්වීපයේ  රටවල් 22 ක් මැලේරියාවෙන් පීඩා විඳිති. ලෝක ජනගහනයෙන් සියයට 40 ක් තවමත් ජීවත් වන්නේ මැලේරියාව සම්ප්‍රේෂණය වන ප්‍රදේශවල ය. මැලේරියා රෝගයෙන් වසරකට ලොව පුරා හාරලක්‍ෂයකට අධික පිරිසක් මිය යන අතර, ඉන් බහුතරයක් වයස අවුරුදු 5ට අඩු ළමයින් වෙති. මේ නිසා මැලේරියාව මහජන සෞඛ්‍ය ගැටළු වක් ලෙස හැැඳින්වේ.

 වෙනත් ඕනෑම බෝවෙන රෝගයකට වඩා මැලේරියාව ලෝක ඉතිහාසයට විශාල බලපෑමක් කර ඇත. වසර 50000 කටත් වැඩි කාලයක් මුළුල්ලේ මැලේරියා රෝගය මිනිසුන්ට දුර්විපාක ඇති කොට තිබේ.  මෙසපොතේමියාවේ කියුනිෆෝම් පිටපතක් සහිත මැටි පුවරුවල මැලේරියාව වැනි උණ ගැන සඳහන් වේ. ක්‍රි.පූ. 3200 සහ 1304 අතර ඊජිප්තු නටබුන් අතර මැලේරියා රෝගය පිලිබඳ ඉතිහාසික සාක්‍ෂි හමුවී තිබේ.  වෛදික යුගයේ (ක්‍රි.පූ 1500 සිට 800 දක්වා) ඉන්දියානු ලේඛන මැලේරියාව “රෝගවල රජ” ලෙස හැඳින්වීය.  ග්‍රීක කවියෙකු වන හෝමර් (ක්‍රි.පූ 750 දී පමණ) ද ඉලියඩ් හි මැලේරියා වට සමාන උණ රෝගී තත්වයක් ගැන සඳහන් කරයි.  ක්‍රි.පූ 2 වන සියවසේදී චීනයේ මැලේරියා රෝගයට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා  පැලෑටියක් භාවිතා කරන ලදී. 

ක්‍රි.ව. පළමු සියවසේදී මැලේරියාව රෝමයට පැමිණීම යුරෝපීය ඉතිහාසයේ හැරවුම් ලක්‍ෂ්‍යයක් විය.  යුරෝපයේ මැලේරියාව පැතිරීම රෝම අධිරාජ්‍යයේ  සහ 17 වන සියවසේදී සිදුවිය. අප්‍රිකානු වැසි වනාන්තරයේ සිට මෙම රෝගය බොහෝ දුරට නයිල් ගඟේ සිට මධ්‍යධරණී මුහුද දක්වාත්, උතුරින් ග්‍රීසිය දක්වාත් ව්‍යාප්ත විය. ග්‍රීක වෙළෙන්දෝ සහ ජනපදිකයෝ එය ඉතාලියට ගෙන ආහ.  ඊළඟ අවුරුදු 2,000 තුළ, යුරෝපයේ ජනාකීර්ණ ජනාවාස සහ ස්ථාවර ජලය ඇති ඕනෑම තැනක මැලේරියාව සමෘධිමත් වූ අතර, මිනිසුන් කාලානුරූපව රෝගාතුර වූ අතර, කාලානුරූපව දුර්වල හා උදාසීන විය.  මෙම රෝගය සමාජයේ සෑම ස්ථරයකම පැවති බවට සාක්ෂි වන්නේ ක්‍රිස්ටෝපර් කොලම්බස්, ඇල්බ්‍රෙක්ට් ඩියර්, සිසේරේ බෝර්ජියා සහ ජෝර්ජ් වොෂිංටන් යන සියල්ලන්ම එයින් පීඩා විඳි බවයි. 

මැලේරියාව යන වචනය ආරම්භ වූයේ මධ්‍යතන යුගයේ ඉතාලි භාෂාවෙන් ය: මැලා ඒරියා - නරක වාතය; වගුරුබිම් හා වගුරු බිම් සමඟ ඇති සම්බන්ධය නිසා මෙම රෝගය කලින් වයස්ගත හෝ වගුරු උණ ලෙස හැඳින්විණි. මැලේරියාව යන වචනය  ප්‍රථම වරට ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍යයෙහි පළ වූයේ 1829 දී ය.   මැලේරියාව වරෙක යුරෝපයේ සහ උතුරු ඇමරිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සුලභව දක්නට ලැබුණි.   1880 දී ඇල්ජීරියාවේ කොන්ස්ටන්ටයින්ගේ හමුදා රෝහලේ සේවය කරන ප්‍රංශ හමුදා වෛද්‍යවරයෙකු වන චාල්ස් ලුවී ඇල්ෆොන්ස් ලැවරන් විසින් ආසාදිත පුද්ගලයින්ගේ රතු රුධිර සෛල තුළ පරපෝෂිතයන් ප්‍රථම වරට නිරීක්ෂණය කොට මැලේරියාව පිළිබඳ විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන්  කළේය. මැලේරියාව මෙම පරපෝෂිතයන් නිසා ඇති වන බව ඔහු යෝජනා කළේය.  

 1894 අප්‍රියෙල් මාසයේදී ස්කොට්ලන්ත ජාතික වෛද්‍ය රොනල්ඩ් රොස් ශ්‍රීමත් පැට්‍රික් මැන්සන්  මදුරුවන්ගේ මැලේරියා පරපෝෂිතයාගේ සම්පූර්ණ ජීවන චක්‍රය සනාථ කිරීමත් සමඟ පර්යේෂණ ආරම්භය විය. මෙම කාර්යය සඳහා රොස්ට 1902 වෛද්‍ය විද්‍යාව සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය හිමි විය. 

  මැලේරියාව උග්‍ර උණ රෝගයකි. ආසාදිත මදුරුවෙකු දෂ්ට කිරීමෙන් පසු සති කිහිපයක් ඇතුළත මැලේරියා රෝග ලක්ෂණ සහ රෝග ලක්ෂණ ආරම්භ වේ. මැලේරියාව වැළඳී ඇති සමහර පුද්ගලයින්ට මැලේරියා චක්‍ර අත්විඳිය හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රහාරයක් ආරම්භ වන්නේ වෙව්ලීම හා සීතලෙනි, පසුව අධික උණ, පසුව දහඩිය දැමීම සහ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට නැවත පැමිණීම  සිදුවේ. සුලභ රෝග ලක්‍ෂණ වන්නේ තදින් උණගැනීම  අධික ලෙස දහඩිය දැමීම  වෙවුලන තරම් සීතලක් දැනීම  හිසරදය  ඇඟපත වේදනාව  තෙහෙට්ටුව  ඔක්කාරය  වමනය  පාචනයයි.  සමහර වර්ගයේ මැලේරියා පරපෝෂිතයින්   මිනිස් ශරීරයේ වසරක් දක්වා අක්‍රියව පැවතිය හැකිය.මැලේරියා රෝගී තත්වය වැඩියෙන්ම බලපාන්නේ දරුවන්ට හා ගැබිනි මව්වරුන්ටය.

මැලේරියාව මාරාන්තික විය හැක.  බොහෝ අවස්ථාවන්හීදී, මැලේරියාව. බරපතල සංකූලතා ඇතිකරයි.  මස්තිෂ්ක මැලේරියාව ,  රක්තහීනතාවය,  වකුගඩු අක්‍රියතාව වැනි සංකූලතා රෝගීන් අතර දක්නට ලැබිය හැකිය. එසේම මැලේරියාව  දිගුකාලීන සමාජීය හා ආර්ථිකමය ප්‍රතිවිපාක ගෙනදෙන විනාශකාරී රෝගයකි. 

මැලේරියාව නොමැති ප්‍රදේශවලින් පැමිණෙන සංචාරකයින්ට බොහෝ විට ප්‍රතිශක්තියක් නොමැති අතර ඔවුන් රෝගයට ගොදුරු වීමේ ඉඩකඩ තිබේ.

 මැලේරියාව යනු ප්ලාස්මෝඩියම් කුලයට අයත් පරපෝෂිතයන් නිසා ඇති වන දරුණු රෝගයකි.  මැලේරියාවට හේතු කාරකය වන්නේ ප්ලාස්මෝඩියම් විශේෂයට අයත් කුඩා ප්‍රෝටෝසෝන් වන අතර එය උප විශේෂ කිහිපයකින් සමන්විත වේ. එය ඇනොෆිලස් විශේෂයේ ආසාදිත ගැහැණු මදුරුවෙකුගේ දෂ්ට කිරීම මගින් මිනිසුන්ට සම්ප්‍රේෂණය වේ. මිනිසුන්ට ආසාදනය විය හැකි මැලේරියා පරපෝෂිතයන් වර්ග හතරක් ඇත: ප්ලාස්මෝඩියම්  වයිවෙක්ස් , ප්ලාස්මෝඩියම්  ඕවාලේ, ප්ලාස්මෝඩියම්  මැලේරියා සහ ප්ලාස්මෝඩියම්  ෆැල්සිෆාරුම්.  ෆාල්සිපරම්.  ප්ලාස්මෝඩියම්  ෆැල්සිෆාරුම් රෝගයේ වඩාත් දරුණු ස්වරූපයක් ඇති කරන අතර මෙම මැලේරියා රෝගය වැළඳුණු අයට මරණයට වැඩි අවදානමක් ඇත. ආසාදිත මවකට මෙම රෝගය තම දරුවාට උපතේදීම ලබා දිය හැකිය. මෙය සංජානනීය මැලේරියාව ලෙස හැඳින්වේ.  මැලේරියාව බහුලව පවතින ප්‍රදේශවල වයස අවුරුදු පහට අඩු දරුවන්ට බොහෝ විට රක්තහීනතාවය ඇති වන අතර සමහර විට එය මැලේරියාව නිසා වේ.  

මැලේරියා රෝග ලක්‍ෂණ මැලේරියාව හදුනා ගන්නා ක‍්‍රම දෙකක් තිබේ. එකක් රෝහලේ දි රෝගියා සම්බන්ධයෙන් වන සායනික පරීක්‍ෂාව වන අතර අනෙක අන්වීක්‍ෂ පරීක්‍ෂාව මගිනි. බොහෝ විට මැලේරියාව සාමාන්‍යයෙන් සනාථ කරනු ලබන්නේ රුධිර පටලවල අන්වීක්ෂීය පරීක්ෂණයෙන් හෝ ප්‍රතිදේහජනක මත පදනම් වූ වේගවත් රෝග විනිශ්චය පරීක්ෂණ (RDT) මගිනි. රුධිරයේ ඇති ප්‍රතිදේහජනක හඳුනා ගැනීම සඳහා වේගවත් රෝග විනිශ්චය පරීක්ෂණය  (RDT)   පරපෝෂිත ප්‍රතිදේහජනක පවතින බව සනාථ කිරීම සඳහා වන ප්‍රතිශක්තිකරණ පරීක්ෂණ වේ.  පොලිමරේස් දාම ප්‍රතික්‍රියා (PCR) යනු මැලේරියාව හඳුනා ගැනීමේ තවත් ක්‍රමයකි. මෙම ක්‍රමය මැලේරියාව හඳුනා ගැනීමේ සියලු සාම්ප්‍රදායික ක්‍රමවලට වඩා සංවේදී හා විශේෂිත වේ.

මැලේරියාවට එරෙහි ගෝලීය සටන 1955 දී ආරම්භ වූ අතර, මෙම වැඩසටහන ඩීඩීටී භාවිතා කරමින් මදුරුවන් තුරන් කිරීම මත පදනම් විය. මැලේරියා සම්ප්‍රේෂණය වැළැක්වීමට සහ අඩු කිරීමට ප්‍රධාන ක්‍රමය දෛශික පාලනයයි. නිශ්චිත ප්‍රදේශයක් තුළ දෛශික පාලන මැදිහත්වීම් ආවරණය කිරීම ප්‍රමාණවත් තරම් ඉහළ මට්ටමක පවතී නම්, යම් ආරක්ෂාවක් ප්‍රජාව වෙත ලැබේ. 

 මැලේරියා රෝගය සදහා මුල්ම ඵලදායි ප්‍රතිකාර ක්‍රමය වූයේ ක්වීනීන් අන්තර්ගත සින්කෝනා ශාකයේ පොත්තය. ක්විනීන් ඉතා ඉක්මණින් ලොව පුරා වරින් වර ඇති වන උණ සඳහා ප්‍රතිකාරයක් බවට පත්විය. මැලේරියාව වැළැක්විය හැකි සහ ප්‍රතිකාර කළ හැකි රෝගයකි. ප්‍රතිකාරයේ මූලික පරමාර්ථය නම්, සම්පූර්ණ සුවය සහතික කිරීමයි, එනම් රෝගියාගේ රුධිරයෙන් ප්ලාස්මෝඩියම් පරපෝෂිතයා වේගයෙන් හා සම්පූර්ණයෙන් තුරන් කිරීම  සහ අනෙක් අයට සම්ප්‍රේෂණය වීම අවම කිරීම මෙහිදී වැදගත් වේ.   මදුරුවන් දෂ්ට කිරීමට එරෙහිව පුද්ගලික ආරක්‍ෂණ පියවර ප්‍රතිඑලදායකය. මැලේරියා සම්ප්‍රේෂණය මූලික වශයෙන් රාත්‍රියේදී සිදු වේ. මදුරුවන් දෂ්ට කිරීම් වලින් ආරක්‍ෂා වීම සඳහා මදුරු ඇඳන් (වඩාත් සුදුසු කෘමිනාශක ප්‍රතිකාර කළ දැල්) භාවිතා කිරීම, ශරීරයේ වැඩි කොටසක් ආවරණය වන පරිදි ඇඳුම් ඇඳීම සහ නිරාවරණය වූ සම මත කෘමීන් පලවා හරින ද්‍රව්‍ය භාවිතා කිරීම මීට ඇතුළත් වේ.  

මැලේරියාව හඳුනාගත් පසු සුදුසු ක්ෂුද්‍ර ජීවී ප්‍රතිකාර වහාම ආරම්භ කළ යුතුය.මැලේරියාව සඳහා ඖෂධ ප්‍රතිකාර නිර්දේශිතය. ආටෙමිසිනින් මත පදනම් වූ සංයෝජන ප්‍රතිකාර (ACTs). පනත් බොහෝ විට මැලේරියාව සඳහා පළමු පෙළ ප්‍රතිකාර වේ. සමහරක් ඖෂධ පරියේෂණ මට්ටමේ පවතියි. විද්‍යාඥයන් මැලේරියාව සඳහා ආරක්‍ෂිත හා  එලදායී  එන්නතක් නිපදවීමට උත්සාහ කරති. කෙසේ වෙතත්, තවමත් මිනිස් භාවිතය සඳහා සාර්ථක මැලේරියා එන්නතක් මෙතෙක් නිපදවා නොමැත.

 මැලේරියාව බොහෝ දුරට සිදුවන්නේ ලෝකයේ දුප්පත් නිවර්තන සහ උපනිවර්තන ප්‍රදේශවල ය. මැලේරියාවෙන් පීඩා විඳින බොහෝ රටවල එය රෝගාබාධ හා මරණයට ප්‍රධාන හේතුවකි.  2018 දී ලෝක ජනගහනයෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මැලේරියා රෝගයට ගොදුරු විය. ලෝකයේ සිදුවන මැලේරියා මරණ වලින් 90% ක් පමණ අද සිදුවන්නේ සහරා වලට දකුණින් අප්‍රිකාවේ ය. කෙසේ වෙතත්, ගිනිකොනදිග ආසියාව, නැගෙනහිර මධ්‍යධරණි, බටහිර පැසිෆික්  කලාප ද අවදානමට ලක්ව ඇත.  සමහර ජනගහණ කණ්ඩායම් අනෙක් අයට වඩා මැලේරියාව වැළඳීමේ හා දරුණු රෝග ඇතිවීමේ අවදානම සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි ය.  මැලේරියාව යනු දරිද්‍රතාවයට පොදුවේ සම්බන්ධ වන රෝගයක් පමණක් නොවේ: සමහර සාක්ෂි අනුව එය දරිද්‍රතාවයට හේතුවක් වන අතර ආර්ථික සංවර්ධනයට විශාල බාධාවක් වේ.

ලංකාවේ මැලේරියා වසංගතය 1934 අග භාගයේ ආරම්භ වූ අතර 1935 අප්‍රේල් මාසයේ සිට විශාල ද්විතියික රැල්ලක් ලෙස හට ගත්තේය. ලංකාවේ දරුණු මැලේරියා වසංගත දහහත්වන සියවසේ මැද භාගය තරම් වාර්තා වී තිබුණද 1934  මැලේරියා වසංගතය නිසා මිනිසුන් බොහෝ දෙනෙකු මිය යන ලදි. එම කාලයේදී මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරයේ අධිකාරී වෛද්‍ය කේ. ජේ. රුස්ටොම්ජි විසින් ලියන ලද සංදේශයකින් මැලේරියාව අපේක්‍ෂා කරන ලෙස පළාත් හඳුනාගෙන තිබුණි.  1935 වසරේ සති හයක් ඇතුළත මැලේරියා උණින් ළමයින් 3,500 ක් මිය ගිය බව වාර්තා වේ. 1934-35 කාල වකවානුවේදී මැලේරියා රෝගීන් මිලියන 1.5ක ප්‍රමාණයක් වාර්තා  වූ අතර ඉන් 80,000කට වඩා පිරිසක්  මිය ගියහ. මේ කාලයේදී රටේ ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකකට මැලේරියා වැළඳුණු බව කියවේ. 1968 වසරේදී ලංකාව පුරා මැලේරියාව වැළඳුණු රෝගීන්ගේ සංඛ්‍යාව හාරලක්‍ෂයද ඉක්මවා එය දරුණු වසංගතයක් බවට පත්ව තිබිණි. එසේම 1968-1970, 1974-1976, 1986-1988 මෙන්ම 1991-1993 වැනි කාලවල ලංකාව තුළ මැලේරියා රෝගය වසංගත මට්ටමටම පත් වුණු බව වාර්තා වී තිබේ.  

ශ්‍රී ලංකාවේ මැලේරියා මර්දන වැඩසටහන වසර 100 ආසන්න කාලයක් පැරණිය. මැලේරියා රෝග මර්දනය සඳහා සෞඛ්‍ය අංශ මගින් කළ කැපවීමේ ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස පසුගිය කාලය පුරා විශාල ප්‍රගතියක් ලැබීය. 1991 වසරේදී 400,000 වූ මැලේරියා රෝගින් සංඛ්‍යාව 2012 වසර අවසානය වන විට ශුන්‍ය අගයක් ගත්තේය. අවසන් මැලේරියා (දේශීය) රෝගියා වාර්තා වූයේ  2012 වසරේ ඔක්තෝබර් මාසයේදීය. 2012 වසරින් පසුව දේශීය රෝගියෙක් වාර්තා නොවීමෙන් මැලේරියා පරපෝෂිතයා ලංකාවෙන් මුළුමනින්ම තුරන්වී ඇති බව තහවුරු වෙයි.   

 මැලේරියාව තුරන් කිරීම ජාතික සංවර්ධනය සඳහා සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා  සෞඛ්‍ය ප්‍රමුඛතාවයකි. බොහෝ කලාපවල මැලේරියාව තුරන් කිරීම සඳහා පසුගිය දශකය තුළ වැදගත් ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර, මෙම ප්‍රගතියත් සමඟ මුලිනුපුටා දැමීමේ ශක්‍යතාව යළිත් වරක් සාකච්ඡාවට භාජනය වේ. පසුගිය දශකය තුළ රටවල් හයක් මැලේරියාව තුරන් කළ බවට සහතික කර ඇත: මොරොක්කෝව (2010), ටර්ක්මෙනිස්තානය (2010), ආර්මේනියාව (2011), මාලදිවයින (2015), ශ්‍රී ලංකාව (2016) සහ කිර්ගිස්තානය (2016).   2016 වසරේ දී ශ්‍රී ලංකාව මැලේරියාව සම්පූර්ණයෙන්ම තුරන් කළ රටක් බවට වූ සහතිකය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් මෙරටට ලබා දෙන ලදි. නමුත් විදේශයන්හිදී මැලේරියාව වැළඳුන පුද්ගලයන් ලංකාවට පැමිනීම මගින් රෝග ව්‍යාප්තිය සිදු විය හැකි බව මෙහිදී අප අමතක නොකල යුතුය. 

 වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග

විශේෂ ස්තූතිය; විශේසඥ ප්‍රජා වෛද්‍ය ප්‍රසාද් රණවීර