අප්‍රි­කාවේ මහා ලේඛ­කයා - චිනුවා අචෙබේ

වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග 

චිනුවා අචෙබේ අප්‍රිකාවේ  බලගතු ලේඛකයෙකි. ඔහු අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයේ ස්වාධීනත්වය තහවුරු කිරීමට වෙහෙස ගත්තේය. නූතන අප්‍රිකානු සාහිත්‍යය නිර්වචනය කිරීමේදී ඔහුගේ බලපෑම ප්‍රබලය. අචෙබේ ගේ නිර්මාණ ලෝක සාහිත්‍යයට ස්ථාවර හා කේන්ද්‍රීය දායකත්වයක් සපයයි. හාවඩ් විශ්ව විද්‍යාලයේ දාර්ශනික කේ. ඇන්තනි අප්පියා  පවසන පරිදි  චිනුවා අචෙබේ "අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයේ ආරම්භක පියාය. 

චිනුවා අචෙබේ  1930 නොවැම්බර් 16 වැනිදා නයිජීරියාවේදී උපත ලැබුවේය. අචෙබේ හැදී වැඩුණේ නයිජීරියාවේ ඔගිඩි හි ඉග්බෝ ( ඉබෝ ) නගරයේ ය.  ඔහු ඉබාදාන් විශ්ව විද්‍යාල විද්‍යාලයෙන් උපාධිය ලැබීය. උපාධිය ලැබීමෙන් පසු ඔහු නයිජීරියානු ගුවන් විදුලි සේවයේ සේවය කලේය.  චිනුවා අචෙබේ 1950 ගණන්වල සිට නයිජීරියාවේ ක්‍රියාකාරී  මහජන චරිතයක් විය. 1966 වන විට අචෙබේ ජාත්‍යන්තර සාහිත්‍ය ප්‍රජාවේ විශිෂ්ට සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. 1967 දී බියෆ්‍රා  කලාපය නයිජීරියාවෙන් වෙන් වූ විට, අචෙබේ බියෆ්‍රා  නිදහසේ කැපවූ ආධාරකරුවෙකි. බියෆ්‍රා වෙන්වීම මාස තිහක සිවිල් යුද්ධයක් ඇති  කල අතර 1970 දී නයිජීරියානු රජය බියෆ්‍රා  කලාපය නැවත අත්පත් කර ගත්තේය. අචෙබේ පසුව යුරෝපයට හා ඇමරිකාවට පලා ගිය අතර එහිදී ඔහු බියෆ්‍රා  කටයුතු ගැන ලිවීය. 1972 සිට 1976 දක්වා අචෙබේ  එක්සත් ජනපදයේ ඇම්හර්ස්ට් හි මැසචුසෙට්ස් විශ්ව විද්‍යාලයේ සේවය කලේය.

චිනුවා අචෙබේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් මුල් කාලීන අධ්‍යාපනයක් ලබා ගත් නමුත් ඔහු හැදී වැඩුණේ ඉබෝ සම්ප්‍රදායන් අනුවය. ඔහු ෂේක්ස්පියර්, ඩිකන්ස්, රොබට් ලුවී ස්ටීවන්සන් සහ ජොනතන් ස්විෆ්ට් යන ලේඛකයන් ගේ කෘති කියවීය. අප්‍රිකාවේ  ක්‍රිස්ටෝපර් ඔකිග්බෝ කවියා ඔහුගේ මිතුරෙකු විය. 1957 දී ගෝල්ඩ් කෝස්ට්  (ගහනා ) බ්‍රිතාන්‍යයෙන් නිදහස කරා ගෙන ගිය පළමු අග්‍රාමාත්‍යවරයා සහ ජනාධිපතිවරයා  වූ "අප්‍රිකාවේ ආඩම්බරය” ලෙස හඳුන්වන ලද Kwame Nkrumah ගේ දර්ශනය ඔහුට  විශාල ලෙස බලපෑවේය.

බොහෝ බටහිර සුදු ලේඛකයින් අප්‍රිකාව සහ අප්‍රිකාවේ මිනිසුන් පිලිබඳව පහත් ආකල්ප සහිතව ලියා තිබීම චිනුවා අචෙබේව කනස්සල්ලට පත් කලේය. මෙකී යුරෝපීය ලේඛකයින් අප්‍රිකා මහාද්වීපය  පිළිබඳ චිත්‍රය ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ  ප්‍රාථමික මනසක් ඇති නොදියුණු මිනිසුන් වාසය කරන අඳුරු ස්ථානයක් ලෙසටය. යටත් විජිතවාදය ගැන ලියූ බොහෝ බටහිර ලේඛකයින් (ජෝශප් කොන්‍රාඩ්, ජෝර්ජ් ඕවල්, හර්මන් මෙල්විල් සහ ග්‍රැහැම් ග්‍රීන් ද ඇතුළුව) අධිරාජ්‍යවාදයට විරුද්ධ වූ නමුත්, ඔවුන් යටත් විජිතවාසීන් නිරූපනය කරන ලද්දේ බොහෝ විට ප්‍රාථමික මිනිසුන් ලෙසටය. අධිරාජ්‍යවාදී මතය වූයේ අඩු සංවර්ධිත ලෝකයේ සුදු ජාතිකයින් නොවන ජනතාව ශිෂ්ටාචාරගත කිරීම  ශිෂ්ට සුදු ජාතීන් ගේ යුතුකමක් හා   වගකීමක් වන අතර අවසානයේ එය ‘වයිට් මෑන්ස් බර්ඩන්’ ලෙස නම් කරන ලදී. මෙම සංකල්පය ආරම්භ වන්නේ රඩ්යාර්ඩ් කිප්ලිංගේ කාව්‍යයකිනි. බටහිර සාහිත්‍යයෙහි අප්‍රිකානු සාරධර්ම හා සංස්කෘතිය යුරෝපීයයන්ට වඩා පහත් බව පෙන්වා දී තිබෙන බව වටහා ගත් අචෙබේ අප්‍රිකාවේ තත්‍ය ස්වභාවය ලොවට කියනු වස් ප්‍රබල අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයක සිහින දැක්කේය. නව නයිජීරියානු සාහිත්‍ය ව්‍යාපාරයක් සොයා ගැනීමට ඔහුට අවශ්‍ය විය. අධිරාජ්‍යවාදය සහ බටහිර ආධිපත්‍යය විසින් සිරගත කරන ලද යථාර්ථයන්ට පටහැනිව ඔහු කරුණු ඉදිරිපත්  කලේය.  අචෙබේ පෙන්වා දුන් පරිදි, කොන්රාඩ්ගේ නවකතාව වන හාර්ට් ඔෆ් ඩාර්ක්නස් (1899/1902) අප්‍රිකාව නිරූපණය කළේ ‘යුරෝපයේ ප්‍රතිවිරෝධය ලෙසයි. අප්‍රිකානුවන්ට මනුෂ්‍යත්වයේ කිසිදු සමානකමක් අහිමි වූ අතර හුදු සතුන්ගේ මට්ටමට අඩු විය. එවැනි පුද්ගලාරෝපණය ඇත්ත වශයෙන්ම භයානක වූ බව අචෙබේ පවසයි එය අප්‍රිකානු ජනයාගේ ඉතිහාසය ද අහිමි කර දැමූ බව ඔහු පෙන්වා දෙයි.  

 

අප්‍රිකානුවෙකු විසින් ඔහුගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් අප්‍රිකාව පිළිබඳ කියවීමට පාඨකයාව සූදානම් කිරීම අචෙබේ ගේ මුල්ම කර්තව්‍ය විය.  ඔහු අප්‍රිකාව පිළිබඳ පවත්නා දෝෂ සහිත බටහිර දෘෂ්ටියට අභියෝග කලේය. චිනුවා අචෙබේ විසින් පොත් 20 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ලියා ඇත. අචෙබේ සිය නවකතා ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් ලිවීය.  චිනුවා අචෙබේ ප්‍රබන්ධයේ බලය සහ සෑම පිරිමියෙකුගේම හා ස්ත්‍රියකගේම කතාවේ වැදගත්කම ගැන  විශ්වාසය කරයි.  

නයිජීරියාවේ ආමොස් ටුටුඕලා ,  සයිප්‍රියන් එක්වෙන්සි සහ දකුණු අප්‍රිකාවේ සොල් ප්ලැට්ජේ සහ පීටර් ඒබ්‍රහම්ස්, අචෙබේට පෙර ඉංග්‍රීසියෙන් වැදගත් නවකතා ප්‍රකාශයට පත් කර තිබුණි. නමුත් ඔවුන් ගේ කෘති අන්තර්ජාතික ප්‍රජාව ග්‍රහණය කර ගත්තේ නැත. චිනුවා අචෙබේ සහ අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයේ නව නිපැයුමකි. ඔහුගේ කෘති අන්තර්ජාතික ප්‍රජාව දක්වා පැතිරුණි. 1958 ට පෙර අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයක් ඇති බවට බොහෝ දෙනෙකු දැන සිටියේ නැත. චිනුවා අචෙබේ  සාහිත්‍ය ලෝකයට අප්‍රිකාව ඇතුළත් කිරීම සඳහා ලෝකයේ සාහිත්‍ය සංකල්පය පුළුල් කලේය. අචෙබේ අප්‍රිකානු ජාතිකයින් සඳහා සදාචාරාත්මක හා සාහිත්‍යමය ආකෘතියක් වූ අතර මොරිසන්, හජින් සහ ජූනොට් ඩයස් වැනි ඇමරිකානු ලේඛකයින් කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේය.

1958 දී අචෙබේ සිය පළමු නවකතාව වන Things Fall Apart ප්‍රකාශයට පත් කළේය.මෙම නවකතාව අප්‍රිකානු සමාජයක තත්‍ය ප්‍රතිරූපයක් සපයයි. අචෙබේගේ නවකතාව අප්‍රිකානු ලෝකය පිළිබඳ නව දැක්මක් විවරණය කළ අතර අප්‍රිකානු අත්දැකීම් පිළිබඳ නව හැඟීමක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ස්වදේශික අප්‍රිකානු සංස්කෘතිය සහ සුදු ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරිවරුන්ගේ සහ නයිජීරියාවේ යටත් විජිත ආණ්ඩුවේ බලපෑම අතර ගැටුම පිළිබඳ නවකතාව කේන්ද්‍රගත වේ.  1800 ගණන්වල අගභාගයේදී යුරෝපීය යටත් විජිතවාදීන් සහ මිෂනාරිවරුන්ගේ පැමිණීම නිසා ඉබෝ සමාජයට ඇති වූ බලපෑම මෙම පොතේ විස්තර කෙරේ. එය අප්‍රිකානු දෘෂ්ටිකෝණයකින් යුරෝපීය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ කතාව පැවසූ පළමු පොත් වලින් එකකි. තවද ඉබෝ සමාජයේ පොහොසත් සංස්කෘතිය හා සංකීර්ණතා මෙම පොත විස්තර කරයි. එය අප්‍රිකාවේ ජනතාව සඳහා පරිකල්පනීය සවිඥානකතාව ගැඹුරු ලෙස නැවත ඇණවුම් කිරීමක් විය. කතුවරයා ඉබෝ භාෂාවේ වචන හඳුන්වා දෙන අතර නයිජීරියානු හිතෝපදේශ, රූපක සහ කථන රිද්ම භාවිතා කරයි. Things Fall Apart සාහිත්‍ය සම්භාව්‍යයක් ලෙස පිළිගෙන තිබෙන කෘතියකි. නයිජීරියානු සාහිත්‍ය පුනරුදය නිර්මාණය කිරීමට මෙම නවකතාව සමත් විය. ඔප්රා වින්ෆ්රි එය "අවම වශයෙන් එක් වරක් කියවිය යුතු පොත් පහෙන් එකක්" ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේය.

"Things Fall Apart"  එය සාම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු මිනිසෙකුට බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදයේ ඛේදනීය බලපෑම පිළිබඳ ගවේෂණයකි. අචෙබේගේ නවකතාව කිසිසේත් ගෝත්‍රික සංස්කෘතිය සැමරීමේ උත්සවයක් නොවන බව පැහැදිලිය. මෙම කෘතිය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් වසරකට පසු ප්‍රධාන සාහිත්‍ය සම්මානය වන මාග්‍රට් වොන් අනුස්මරණ ත්‍යාගය දිනා ගන්නා ලදී. මෙම නවකතාව හරහා කතුවරයා අප්‍රිකානු සංස්කෘතික සම්ප්‍රදාය හා අනන්‍යතාව පිළිබඳ සංකීර්ණ චිත්‍රයක් නිර්මාණය කරයි. නවකතාවේ වැදගත්ම පණිවිඩය වන්නේ සුදු යුරෝපීය ශිෂ්ටාචාරයයේ ප්‍රබල රැල්ල යටතේ ඉබෝ සංස්කෘතිය, එහි සම්ප්‍රදායන්, සිරිත් විරිත් සහ ආගම ක්‍රමයෙන් අභාවයට යාමයි. අචෙබේ සිය නවකතාවේ අප්‍රිකානු සංස්කෘතියේ බිඳ වැටීම විස්තර කරයි.  අචෙබේ, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ආගමක් ලෙස විවේචනය නොකර, අප්‍රිකානු සංස්කෘතියට වල කැපීම සඳහා සුදු යටත් විජිතවාදීන් භාවිතා කළ ක්‍රමවේදයන් විවේචනය කරන බව පැහැදිලිය.

1890 ගණන්වල දිග හැරෙන  මෙම නවකතාවේ දක්‍ෂ මල්ලවපොර ක්‍රීඩකයෙකු ලෙස කීර්තිමත් ඉබෝ රණශූරයෙකු වන ඔකොන්ක්වෝගේ කතාව සඳහන් වේ.  ඔකොන්ක්වෝ   වයස තිස් ගණන්වල පසුවන  සාර්ථක ගොවියෙකු ලෙස හැඳින්වේ. ඔකොන්ක්වෝගේ පියා යුනෝකා කම්මැලි හා නාස්තිකාර මිනිසෙකි. ඔහු බොහෝ විට මුදල් ණයට ගත් අතර පසුව එය පාම් වයින් සහ මිතුරන් සමඟ විනෝද වීම සඳහා නාස්ති කළේය. ඔහු කම්මැලිකම සහ බියගුලුකම නිසා ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයෙකි. ප්‍රජාව තුළ, යුනෝකා අසාර්ථක හා හාස්‍ය ගෙන දෙන සළකුණක් ලෙස සලකනු ලැබීය. ඔහුව හැඳින්වූයේ අග්බාලා ලෙසය. වැඩිහිටි මිනිසෙකු ලෙස, යුනෝකා අසාර්ථක යැයි සලකනු ලැබූ අතර, ඔහුගේ බිරිඳ සහ දරුවන්ට කෑම සැපයීමට පවා ඔහු අපොහොසත් විය. යුනෝකා මිය යන විට ඔහුට කිසිදු පදවි නාමයක් නොතිබූ අතර ඔහු තවමත් ණය බරින් මිරිකී සිටියේය.

ඔකොන්ක්වෝ තම පියාගේ නිරුත්සාහී සහ පාදඩ ජීවන මාර්ගය හෙළා දකී. තම පියාගේ දුර්වලකම් හේතුවෙන් තමාට දැනෙන ලැජ්ජාව මඟහරවා ගැනීමට ඔහු අධිෂ්ඨාන කර ගත්තේය. තරුණ වියේදී ඔකොන්ක්වෝ  මල්ලව පොර තරඟයකදී අමලින්සේව පරාජය කරමින්  තම ගමට ගෞරවය ගෙන ආවේය. සාම්ප්‍රදායිකව පුරුෂභාවය අගය කරන සංස්කෘතියක් තුළට පිවිසීමට ඔකොන්ක්වෝ උත්සාහ කරයි. ඔහුගේ භාර්යාවන් තිදෙනෙකු සහ දරුවන් කිහිප දෙනෙකු ඔහුගේ ගමේ පරිශ්‍රයේ නිවෙස්වල වාසය කරති. ඔහු තම පියා වැනි අසාර්ථක මිනිසුන් කෙරෙහි නොඉවසිලිමත් වේ. ඔකොන්ක්වෝගේ ජීවිතයේ ඉලක්කය වන්නේ ඔහුගේ ගමේ නායකයෙකු වීමයි. ඔකොන්ක්වෝගේ ජීවිතය ආධිපත්‍යය දරන්නේ අසාර්ථකත්වයට හා දුර්වලකමට ඇති බියයි. එනම් ඔහු තම පියාට සමාන වනු ඇතැයි යන බියයි.

සුදු ජාතිකයන් ගමට පැමිණීම ගමේ විනාශය සනිටුහන් කරයි. ඔකොන්ක්වෝගේ සහ ඔහුගේ ජනතාවගේ සාම්ප්‍රදායික ආගම මුලිනුපුටා දැමීමට අමතරව, සුදු ජාතිකයන්   යුක්තිය පසිඳලීමේ ක්‍රමය භාරගෙන තිබේ. ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරිවරු අප්‍රිකානු සංස්කෘතියේ සිරිත් විරිත් පහත් කොට සලකති. මිෂනාරිවරුන්ගේ පළමු බඳවා ගැනීම් වන්නේ ගමේ දුර්වල හා වැදගැම්මකට නැති මිනිසෙකු වූ එෆුලෙෆු ය. කාන්තාවන් ඇතුළු ගම්වාසීන් වැඩි කල් නොගොස් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරේ. බොහෝ පිරිමින් ඔවුන්ගේ පදවි නාමයන් අතහැර දමා ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරෙති. ඔකොන්ක්වෝගේ  පුතා ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරෙන අතර ප්‍රතිඑලයක් ලෙස ඔකොන්ක්වෝ ඔහුව ප්‍රතික්‍ෂේප කළේය.  සුදු මිනිසුන් සිරගෙයක් ඉදිකර ඇත. ඔවුන් රජයේ අධිකරණයක් පිහිටුවා ඇති අතර එහිදී සුදු ජාතිකයාගේ නීති කඩ කිරීම සම්බන්ධයෙන් මිනිසුන්ට නඩු පවරනු ලැබේ. බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදය සහ ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරිවරුන් හඳුන්වා දීමෙන් ඔහුගේ ලෝකය විනාශ වේ. යටත් විජිතවාදී ව්‍යවසාය විසින් උමූෆියා ගම්මානය විනාශ කිරීම  ඔහුට කම්පන සහගත අත්දැකීමක් වෙයි.  අවසානයේදී  ඔහු ගෙල වැලලාගෙන සියදිවි නසා ගනී.  ඔකොන්ක්වෝගේ ජීවිතය සිය පියාවූ යුනෝකා ගේ මෙන් ඛේදජනක ලෙස අවසන් වේ.     

අචෙබේගේ නවකතා මගින් ඉබෝ සමාජයේ සම්ප්‍රදායන්, ක්‍රිස්තියානි බලපෑම්වල බලපෑම සහ යටත් විජිත යුගය තුළ හා පසුව බටහිර හා සාම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු සාරධර්ම ගැටුම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. ඔහුගේ ශෛලිය ඉබෝ වාචික සම්ප්‍රදාය මත  රඳා පවතින අතර ජන කතා, හිතෝපදේශ සහ කථන නිරූපණයන් සමඟ සෘජු ආඛ්‍යානය ඒකාබද්ධ කරයි. ඔහුගේ බොහෝ කෘති අප්‍රිකානු සමාජයට යුරෝපීය සංස්කෘතියේ බලපෑම ගවේෂණය කරයි.  යුරෝපීය යටත් විජිතකරණයේ ප්‍රතිඑලයක් ලෙස අප්‍රිකානු මහාද්වීපයට සහ එහි ජනතාවට සිදු වූ හානි ඔහු විග්‍රහ කරයි.  බ්‍රිතාන්‍යයන් ඉබෝ සංස්කෘතියේ බොහෝ අංශ විනාශ කළහ. ඔවුන්ගේ ජීවන රටාව වෙනස් කිරීමට ද බ්‍රිතාන්‍යයන් ස්වදේශිකයන්ට බල කළහ. ඔවුන් විසින් හඳුන්වා දුන් අධිකරණ පද්ධතිය  මිෂනාරිවරු  ආරක්‍ෂා කල  අතර විනිශ්චය කලේ ඉබෝ ගෝත්‍රිකයන්ව පමණි. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ගොඩනඟන ලද පාසල් ස්වදේශිකයන්ට සුදු මිනිසාගේ සංස්කෘතිය තුළ කියවීමට හා ලිවීමට ඉගැන්වීය. භූමිය අත්පත් කර ගැනීමේ සිට නව විශ්වාසයන් ඇති කිරීම දක්වා බ්‍රිතාන්‍යයන් සමස්ත සංස්කෘතියම අත්පත් කරගෙන සිටියහ. අප්‍රිකාවේ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදය මුදල් හා බලය පිළිබඳ වූ අතර මිලියන ගණනක් ජනයා ඔවුන්ගේ ඉඩම්වලින් ඉවතට ඇද දමා ඔවුන්ගේ ග්‍රාමීය මාර්ග අත්හැර දැමීමට බල කෙරුනි. සමහර ඉබෝවරු මෙය  දකින අතර සුදු මිනිසාගේ ආක්‍රමණයට බිය වෙති. මිෂනාරිවරුන් එහි සිටියේ විජාතීන් හැරවීමට පමණක් වන අතර අප්‍රිකාවේ සුදු මිනිසා සාමාන්‍යයෙන් කුරිරු හා නොසැලකිලිමත් විය.  සුදු මිනිසා අප්‍රිකාවට පැමිණ ඔවුන්ට අනුවර්තනය වීමට හෝ මිය යාමට බල කලේය. ඔවුන් ඉබෝ සමාජයේ ව්‍යුහයටම පහර දුන්නෝය. යුරෝපීය යටත් විජිත බලවතුන් අප්‍රිකාවට ඇතුළු වීමට පෙර අප්‍රිකානුවන්ට ගෞරවය තිබුණි. එහෙත් යටත් විජිත අධිරාජවාදීන් විසින් එම ගරුත්වය කෙළසන ලදි.

යටත් විජිත සමයේ අප්‍රිකානු ජනතාවට සිය අභිමානය අහිමි වූ බවට ඔහු විශ්වාස කලේය. පසුකාලීන කෘතිවල අචෙබේ 20 වන සියවසේ නයිජීරියානු ජීවිතය ගවේෂණය කළේය. එසේම සමහරක් කෘති නයිජීරියාවේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ආමන්ත්‍රණය කලේය. නිදහසින් පසු නයිජීරියාවේ නායකත්වය නොමැතිකම පිළිබඳව ඔහු ජාතියේ ගැටලුවලට හේතු සාධක ලෙස දකියි. අචෙබේ සිය ප්‍රබන්ධයේ දී අන්තර් පුද්ගල, දේශපාලන, සංස්කෘතික හා භාෂාමය ඒකාධිපතිවාදයට විරුද්ධ ය. යටත් විජිත බලවතුන්ගේ සංස්කෘතික අහංකාරය සහ නයිජීරියානු නිලධාරීන්ගේ නරුම කෑදරකම ඔහු විවේචනය කලේය. පළමු ජනරජයේ අවසානය; සිවිල් යුද්ධය; මිලිටරි කුමන්ත්‍රණ මාලාව ඔහුගේ අවධානයට යොමු වෙයි. එසේම තදින් පැතිරී ගිය දූෂණය සහ භීෂණය පිළිබඳව ඔහු ලිව්වේය. පශ්චාත් යටත් විජිත අප්‍රිකාවේ දේශපාලන ජීවිතයේ දූෂණ ඔහු පෙන්වා දෙයි. ඔහු සංස්කෘතීන් පිළිබඳ ගැටුම පිලිබඳව ලියයි. සාහිත්‍ය කෘති මූලික වශයෙන් සමාජයේ ගැටලු සමඟ කටයුතු කළ යුතු බව අචෙබේ විශ්වාස කරයි.  

අප්‍රිකානු සමාජය ප්‍රාථමික, සරල හා පසුගාමී යැයි සැලකූ බටහිර පාඨකයන්ට සංකීර්ණ, ගතික සමාජයක් ඉදිරිපත් කිරීම ඔහුගේ එක් අරමුණක් බව අචෙබේ ප්‍රකාශ කළේය. අප්‍රිකාවේ භාෂා හා උපභාෂා 1,000 ක් ඇති අතර එක් පොදු භාෂාවක් නොමැතිකම අසමගිය හා ගැටුමේ ප්‍රධාන සාධකයකි. එය ජාතික, කලාපීය සහ මහාද්වීපික ඒකාබද්ධතාවය අඩු කරන සාධකයකි . නයිජීරියාවේ ඉතිහාසය එහි භූගෝලය සමඟ බැඳී ඇත.  නයිජීරියාව අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ  අභ්‍යන්තර වක්‍රයට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර සමකයට උතුරින්, සහරා කාන්තාරයට දකුණින් පිහිටා ඇත. ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දෙසියයකට වැඩි ප්‍රමාණයක් සහිත විවිධ භාෂා  විශ්වාසයන් සහ සංස්කෘතිතීන් ගෙන්  නයිජීරියාව සමන්විතව තිබේ. විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන්නේ බටහිරින් රෙපරමාදු යොරුබා, නැගෙනහිරින් කතෝලික ඉබෝ සහ උතුරේ ප්‍රධාන වශයෙන් මුස්ලිම් හවුසා-ෆුලානි ය. ජනතාවගේ මෙම විවිධත්වය වසර දහස් ගණනක ඉතිහාසයේ   ප්‍රතිඑලයකි. 

1904 වන තෙක් බ්‍රිතාන්‍යයන් නයිජීරියාවේ වැඩි කොටසක් අත්පත් කරගෙන නොතිබුණද, දහනව වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේ සිට බටහිර අප්‍රිකාවේ ඔවුන් ප්‍රබල ලෙස රැඳී සිටියහ. බටහිර අප්‍රිකාවේ ස්වාභාවික ධනය පාලනය කිරීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් අනෙකුත් යුරෝපීයයන් සමඟ තරඟ වැදුණි. බ්‍රිතාන්‍යයන් නයිජීරියාව තම යටත් විජිතයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේය. නයිජීරියාව 1960 ඔක්තෝබර් 1 වන දින ස්වාධීන රටක් බවට පත්විය. 1960 දී බ්‍රිතාන්‍යයෙන් නිදහස ලබා ගත් නයිජීරියාව, තෙල් ආදායමෙන් සහ යටත් විජිත බලපෑමෙන් තොර ප්‍රබල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් බවට පත්වනු ඇතැයි අපේක්‍ ෂාකල නමුදු එම අපේක්‍ෂාවන් හුදු සිහිනයක් පමණක් විය.

1960 දී නයිජීරියාව නිදහස ලැබූ විට, අචෙබේ  No Longer at Ease  නවකතාව ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර එය  සම්මාන කිහිපයක්  දිනා ගත්තේ ය.  No Longer at Ease යන නාමය අචෙබේ ලබාගත්තේ  බ්‍රිතාන්‍ය-ඇමරිකානු කවියෙකු වන ටී. එස්. විසින් රචිත ""The Journey of the Magi"  කාව්‍යයෙනි.    No Longer at Ease නවකතාව  බ්‍රිතාන්‍යයේ අධ්‍යාපනය ලැබ නයිජීරියානු යටත් විජිත සිවිල් සේවයේ රැකියාවක් කරන  ඉබෝ ගෝත්‍රික  ඔබි ඔකොන්ක්වෝගේ කතාව පවසයි. ඔබි ඔකොන්ක්වෝ ඔහුගේ අප්‍රිකානු සංස්කෘතිය හා බටහිර ජීවන රටාව අතර ගැටුම් වලට මුහුණ දෙන පුද්ගලයෙකි.       

නවකතාව ආරම්භ වන්නේ අල්ලස් ලබා ගැනීමේ චෝදනාව මත ඔබි ඔකොන්ක්වෝගේ නඩු විභාගයෙනි.  ඔහු පාලක නයිජීරියානු ප්‍රභූ පැලැන්තියක කොටසක් වන අතර ඔහුගේ දූෂණය පිළිකුල් සහගතය. කෙසේ වෙතත්, ඔහුගේ ඉරණම ඔහුව අභිබවා යයි.   නවකතාවේ ප්‍රධාන චරිතය වන ඕබි හැදී වැඩෙන්නේ යටත් විජිතවාදයේ ව්‍යාප්තිය දුටු එම සම්ප්‍රදායන්  ස්වදේශිකයන්ගේ සම්ප්‍රදායන් සමඟ මුසු කළ රටකය.  ඔබි අධ්‍යාපනය  ලැබීමට එංගලන්තයට ගොස් නැවත නයිජීරියාවට එන විට නයිජීරියාවට තම “ආත්මය”  අහිමි වී ඇති බව තේරුම් යයි.   විජිත ස්වාමිවරුන්ට දැක්විය යුතු පක්ෂපාතීත්වය සහ නයිජීරියානු සමාජයේ සංස්කෘතික අනුවර්තනය ඔහුගේ චරිතය වෙන් කොට තබන අතර එමඟින් හුදෙකලා වූ අනන්‍යතාවය හා සංස්කෘතික අර්බුදය ඔහු තුල දෙබිඩි තත්වයක් ඇති කරයි. යටත් විජිතවාදය විසින් නිර්මාණය කරන අනන්‍යතා ගැටුම් සමඟ සාර්ථකව කටයුතු කිරීමට ඔහු අසමත් වෙයි.

 ඔහු තම ගමෙන් වීරයෙකු ලෙස පිටත්ව යන අතර, විදේශීය අධ්‍යාපනයක් ලබා ඇති නයිජීරියානුවන් අතලොස්සෙන් කෙනෙකි.  ඔහු සිවිල්  නිලධාරියෙකු සහ මෝටර් රථයක හිමිකරුවෙකු ලෙස ප්‍රභූ පැලැන්තියේ සාමාජිකයෙකු බවට පත්වේ. තම උසස් තරාතිරම පවත්වාගෙන යාම සඳහා ඔහුට මුදල් වියදම් වෙයි. ඔහුගේ අධ්‍යාපනයේ පිරිවැය  ආපසු ගෙවීමට ඔහු බැඳී සිටියි. ඔහු තම දුප්පත් දෙමාපියන්ට ආර්ථිකව උපකාර කල යුතුය. ඔහුගේ දුෂ්කර මූල්‍ය තත්වය නිසා ඔහුගේ ජීවිතය තවදුරටත් සංකීර්ණ වේ.  ඔහු අල්ලස් ලබා ගන්නේ කෙතරම් ආධුනික ලෙසටද යත් , බල්ධාරීන් විසින් ඔහුව පහසුවෙන්ම අල්ලා ගනිති.   

ඔබි ඔකොන්ක්වෝගේ අත්දැකීම් මගින් වේගයෙන් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින සමාජයක අවිනිශ්චිතතාවයන්, අන්තරායන් සහ පෙළඹවීම් අනාවරණය වේ.  මෙම නවකතාව නිරූපණය කරන්නේ යටත් විජිත පාලනයෙන් නිදහස ළඟා වෙත්ම නයිජීරියානු ජාතියට ඇති අවිනිශ්චිතතාවයන් ය. දූෂණය යනු පශ්චාත් යටත් විජිත අවධියේදී අප්‍රිකාව තුල ව්‍යාප්ත වූ ප්‍රපංචයකි. යටත් විජිතවාදය නිසා ස්වාභාවික ප්‍රභවයන් දූෂණයෙන් හා සූරාකෑමෙන් පිරී තිබුණි. කතුවරයා දූෂණය පශ්චාත් යටත් විජිත ගැටලුවක් ලෙස නිරූපණය කරයි. උගත් තරුණයෙකු දේශපාලන ක්‍රමය අතර නීති විරෝධී ක්‍රියාවන් කිරීමට බල කෙරුණු බව ඔහුගේ නවකතාවේ දැක්වේ. ඔබි ඔකොන්ක්වෝ දූෂණයෙන් තොරව ජීවත් වීමට සහ ඔහුගේ පවුල රැකබලා ගැනීමට දැඩි උත්සාහයක් ගත්තද, ආර්ථික අර්බුදය ඔහුව විනාශ කරයි.එම නිසා ඔහු අල්ලසට යොමු වෙයි. අල්ලස් ගැනීම නිසා ඔබි ඔකොන්ක්වෝව  අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරනු ලැබේ. විචාරකයින් මෙම නවකතාව චිනුවා අචෙබේගේ සුවිශේෂී කෘතියක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන්නේ එය සුදු ජාතිකයන් සහ නයිජීරියානුවන් අතර ගැටුම් යටතේ දූෂණයේ පසුබිම පැහැදිලි කරන සහ දූෂිත ගැටලුව සුවිශේෂී ආකාරයකින් මතු කරන බැවිනි. 

ඔහුගේ A Man of the People නවකතාව දේශපාලන උපහාසයක් වන අතර කතාව සිදුවන්නේ මනංකල්පිත අප්‍රිකානු රටකය. නවකතාවට විශේෂිත ජනවාර්ගික හෝ සංස්කෘතික කණ්ඩායම් ඇතුළත් නොවේ. ප්‍රචණ්ඩත්වය, අල්ලස, දූෂණය , ඥාති සංග්‍රහය, නොහැකියාව සහ රජයේ උදාසීනත්වය මෙම මනංකල්පිත රාජ්‍යයේ ලක්‍ෂණ වෙති. මෙම නවකතාව හරහා මිනිසුන්ගේ දේශපාලනය, බලය සහ කෑදරකම පිළිබඳ විවේචනාත්මක ඉදිරි දර්ශනයක් කතුවරයා විසින් ඉදිරිපත් කරයි. කතාව සිදුවන්නේ නිර්නාමික අප්‍රිකානු රටක වුවද, අචෙබේට නයිජීරියානු දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේම අත්දැකීම්  ප්‍රබල බලපෑමක් කළ බව පැහැදිලිය. දූෂිත රජයකට බලයේ සිටිය හැක්කේ එහි පුරවැසියන් ඊට සහයෝගය දක්වන්නේ නම් පමණක් බව අචෙබේ  ප්‍රකාශ කරයි. මූලික වශයෙන් නයිජීරියානු ජනතාව විශ්වාස කරන්නේ නිදහස ලබා ගැනීමෙන් ඔවුන්ට අවංක ජීවිතයක්, සමානාත්මතාවයක්, ආරක්ෂාවක් සහ යුක්තියක් ලබා ගත හැකි බවයි. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන්ගේ නව නායකයන් එකම යටත් විජිත පීඩාවන් අනුගමනය කරන නිසා ඔවුන්ගේ සිහින වාෂ්ප වී ඇත. දේශපාලන නායකයින්ගේ ප්‍රධාන පරමාර්ථය වන්නේ තමන් ධනවත් වීමය. ජනතාවගේ අවශ්‍යතා ඔවුන්ට එතරම් වැදගත් නොවේ.. මෙම නවකතාව 1966 නයිජීරියානු කුමන්ත්‍රණයන් පුරෝකථනය කලේය. 

අචෙබේ අප්‍රිකාවේ පශ්චාත් යටත් විජිත යුගයේ සිදු වූ ඉතාම ම්ලේච්ඡ ගැටුමක ඛේදවාචකයන් විස්තර කරමින් කෙටිකතා (ද ඉන්සයිඩර්, ගර්ල්ස් ඇට් වෝර් ) ලිවීය. ඔහුගේ අවසාන ප්‍රකාශිත කෘතිය වූයේ සාහිත්‍ය ස්වයං චරිතාපදානය වන   "There Was a Country"  වූ අතර එහි බියෆ්‍රාන් යුද්ධය පිළිබඳ ඔහුගේ මතක සටහන්  අඩංගු වෙයි.  බියෆ්‍රාන් යුද්ධය නූතන අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම විනාශකාරී සිදුවීම් වලින් එකකි. බියාෆ්‍රා යනු නයිජීරියාවේ පරිහානිය ගැන විලාපයකි.  මෙම පොත ලිවීමට අචෙබේට වසර 42 ක් ගත විය. සංස්කෘතික හා දේශපාලන දෘෂ්ටි කෝණයකින් නයිජීරියානු බියාෆ්‍රා  යුද්ධයේ කතාව ඔහු පවසයි. හැටේ දශකයේ අග භාගයේදී නයිජීරියාව ඉරා දැමූ ගැටුමේ  ඔහුගේ පෞද්ගලික අත්දැකීම් ද මෙම කෘතියේ අඩංගු වෙයි.

නයිජීරියාවේ පෙරදිග වැසියන් තවදුරටත් ආරක්‍ෂිත නොවන බව පවසමින් 1967 මැයි 30 වන දින කර්නල් ඔජුක්වු විසින් නව බියාෆ්‍රා ප්‍රාන්තය ස්වාධීනව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.  නයිජීරියානු රජයට ඉබෝ ආරක්ෂාව සහතික කළ නොහැකි වූවා පමණක් නොව; එය ඔවුන්ගේ රුධිරය ක්‍රමානුකූලව වැගිරවීමට සම්බන්ධ වී තිබුණි. බියාෆ්‍රා නිදහස ප්‍රකාශයට පත් විගස යුද ගැටුමක් ඇති විය. නයිජීරියාවේ ෆෙඩරල් රජය, වෙන්වීම වැළැක්වීමේ අභිප්‍රාය ඇතිව, බිඳී ගිය බියාෆ්‍රා  ජනරජයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. සැන්ඩ්හර්ස්ට් පුහුණුව ලැබූ    බියාෆ්‍රා නායක ඔජුක්වු සහ නයිජීරියානු ජනාධිපති ජෙනරාල් යකුබු ගෝවොන්  මෙය තමන් ගේ පුද්ගලික යුද්ධයක් බව සිතූහ. මේ නිසා ගැටුම ඉක්මනින් අවසන් කිරීමේ අවස්ථාවන් මග හැරුණි.  නයිජීරියා රජය තම තෙල් අවශ්‍යතා ආරක්‍ෂා කිරීමට උනන්දුවක් දක්වන එක්සත් රාජධානියේ  සහාය ඇතිව මිලිටරි බලයෙන් වෙන්වීම පරාජය කළේය. කැරැල්ල මර්දනය කිරීමේදී නයිජීරියානු රජය නිර්දය ක්‍රියාකලාපය අචෙබේ විස්තර කරයි. " සියල්ල යුද්ධයේ දී සාධාරණ ය. සාගින්න යුද්ධයේ ආයුධවලින් එකකි " කතුවරයා පවසයි. සටනේදී හා සාගතයෙන් මිලියනයකට අධික පිරිසක් මිය ගියහ.  අවසානයේ - 1970 ජනවාරි මාසයේදී බියාෆ්‍රාවට යටත් වීමට සිදුවිය. අචෙබේ පවසන්නේ බියාෆ්‍රාව කිසි විටෙකත් සම්පූර්ණයෙන් යථා තත්ත්වයට පත් වී නැති බවය.

 අචෙබේගේ ලිවීම ප්‍රබන්ධයේ විප්ලවයක් ඇති කලේය. ඔහුගේ නවකතාවල යුරෝපීය සම්ප්‍රදාය සහ අප්‍රිකානු ප්‍රකාශන ක්‍රම එකිනෙකට අනුපූරක හා තරඟකාරී ආකාරවලින් එකිනෙකට සම්බන්ධ වෙයි. එසේම  අචෙබේ  ප්‍රසිද්ධ ප්‍රකාශිත කවියෙකි. ඔහු කවි විශාල ප්‍රමාණයක් ලියා ඇත. ඔහුගේ බොහෝ කවිවල  අධිරාජ්‍යවාදයේ සහ යටත් විජිතවාදයේ සංස්කෘතික බලපෑම් පිළිබඳ තේමාවන් අඩංගු වෙයි. ඔහුගේ කවි ඉබෝ  හිතෝපදේශ හා ක්‍රිස්තියානි නිරූපණ සමඟ සංයුක්ත වේ  ඔහුගේ Christmas in Biafra කාව්‍යය බියෆ්‍රා යුද්ධයට  කාව්‍යමය ප්‍රතිචාරයකි. එය වධහිංසාවට ලක්වූ රටක විළාපයකි. යුද්ධයේ සංකීර්ණ නිරූපණයන් එහි අඩංගු වෙයි. අචෙබේගේ හොඳම මිතුරා - කවියෙකු වූ ක්‍රිස්ටෝපර් ඔකිග්බෝගේ යුධ කාලීන මරණය  "A Wake for Okigbo" කවියෙන් පිළිබිඹු වෙයි.

අචෙබේට ලොව පුරා අධ්‍යාපන හා සංස්කෘතික ආයතනවලින් සම්මාන රාශියක් ලැබුණි. මහා බ්‍රිතාන්‍යයේ, කැනඩාවේ, නයිජීරියාවේ සහ එක්සත් ජනපදයේ විශ්ව විද්‍යාල විස්සකට අධික සංඛ්‍යාවක් අචෙබේට ගෞරව උපාධි ප්‍රදානය කර ඇත. අචෙබේ ඔහුගේ ජීවිතය සැලකුවේ ගැටුම්කාරී සංස්කෘතීන් අතර හුවමාරුවක් ලෙස ය. චිනුවා අචෙබේ 2013 මාර්තු 21 වන දින වයස අවුරුදු 82 දී මැසචුසෙට්ස් හි බොස්ටන්හිදී මිය ගියේය. නූතන අප්‍රිකානු සාහිත්‍යයේ අත්තිවාරම සඳහා චිනුවා අචෙබේගේ භූමිකාව විශාලය. විචාරක ඉලේන් ෂෝල්ටර් ඔහු “අප ලෝකය දකින හා තේරුම් ගන්නා ආකාරය  ලෙස වෙනස් කළ” ලේඛකයෙකු ලෙස පිළිගත්තේය.  

Works Cited  

Achebe, C. (1958). Things Fall Apart. New York: Fawcett

Achebe, C. (2010). No Longer at Ease, Penguin Classics  

Gikandi, S . (2001). “ Chinua Achebe and the Invention of African Literature.” Research in African Literatures, 32 (3): 3– 8.

Innes, C.L(1990). Chinua Achebe, Cambridge: Cambridge University Press.  

Killam, G.D.(1977). The Writings of Chinua Achebe, rev. ed., London: Heinemann.

Noveler, M. K. ed. (2000 ). The Chinua Achebe Encyclopedia. Westport, Conn.: Greenwood Press.