මිටියාවත පසු කල වින්සන්ට් ලංකාතිලක කඳු සහ බෑවුම් ප්රදේශයකට අවතීර්ණ විය. වෙහෙස නිසා දැන් ඔහුගේ ගමන සෙමින් ය. දුම් කෝච්චියක් සේ හති දමමින් ඔහු ඉදිරියටම ගමන් කලේය. මිනීමරුවන් ගෙන්බේරීම සඳහා කන්ද උඩට නැගිය යුතු බව ඔහු තීරණය කලේය. ඒ නිසා ඔහු අසීරුවෙන් කටු පඳුරු සහ ගල් වැටි අල්ලාගෙන කන්ද උඩට නැගීම ඇරඹීය.
කන්ද වියළි පසින් යුක්ත විය. මිනිස් වාසයෙන් තොර මෙම කඳුකර ප්රදේශය අතීතයේ අශ්ව මුහුණක් තිබූ යකින්නියකගේ අඩවිය ලෙස හඳුන්වන ලදි. ඇයගේ ශරීරය උස මහතින් යුක්ත වූ අතර මුහුණ අශ්වයෙකුගේමෙනි. ඇය සිටියේ නිරුවතිනි. ඇයගේ දත් තියුණුය. මෙම කඳුකර ප්රදේශය හරහා ගිය මිනිසුන්ව අල්ලා ගත්ඇය ඔවුන්ව පණ පිටින් මුරු මුරු ගා අනුභව කළාය. මේ නිසා තතු දත් මිනිසුන් ඇයගේ අඩවියට පාතැබුවේ නැත.
වරක් ඇය මිනිසුන් පිරිසක් ගමන් ගත් තවළමක් වෙත කඩා පැන්නේ මිනී මස් කෑමේ ආශාවෙනි. අශ්ව මුහුණකින් යුත් යක්ෂණිය දුටු මිනිසුන් මරු විකල්ලෙන් සීසීකඩ දිවූහ. දිවීමේ අසමත් වූ සුමුදු සිරුරක් තිබූ පියකරුපෙනුමක් තිබි එක් බ්රාක්මණ තරුණයෙකු ඇය කොටු කරගත්තාය. යක්ෂනිය දුටු බ්රාක්මණ තරුණයා බියෙන් වෙවුලා ගිය අතර මරණීය බිය නිසා ඔහු දෑස් වසා අඞන්නට විය. තම ශක්තිමත් බාහු වලින් බ්රාක්මණ තරුණයා ඔසවා ගත් අශ්ව මුහුණු යක්ෂනිය සිය ගුහාව කරා ගියේ ඔහුව මරා අනුභව කිරීම සඳහාය. එහෙත් තරුණයා ගේ සිනිදු සම යක්ෂනියගේ ගොරෝදු දළ සමෙහි තැවරෙත්ම ඇයට බ්රාක්මණ තරුණයා කෙරෙහි කාමාන්තික ආශාවක් ආවාය. සිය ගොදුර මරාගෙන කෑමේ ආශාව අත් හැර දැමූ ඇය තම ගල් ගුහාව වෙත තරුණයා ගෙන ගියේ වෙනස් අදහසක් පෙරදැරි කරගෙනය.
වලස් සමක් අතුරවන ලද තමන් ගේ රළු ඇඳ මත බ්රාක්මණ තරුණයා හෙලූ ඇය ඔහුගේ ඇඳුම් තම මුවහත් දිග නිය මගින් ඉරා දමා ඔහුව සහ මුලින්ම නිරුවත් කලාය. බියෙන් තැති ගත් තරුණයා ඇඳ මත ගුලිවී සිටි අතර අශ්ව මුහුණු යක්ෂනිය ඔහුගේ සිනිදු ශරීරය තම දිගු දිවෙන් ලෙවකන්නට වූවාය.
ඇයගේ දත් ව්යාග්රයෙකු ගේ මෙන් උල් ය. නිතරම මිනී මස් කෑම නිසා ඇයගේ මුවින් බලවත් දුර්ගන්ධයක් හමන්නට විය . දත් අතර ඉහඳ පනුවන් ද සිටි අතර පණුවෝ ඛෙටය හරහා බ්රාක්මණ තරුණයා ගේ සම මතටද වැටුනේය.
යක්ෂනිය තරුණයාගේ පුරුෂ නිමිත්තද මුඛයට ගෙන උරන්නට වූවාය. මරණීය භීතියත් උත්තේජනයත් අතර සිරවූ තරුණයාගේ පුරුෂ ලිංගය ඔහුට නොදැනීම ප්රාණවත් විය. ඒ සමගම යක්ෂණිය බ්රාක්මණ තරුණයාගේ උකුල මත ඉඳගෙන ඔහුගේ පුරුෂ ලිංගය ඇයගේ තෙත්වූ යෝනියට රුවා ගත්තාය. යක්ෂණියගේ අපිරිසිදු වසා රොදෙහි වාසය කල විවිධ කුඩා කෘමි සතුන් පුරුෂයාගේ යූනිකය මතද වැටුනු අතර එම සතුන් නිදහසේ ඔහුගේ සම මතද ගමන් කරන්නට වූහ.
අශ්වයෙකු මෙන් බරැති යක්ෂණිය සියුමැළි බ්රාක්මණ තරුණයාගේ උකුල මත වාඩිවී ඇයගේ වනුව පද්දන්නට වූවාය. ඇයගේ විශාල පයෝදර වැනෙන්නට වූ අතර තරුණයාගේ මුහුණ පයෝදර අතර සැඟව ගියේය. මෙලෙස තරුණයාගේ ලිගුවෙන් ආශ්වාදය ලබා ගත් යක්ෂනිය කාමයේ උත්තරෝත්තරාතිශයට පත් වූ අතර ගල් ගුහාව දෙදරා යන අන්දමේ බිහිසුණු හඞක් ඇයගේ මුවින් නිකුත් වූවාය.
මෙලෙස තරුණයාව ග්රහණයට ගත් යක්ෂණිය ඔහුව නොමරා ගල් ගුහාව තුල සිර කරගෙන සිටියාය. තරුණයාගේ ආහාරය සඳහා පළවැලත් තම ආහාරය සඳහා මිනී මසුත් ගෙන එන ඇය ආහාර ගැනීමෙන් පසුතරුණයා සමග මෛථුනයේ යෙදුනාය. යක්ෂණිය සන්තර්පණය නොකලේ නම් තම ජීවිතය අවසන් වන බවහොඳාකාරව වටහා ගත් බ්රාක්මණ තරුණයා සිය පිළිකුල අසීරුවෙන් මැඞ ගෙන ඇයව ලිංගිකව සතුටුකරන්නට විය.
මෙසේ කාලය ගත වෙත්ම අශ්ව මුහුණු යක්ෂණිය තරුණයා නිසා ගැබ් ගත්තාය. ගැබ මෝරා ප්රසූතිය ආසන්න වෙත්ම යක්ෂණිය ප්රසව වේදනාවෙන් ගල් ගුහාව පුපුරා යන අන්දමට වේදනාවෙන් කෑ ගැසුවාය. ප්රසූතිය නිසා යක්ෂණියට දිව යාමේ අපහසුව තිබෙන බැවින් මෙම අවස්ථාව ප්රයෝජනයට ගත් තරුණයා දිනක් ගල් ගුහාවෙන් එලියට විත් කන්ද පහලට දිව ගියේය. ප්රසව වේදනාව තිබුනද තම ලිංගික වහලා පළායන බැවින් අශ්ව මුහුණු යක්ෂණිය ඔහු පසුපස අපහසුවෙන් දිව ගියාය. වෙනදා අශ්වයෙකුගේ වේගයෙන් ගොදුරු පසුපස හඹා ගොස් ඔවුන්ව කොටු කර ගන්නා ඇයට දරු ගැබ නිසා බ්රාක්මණ තරුණයා අල්ලා ගැනීම අපහසු වූවාය. එහෙත් ඇය තම වෑයම අත නොහැරියාය. කෙසේ නමුත් දිවීම අතර මගදී ඇයගේ ප්රසව වේදනා උත්සන්න වූවාය. ඇය බිම ඇද වැටුණාය. ඒ අතරවාරයේ බ්රාක්මණ තරුණයා ඇයගේ අඩවියෙන් පළාගියේය.
බිම වැටුනු අශ්ව මුහුණු යක්ෂණිය දරුවෙකු ප්රසූත කළාය. දරුවාට මවගේ අශ්ව මුහුණත් පියාගේ සිනිදු සුදු චවි වර්ණයත් උරුමව තිබුණු නමුත් ඉපදී විනාඩි කීපයක් තුලදී දරුවා මිය ගියේය. බ්රාක්මණ තරුණයා තමන් ගේ ලිංගික වහලා වූවද යක්ෂණියට ඔහු කෙරෙහි ආදරයක් මෝදුවී තිබුනාය. එසේම තරුණයාගේ පහසින් තොරව ඇයට දැන් ජීවත් වීමට අපහසුය. එසේම ඇයගේ දරුවාත් ඉපදී විනාඩි කිහිපයකින් මිය ගියේය.මේ නිසා හදේ උපන් ශෝකය නිසා ඇය වියරුවෙන් මෙන් දිගු කෙස් වැටිය ඉරා දමමින් අඞන්නට වූවාය. අනතුරුව ශෝකයෙන් බරිත වූ ඇය කන්දෙන් පහළට පැන දිවි නසා ගත්තාය.
අශ්ව මුහුණු යක්ෂණිය ගේ මරණින් පසු ඇය දේවතාවියකව උපන් බව කී මිනිසුන් ඇය උදෙසා පුද පූජා සහ බිළි පූජා පවත්වන්නට වූහ. වින්සන්ට් ලංකාතිලක දැන් තරණය කරන්නේ මේ අශ්ව මුහුණු යක්ෂණිය වාසය කල කන්දය. මේ කන්දේ සමහරක් ස්ථාන වල යක්ෂණියගේ මුහුණ ගල් වල කොටා තිබුනේය.
(පරිකල්පනික අතික්රමණය - වෛද්ය රුවන් එම් ජයතුංග)